جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در حیات انسانی، فرهنگ از اساس‌ترین نهادهایی است که هویت و موجودیت یک جامعه را شکل داده و نقش عمده‌ای در سعادت وتکامل جوامع دارد. رفتارهای فرهنگی یک جامعه مبتنی برباورها و تفکرات حاکم بر آن جامعه می باشند. لذا اگرجامعه‌ای بتواند اصول ومبانی خود را به گونه‌ای صحیح تبیین کرده و بر اساس آن الگوهای مناسب رفتاری و عملی ارائه نماید، زمینه‌ تکامل آن جامعه را فراهم نموده است. دیدگاه‌های متفاوتی در مورد فرهنگ و شاخص‌های آن در یک جامعه ایده‌آل داده شده است. ترسیم آرمان شهرها در طول تاریخ توسط اندیشمندان در راستای دستیابی به الگویی برای این جامعه بوده است. پژوهش حاضر درصدد تبیین این شاخصهها براساس آیات و روایات است تا با الگوسازی و ارائه آن زمینه تعالی و بالندگی جامعه اسلامی را فراهم سازد.شکوفایی وپویایی فرهنگ از یکسو، مواجهه فرهنگها در عرصه جهانی و حذف خرده فرهنگ‌ها از سوی دیگر، تحولات فرهنگی را امری اجتناب ناپذیر نموده است .لذا هر اندازه که فرهنگ یک جامعه به اصول ثابت، معقول و انسانی متکی باشد، از شایستگی و پایداری بیشتری برخوردار است. بر این اساس پایدارترین فرهنگ‌ها برآمده از بطن دین و باورهای دینی است. آموزه‌های دین اسلام و توانمندی های فرهنگ اسلامی به موجب حضور جوهره اصلی دین، خصوصیت جهانشمولی و همسو بودن با فطرت انسانی از قوت بالایی برخوردار بوده و به عنوان کامل‌ترین دین پاسخگوی همه نیازها وابعاد وجودی انسان است.از این رو شاخصههای فرهنگی در جامعه اسلامی بر اساس منابع فرهنگی چون قرآن وروایات تعیین شده و به عنوان دستورالعمل های دین هویت فردی واجتماعی جامعه مسلمین را شکل می‌دهد. علم‌گرایی، آرمان‌خواهی، حفظ استقلال، امر به معروف ونهی از منکر، نظم وانضباط اجتماعی، تعاون، خانواده محوری وحجاب وعفت اجتماعی از مهمترین شاخصه‌های فرهنگ در جامعه اسلامی است که اگر چه شاخصه های مشترک با سایر فرهنگها دارد اما در مبنا ونوع نگرش واهداف با آنها متفاوت است.

چوبک در داستان های کوتاه و رمان های تنگسیر و سنگ صبور بخشی از زوایای تاریک حیات فردی و اجتماعی ایران را در دهه های سی و چهل قرن چهاردهم هجری آشکار می کند. آثار او آیینه ای است که سیمای واقعی ایران را در آن سال های پرتپش نمایان می سازد. چوبک در آثارش تلاش خود را برای تجسم بخشیدن پلیدی ها، خشونت ها و پلشتی های اجتماع و سرنوشت شوم انسان های تیره بخت به کار گرفت. در این مقاله سعی شده است ضمن نقد مکتبی آثار این نویسنده و نگاهی گذرا به درون مایه های داستان های کوتاه وی، رمان سنگ صبور همراه با تشریح محورهای فکری چوبک مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

رساله‌ی حاضر در پی بررسی دیدگاه ابن سینا و شیخ اشراق در مورد مراتب هستی است. در این راستا پس از بیان کلیات رساله در فصل اوّل، نخست به دیدگاه شیخ الرئیس پرداخته می‌شود و بیان می‌شود که وی اساساً یک فیلسوف وجود است که با روش خاص فلسفی خود که مبتنی بر بحث و استدلال است دو اصل اساسی را نتیجه می‌گیرد؛ یکی تمایز میان وجود و ماهیت اشیاء و دیگری تمایز میان واجب و ممکن و بدین سان این اصول، زمینه‌ای می‌شوند تا با تکیه بر آنها جناب ابن سینا مراتب هستی را سامان دهد. مراتب هستی در دیدگاه او نظامی هرمی دارد که در رأس آن واجب الوجود بالذات قرار دارد که همۀ موجودات امکانی از او ناشی شده‌اند بنابراین سر سلسله هستی، صرفالوجودی است که دارای همۀ صفات کمالی و منزه از تمام نقایص امکانی است و در مرتبه بعد، موجودات امکانی قرار دارند که همگی زوج ترکیبی از وجود و ماهیت و در نتیجه معلول هستند. ممکنات خود به دو دسته جواهر و اعراض و جواهر نیز به عقل، نفس، جسم و ماده و صورت تقسیم می‌شوند که به ترتیب شرافت، عالم عقول طولیه، عالم نفوس (فلکیه و ارضیه) و عالم اجرام (فلکی و ارضی) را تشکیل می‌دهند. فصل سوّم رساله به دیدگاه شیخ اشراق می‌پردازد که در آن بیان می‌شود وی با ارائه مکتبی بدیع که بر سه عنصر یعنی روش اشراقی، علم النفس اشراقی ومتافیزیک نوری پایه‌گذاری شده تحولی عمیق را در حوزه فلسفی به وجود می‌آورد به طوریکه در آن علاوه بر پذیرش روش بحثی، شهود نیز به عنوان ابزاری مهّم در فهم حقایق پذیرفته می‌شود و از طرفی دیگر مبانی فلسفی مشاء که بر محور موجود پایه‌گذاری شده بود نیز تحول پیدا کرده و همۀ هستی بر محور نور تفسیر می‌شود. سهروردی با تقسیم عالم به نور و ظلمت معتقد می‌شود که منشأ هستی را نورالانوار تشکیل می‌دهد و همۀ انوار از او پدید آمده‌اند و ظلمت نیز زائیده از جهت فقر انوار است. نگاه سهروردی به مراتب هستی اگر چه همچون ابن سینا نگاهی هرمی است که در رأس آن نورالانواری قرا رگرفته که همۀ عالم اشعه ای از فیض او هستند امّا کامیابی او در اتخّاذ روش فلسفی بحثی و شهودی این قوت را به او داده است که در نظام عالم مراتبی (عالم مثل و عالم مثال) را مطرح کند که در فلسفه ابن‌سینا یا وجود نداشته و یا تفسیر ناصوابی ازآن شده است علاوه بر اینکه مراتب مورد توافق نیز در فلسفه نوری وی تفسیر و تحلیل‌های جدیدی پیدا می‌‌کنند. بنابراین نظام هستی به عالم نور و عالم ظلمت و عالم انوار قاهره نیز به عالم انوار طولیه و عرضیه، عالم انوار اسفهبدیه (فلکی و انسانی) و عالم مثال (در مورد نوریت عالم مثال تردیدی وجود دارد که در رساله به آن پرداخته شده است ) تقسیم می‌شود که همۀ آنها جلوه و اشعه‌ای از نور حضرت حق می‌باشند. فصل پایانی رساله نیز عهده دار بررسی مقایسه‌ای دیدگاه این دو فیلسوف گرانقدر است که در آن ضمن بررسی جامع دیدگاه آنها بیان می‌شود که در حوزه مباحث استدلالی و بحثی، ابن سینا و در حوزه شهودی، شیخ اشراق کامیاب‌تر می‌باشد.