جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کلام خداوند که حق، نور، بیان، مبین، بینه و حکیم نامیده شده با حجت‌ها، منطق فصیح و دلالت‌های آشکار عقلی و حسی خود در غایت احکام، متضمن والاترین اسرار، معانی و معارف، و دارای درست‌ترین و گران‌بهاترین سخنان و اهدافی است که دین برای تحقیق مصالح بندگان به دنبال تحقق آن اهداف است.اگر نگاهی اجمالی به آیات قرآن بیفکنیم به موارد تعلیلی بسیاری برمی‌خوریم، و متوجه می‌شویم که خداوند برای همه‌ی اقوال و افعال خود اهدافی را بیان می‌کند و آن را از پی سبب خاصی می‌داند. به جز ظاهری‌ها و اشاعره که تعلیل در احکام و افعال خداوند را انکار کردند، دیگر فرق همانند امامیه، معتزلی‌ها، اهل سنت و ماتریدی‌ها قائل به تعلیل افعال و اقوال خداوند هستند.در این پایان‌نامه پس از بررسی آیات سوره‌های فاتحه و بقره، این نتیجه به دست آمد که علت به معنای سبب، تغییر دهنده یا مقصود است. و تعلیل در قرآن ممکن است بیان علت فاعلی (سبب) یا بیان علت غایی (مقصود) باشد. آن علتی که فعل به خاطر آن به وقوع می‌پیوندد، ممکن است سبب وقوع فعل، و ممکن است غایت و نتیجه‌ی آن باشد، و بر این اساس تعلیل ممکن است، تعلیل به غایت یا تعلیل به سبب باشد. مقصود ما از اصطلاح تعلیل در این پایان نامه بیان اسباب، علت‌ها، حکمت‌ها و اهدافی است که احکام، پندها، اخبار، انشا در آیات قرآن حکیم بر اساس آن اسباب و اهداف تعیین شده است.بیان علت با اسالیب لغوی خاصی انجام می‌گیرد که در این پایان نامه به بیان انواع اسالیب نحوی تعلیل وارده در قرآن پرداخته‌ام، که عبارت‌اند از:الف: تعلیل به وسیله‌ی حروف (لام، با، فا، إذ، أو، عن، فی، کی، من، إذن، إلی، کما، علی، حتی، لعل)؛ ب: تعلیل به وسیله‌ی اسماء (مصدر صریح و مصادر مووله)؛ج: تعلیل به وسیله‌ی الفاظ صریح (علت، سبب، غرض، من أجل، لأجل) و الفاظی که در سیاق دلالت بر تعلیل می‌دهند (اسمای اشاره و مشارالیه و مشتقات)؛د: تعلیل به وسیله‌ی جملات(جمله‌ی«إنَّ، اسم و خبرش»،جمله‌ی«طلب و جواب طلب»،جمله‌ی «شرط و جزا»، جمله‌ی «صله‌ و موصول»، جمله‌ی «حالیه») که سیاق آیات دلالت بر تعلیلی بودن آن جملات دارد.از مجموع هفت آیه‌ی سوره‌ی فاتحه و 286 آیه‌ی سوره‌ی بقره، (به تشخیص نگارنده) خداوند در بیان خویش از 220 مورد تعلیل استفاده کرده است. و این بر این امر دلالت می‌کند که کتاب خداوند منبع بسیار بزرگی از تعلیلات است که در آن به بیان اسباب و اهداف کرده‌های کردگار و رخ‌دادهای گیتی پرداخته است.

افتن معنای بلاغی فرآیند استدراک در مشخص نمودن معنی آیات قرآن‌کریم اهمیتی فراوان دارد. این اهمیت هنگامی نمایان­تر می­گردد که مترجم بخواهد معنی واژه «لکنَّ» را به فارسی برگرداند. این واژه از حروف مشبهه بالفعل است و یکی از حروفی می­باشد که می­توان با آن فرآیند استدراک را ارائه نمود. مترجم بدون فهم آیه و بی­آنکه به تفاسیر و معانی بلاغی این حرف را بیابد در ترجمه آن اشتباه خواهد کرد. هدف این نوشتار بررسی جنبه­های بلاغی موضوع «استدراک» در قرآن کریم به­ویژه دریافت معنای «لکنّ» ناسخه می­باشد. برای این منظور به تفاسیر مختلفی مراجعه و در سیاق آیات قرآن و معانی آنها دقت شد. لذا 17 آیه برگزیده شد که حرف «لکنّ» در آنها بکار رفته بود. همچنین 16 ترجمه از قرآن کریم به فارسی انتخاب گردید و با توجه به این ترجمه­ها و فرهنگ­لغت­ها، معانی این حرف در هریک از 17 آیه بررسی شد. در این راه تلاش شد تا با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی این ترجمه­ها نقد و در نتیجه معنایی دقیق­تر از نقش این حرف وترجمه آیه ارائه شود. پس از بررسی آیات ترجمه­شده مذکور، مشاهده شد که بسیاری از مترجمان ایرانی قرآن کریم در ترجمه «لکنّ» ابعاد زبانی و بلاغی آن را نادیده، و بی­توجه به نقش «تعلیل، تأکید واستدراک شبیه به استثنا»ی این حرف، تنها برای آن معادل­های چون (اما، ولی، لکن، و لکن، لیکن، و لیکن، بلکه، و...) در نظر گرفته­اند، بی­آنکه نقش و معانی دیگر آن را در ترجمه آیات منعکس کنند.

