جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر تمدنی از دیدگاه نصر برای رسیدن به بالندگی، از کاستی‌ها و فزونی‌هایش باید آگاه باشد. اسلام نیز هم در قالب دین و هم در قالب تمدن، از دید فرهنگ و آیین آسیب‌پذیر است. روی‌کردی که به ماهیت فراگیر این دین و تمدن و پای‌بندی مسلمانان به اصول ماندگارش آسیب می‌رساند، افزون بر «تقدس‌زدایی از فضای فرهنگی» که آسیبی فراگیر به شمار می‌آید، گونه‌ای از گسست تاریخی و جغرافیایی از این پدیده در دو قرن گذشته است. از سوی دیگر، دین نهادی بنیادین و واقعیتی فرازمانی شمرده می‌شود که با مشکلاتی درباره ایمان دینی، ضرورت وجود شریعت و کارکرد آن روبروست و نهاد «اُمت اسلامی»؛ یعنی هویت مشترک مسلمانان با درافتادن اندیشه‌هایی درباره هویتِ سرزمینی، نژادی و زبانی در کشورهای اسلامی، دچار دوگانگی و آسیب می‌شود و غرب به انگیزه «جهانی‌سازی فرهنگی»، دو طرح بنیادی را هم‏زمان پی می‌گیرد: فراگیر ساختن «‌مدرنیته» و تهاجم به فرهنگ اسلامی.

ترجمه ماشینی: این که می گوییم در عصر سکولار زندگی می کنیم به چه معناست؟ تقریباً همه موافقند که ما - حداقل در غرب - تا حد زیادی این کار را می کنیم. و واضح است که جایگاه دین در جوامع ما در چند قرن اخیر عمیقاً تغییر کرده است. چارلز تیلور در کتابی که برای زمان ما تعیین‌کننده خواهد بود، این پرسش را مطرح می‌کند که این تغییرات چه معنایی دارند - دقیقاً چه اتفاقی می‌افتد وقتی جامعه‌ای که در آن باور نکردن به خدا عملا غیرممکن است، تبدیل به جامعه‌ای می‌شود که در آن ایمان، حتی برای سرسخت ترین مؤمن، تنها یک امکان انسانی در میان دیگران است. تیلور که از دیرباز یکی از متفکران روشن‌فکر ما در مورد چنین پرسش‌هایی بود، دیدگاهی تاریخی ارائه می‌دهد. او توسعه آن جنبه‌هایی از مدرنیته را که ما سکولار می‌نامیم در «مسیحیت غربی» بررسی می‌کند. آنچه او توصیف می کند در واقع یک دگرگونی منفرد و مستمر نیست، بلکه مجموعه ای از انحرافات جدید است که در آن اشکال پیشین زندگی دینی منحل یا بی ثبات شده و اشکال جدیدی ایجاد شده است. همانطور که در اینجا می بینیم، جهان سکولار امروزی نه با فقدان دین - اگرچه در برخی جوامع اعتقادات و اعمال مذهبی به طور قابل توجهی کاهش یافته است - بلکه با افزایش مداوم گزینه های جدید، مذهبی، معنوی و ضد دینی مشخص می شود. که افراد و گروه ها برای معنا بخشیدن به زندگی خود و شکل دادن به آرزوهای معنوی خود از آن استفاده می کنند. معنای این برای جهان - از جمله اشکال جدید زندگی مذهبی جمعی که آن را تشویق می کند، با گرایش آنها به بسیج توده ای که خشونت را ایجاد می کند - چیزی است که چارلز تیلور در کتابی به موقع و بی زمان با آن دست و پنجه نرم می کند.

