جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرگ و معاد، دغدغه همیشگی انسان در طول تاریخ بوده است. در میان مسائل مربوط به معاد، معاد جسمانیبه طور خاص، مورد دغدغه زیاد متفکران بوده است و همیشه برای اثبات آن کوشیده اند. شیخ الرئیسابوعلی سینا با آن همه ذکاوت وحدت ذهنی خود، از اثبات عقلی معاد اظهار عجز می کند. و از ناحیه شریعت،به صورت تعبد می پذیرد.اولین کسی که بر معاد جسمانی استدلال عقلی و فلسفی آورده است،صدرالمتالهین است. ایشان این نوع از معاد را با مبانی بسیار دقیق فلسفی خویش اثبات کرده است. ویمعتقد است ، نفس به واسطه مرتبه خیالی خود که مجرد و باقی است ، در قیامت بدون مشارکت ماده و فقطاز جهات فاعلی ، بدنی عینی متناسب با ملکات خود خلق می کند که جنس آن از ماده اخروی غیر قابل فساد است و هر کس آن را ببیند ، می گوید همان است که در دنیا بود

ُثُل افلاطونی یکی از گزارههایی است که از اعصار گذشته و قرنها پیش تا کنون مورد توجه دانشمندان و فلاسفه غربی واسلامی قرار گرفته است. ما در این پژوهش برآنیم که ابتدائاً مُثُل (ایده) را از دیدگاه افلاطون و شارحین و ناقدین او بررسیکرده، سپس با آراء صدرالمتألهین مورد مقایسه قرار دهیم. تعریف مُثُل افلاطونی این است که در هر نوعی از انواع مادی وطبیعی فردی مجرد وجود دارد که افراد مادون خود را تحت ولایت و تدبیر قرار میدهد که این همان تعریف صدرا نیز میباشد.شناخت از نظر افلاطون دارای چهار مرتبه علم تعقل، عقیده و خیال میباشد. علم و معرفت حقیقی مرتبه ای است که به مُثُلتعلق میگیرد و آنچه از طریق حواس از عالم خارج ادراک میشود یعنی ادراک حسی، ادراکی غیر معتبر و خطا پذیر است و ازجهات اشتراک میان اقوال افلاطون و صدرا در احکام مُثُل این است که ماهیت در افراد یک نوع با فرد مجرد یکی است و از یکنوع می باشند، واحد است و مستقل و قائم به خود است. جدا بودن مُثُل در کلام افلاطون نه به معنای جدایی مکانی است، بلکهمستقل از عوارض و ماده بودن آن است. قائم به ذات بودن اشاره به جوهر بودن آن است. صدرا کلی بودن مُثُل افلاطون را بهکلی سعی و شمولی تأویل میکند که در این صورت بالضروره و به ذات در خارج متحقق میشود. و در واقع مُثُل موجوداتعینی و خارجی هستند نه ذهنی. هر دو فیلسوف به جنبه ریاضی مُثُل معتقدند. افلاطون از ریاضیات و علم هندسه در درک مُثُلبسیار بهره برده و صدرا نیز برای یکی بودن ماهیت بین مُثُل و فرد مادی از تمثیل عدد بهره میبرد. از دیدگاه صدرا مُثُل نوریههم مثال مادون خود میباشد و هم مثال های مافوق که اسماء و صفات اله میباشند. و ایشان مُثُل را غایت و مُخرِج انسان ازنقص به کمال در حرکت استکمالی و جوهری میداند و استدلال عقلی مُثُُل را با مشهودات غیبی و حضوری خود تلفیق کرده وشواهد قرآنی و روایی را در تکمیل و تقویت احکام مُثُل بیان مینماید که ما در فصل نهایی این رساله به تفصیل به شرح اینشواهد قرآنی و روایی میپردازیم