چکیدهاستنباط ملاک و علت در کنار استنباط حکم، یکی از وظایف دانش فقه است و شناخت علل احکام مشعلی فروزان برای فهم نصوص شرعی و دستیابی به احکام شرع است. لازمه‌ی این امر مهم، شناخت دقیق و صحیح علت و حکمت احکام شرعی بوده که در عین حال کار دشواری است. عدم توجه به این مسأله منشأ اختلاف نظر فقها در ابواب مختلف فقهی می‌باشد؛ بنابراین لازم است معیارهایی قانونمند در جهت بازشناسی علت یا حکمت احکام وجود داشته باشد تا از تشتت آرای فقها جلوگیری شود. در این راستا پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی- اسنادی به بررسیاین موضوع پرداخته است. به این ترتیب که پس از بررسی روایات فقهی مربوط به بخش عقود، اسلوب‌های تعلیل در آن‌ها مشخص گردیده، سپسبا تبیین شیوه‌ی فقها در استنباط احکام عقود، به تحلیل نظرات آنان درباره‌ی تعلیل‌های مذکور و تسری یا عدم تسری آن‌ها در موارد مشابه پرداخته شده است.در این پژوهش، پس از تبیین مفهوم علت و تعلیل و دیگر واژگان مرتبط با موضوع، به بررسی اختلاف نظر اصولیان شیعه و اهل سنت در مسأله‌ی تعلیل و همچنین قیاس و راه‌های کشف و استنباط علت از دیدگاه دو مذهب پرداخته شد و مشخص گردید سابقه‌ی تعلیل در شیعه بیشتر از اهل سنت است وقیاس که از دیدگاه اهل سنت حجت است، از دیدگاه شیعه حجت نبوده و شیعه تنها بعضی از موارد قیاس را، آن هم از باب عمل به ظاهر نصوص پذیرفته است.با بررسی‌های به عمل آمده مشخص گردید بیشترین ادات به کار رفته در روایات حرف (لام) و (فاء) و همچنین جمله‌ی اسمیه بوده که ائمه علیهم السلام برای بیان علل احکام از آن‌ها کمک گرفته‌اند. همچنین بیشتر تعلیل‌های بیان شده در روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام در روایات، در ابواب نکاح و طلاق و بیع ذکر شده و شاید این امر به این دلیل باشد که مردم جامعه با این ابواب سر و کار بیشتری دارند واحتمال اختلاف نظر و درگیری نیز، در این ابواب بیشتر است. قابل ذکر است اختلاف نظر فقها در بعضی احکام شرعی، زائیده برداشت متفاوت آنان از علت یا حکمت حکم است؛ به این ترتیب که بعضی وصف ذکر شده در روایت را از باب علت و قابل تسری به موارد مشابه دانسته و گروهی دیگر قائل به حکمت بودن و عدم تسری هستند.

پیوند معنایی صفات پایانی آیات قرآن با مضمون آنها که این نوشتار در مقام بیان آن است، موضوعی بلاغی، تفسیری و کلامی است. به عقیده برخی مفسران، سیاق آیات قرآن، بر ارتباط معنایی عمیق صفات پایان بخش آیات با محتوای آن‌ها دلالت دارد و این ارتباط به گونه‌ای است که اگر آن اوصاف کنار گذاشته شوند، در مراد و مقصود آیه خلل ایجاد می‌شود. در نوشتار حاضر، انواع این پیوند معنایی ذیل عنوان‌هایی از قبیل تعلیل، تاکید، تلازم، توضیح، تتمیم، تقابل و ترغیب، مورد بحث قرار گرفته است.