زندگانی پس از مرگ از جمله ابهاماتی است که همواره ذهن بشر متفکر را به خود مشغول کرده است. البته سخنان و گفته‌هایی که از طریق ائمه معصومین (ع) به ما رسیده و یا در قرآن آمده، تاحدی این ابهامات را برطرف می‌سازد. بهشت و جهنم نیز گوشه ای از این ابهامات است که قسمت اعظم فهم آن به روایات و آیات قرآن باز می‌گردد. و عقل تا حد بسیار اندکی قادر به فهم آن می‌باشد. وجود بهشت و جهنم، چگونگی خلقت آنها، اوصاف، لذایذ و آلام آنها، کیفیت خلود و امثال آن از فروعات بحث بهشت وجهنم است که با بررسی برخی از کتاب‌ها، پایان نامه‌ها و مقالات در این رساله تاحدی به آن‌ها پرداخته شده است. ابتدائاً نظر برخی از حکما و متکلمان قبل از ملاصدرا بیان شده و در ادامه نظریات ملا صدرا، علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی که برگرفته از آیات و روایات می‌باشد گفته شده است. از دیدگاه ملاصدرا بهشت و جهنم مانند درختی هستند که اصل آنها اکنون موجود است، اما شاخ و برگ آن را انسان‌ها با اعمال و رفتار خویش به وجود می‌آورند. یعنی بهشت و دوزخ هر کسی بستگی به اعمال او در این دنیا دارد و خود شخص آنها را در این دنیا می‌سازد. اما حجاب طبیعت مانع از درک آن می‌شود. ایشان اکثر مباحث بهشت و جهنم را تأویل می‌برد و با ذوق فلسفی خویش آیات و روایات را تفسیر می‌کند. مثلاً در مورد درهای هفت‌گانه دوزخ می‌گوید آنها قوای هفت‌گانه انسان است. وی در بحث خلود قائل است که خلود و دوام در بهشت و دوزخ برای بهشتیان و دوزخیان ابدی است اما این بدان معنا نیست که عذاب هم برای دوزخیان دائمی باشد، بلکه پس از مدتی عذاب با طبعشان عجین شده و برای آنها گوارا می‌گردد.علامه طباطبائی نیز درباره مکان بهشت و جهنم می گوید، ممکن است آن دو در بطن آسمان و زمین باشند، اما درک آن در این جهان به دلیل وجود ماده ممکن نیست. ایشان در بحث خلود قائل است بهشتیان دائماً در بهشت اند، اما ممکن است جهنمیان با لطف و کرم پروردگار از دوزخ خارج شوند.در پایان آیت الله جوادی آملی با دلایلی از قرآن و روایات خلقت فعلی بهشت و جهنم را امری حتمی می‌داند و معتقد است خلقت دوزخ یکی از نعمت‌های الهی و عامل بازدارنده‌ای از خلاف و معصیت است برای انسان هایی که به معرفت حقیقی نرسیده‌اند. نظر وی در باب خلود نیز مانند نظر علامه می‌باشد. وی برخلاف ملاصدرا قائل است که عذاب هیچگاه برای دوزخیان گوارا نخواهد شد. زیرا خلاف فطرت است.

عالم حشر و به دنبال آن مسئله حساب در قیامت از مهم ترین مسائل اعتقادی و کلامی در اصل معاد محسوب می گردد که بررسی استدلالی آن در فلسفه و کلام همراه با شواهد قرآنی و روایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در نوشته حاضر به جمع آوری اندیشه های امام خمینی(ره) و ملاصدرا در این زمینه و مدلّل سازی آنان به شواهد نقلی به شیوه کتابخانه ای می پردازیم. لذا بدین منظور درصدد ارائه ماهیت حشر، اثبات همگانی بودن آن برای همه خلایق، علائم و نحوه وقوع آن، بررسی ادله و شبهات آن و هم چنین مشخصات و لوازم مسئله حساب در قیامت برآمدیم. تطبیق و ارائه منسجم آراء ملاصدرا و امام خمینی (ره) با یکدیگر و در خلال آن مستند سازی به آیات و روایات امر بسیار موثری برای تسهیل در فهم می باشد و مبرا ساختن نظرات از هرگونه خدشه ای را به دنبال دارد. در این راستا هرچند که نظرات ملاصدرا در برخی موارد مبسوط تر و مبنایی تر است، اما تقریباً این دو فیلسوف در تمامی اندیشه های خود در این زمینه هم رأی بوده و اختلاف نظر چندانی با هم دیگر ندارند.

مسئلة «گناه» با سعادت یا شقاوت و سرنوشت انسان رابطه ای تنگاتنگ دارد. از نظر صدرالمتألهین، گناه چیزی جز مخالفت با اوامر و نواهی الهی نیست که مانع از رسیدن انسان به سعادت و کمال می شود. علاوه بر این، او گناه را عملی می داند که موجب ظلمت قلب شده، انسان را به سوی شهوات می کشاند. وی معتقد است عوامل و زمینه های متعدد و مختلفی در وجود انسان و یا در خارج از وجود او، انسان را به سوی گناهان سوق می دهند. از جمله این عوامل حب دنیا، هوا های نفسانی، جهل انسان، قلب، شیطان و تقلید کورکورانه هستند، اما او نقش اصلی در انجام گناهان را به انسان نسبت می دهد؛ زیرا او دارای قدرت اختیار و اراده است. از این رو، انسان مسئول همة گناهان خود است.