ترجمه ماشینی: همه جا صحبت از زوال می شنویم، از جهانی که زمانی بهتر بود، شاید پنجاه سال پیش، شاید قرن ها پیش، اما مطمئناً قبل از اینکه مدرنیته ما را در مسیر مشکوک خود بکشاند. در حالی که برخی از لغزش فرهنگ غرب به سمت نسبی‌گرایی و نیهیلیسم ابراز تاسف می‌کنند و برخی دیگر این روند را به عنوان نوعی پیشرفت رهایی بخش تحسین می‌کنند، چارلز تیلور از ما می‌خواهد که با بحران‌های اخلاقی و سیاسی زمان خود روبرو شویم و از چالش‌های مدرنیته حداکثر استفاده را ببریم. بر اساس اکثر روایت‌ها، در مرکز ناراحتی مدرن، مفهوم اصالت، خودشکوفایی است که به نظر می‌رسد کل سنت ارزش‌های مشترک و تعهد اجتماعی را بی‌اثر می‌کند. اگرچه تیلور خطرات مرتبط با حرکت مدرنیته به سوی خودآگاهی را تشخیص می‌دهد، اما به سرعت دیگران آن را نادیده نمی‌گیرد. او خواستار توقف بدبینی فرهنگی است. تیلور در بحث درباره ایده‌ها و ایدئولوژی‌ها از فردریش نیچه تا گیل شیهی، از آلن بلوم تا میشل فوکو، خوب را از مضر در پرورش مدرن خود اصیل جدا می‌کند. او کل شبکه فکری و اخلاقی را بیان می کند که تلاش ما برای خودسازی را با انگیزه ما به سمت خودسازی پیوند می دهد، و نشان می دهد که چگونه چنین تلاش هایی باید در برابر مجموعه ای از قوانین موجود، یا شبکه ای از سنجش اخلاقی انجام شود. در مقابل این شبکه، مشغله های مدرن ما با بیان، حقوق، و ذهنیت اندیشه بشری خود را به عنوان دارایی نشان می دهد، نه بدهی. تیلور با نگاه کردن به قضاوت‌های ساده‌گرایانه و یک‌جانبه فرهنگ مدرن، با تمایز خوب و ارزشمند از خطرناک‌های اجتماعی و سیاسی، وعده عصر ما را بیان می‌کند. کتاب تقویت‌کننده و تحریک‌آمیز او به چالش مدرنیته گوش می‌دهد و همه ما را به پاسخگویی به آن فرا می‌خواند.

در این مقاله کوشش شده است تا ساحت های دین و هنر به مثابه حوزه گردش ایده نمایانده شده و با بیان رابطه هر یک با فضای اجتماعی و نسبت هر یک با قدرت، در ابتدا بر اساس مبانی نظری پی یر بوردیو امکان تحولات ساختاری در هر یک از این میدان ها طی تکوینی تاریخی نشان داده شود. با نگاهی تاریخی، سعی در نشان دادن این نکته بوده است که در سپهر سنتی، درآمیختگی دین و هنر به قسمی بوده است که جداسازی این دو از یکدیگر ناممکن می نماید و اصولا هنر دینی و دین آمیخته با هنر بوده است و مناسبات میدان های دین و هنر بر اساس همین درآمیختگی قابل فهم است. از سوی دیگر، برآمدن هنر مدرن بر اساس ایجاد تفکیک حوزه های متفاوت اجتماعی منتج از مدرنیته، منجر به استقلال هرچه بیشتر این میدان ها از هم شد. این امر که با گسترش دنیوی شدن صورت گرفت، هرچند صبغه دینی هنر را کاست، ولی به جای آن هنر را گاه در مقام والای رهایی بخشی قرار داد. با این همه، لازم است که نسبت این امر با فرآیند دنیوی شدن سنجیده شود. امری که امروز نیز در باز - افسون زدایی جهان مدرن در قالب نشاندن هنر به جای دین در کار است.

از مدرنیته در تلقی عام و کلاسیک، به عنوان مهم  ترین عامل عرفی شدن یاد شده است و انتظار می رفت با بسط آن، دین از صفحه ذهن و زندگی انسان مدرن بیرون رود. وجود شواهدی از حضور پر نشاط دین در دنیای مدرن، این نظریه و پیش بینی های آن را به زیر سوال برده و امیدواری هایی برای به هم آوری دین و مدرنیته در برخی از نواندیشان دینی پدید آورده است. این مقال با تاکید بر تمایز میان «نوشدن»، «مدرن شدن» و «مدرنیته» و ملاحظه تفاوت های آموزه ای اسلام و مسیحیت، این امیدواری را به چالش کشیده است: در گام نخست با آشکارسازی نسبت نقیض میان دین و عرفی شدن و اثر غیر قابلِ انکار مدرنیته بر وقوع این فرایند و در گام دوم با ابرام بر عدم صدق مهم ترین مصادیق همزیستی میان دین و مدرنیته.

دینداری، جامعه امروزی در رویاروی اندیشه های مدرنیته و نوگرایی قرار گرفته؛ به نحوی که برخی از افراد مبانی مدرنیته مثل فردگرایی؛ عقل گرایی و تجربه گرایی را با اندیشه های دینی آمیخته و به نوعی از نظر دینی نوگرا شده اند و بعضا با مسائل زیادی روبه رو هستند. مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان نوگرایی دینی و شناسایی عوامل جمعیت شناختی موثر بر شکل گیری نوگرایی دینی در بین جوانان شهر یزد انجام شده است. این پژوهش با روش پیمایش انجام شده و داده های مطالعه از 384 نفر در گروه سنی 15 تا 39 سال با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای گردآوری شد. ابزار سنجش متغیرها نیز، پرسشنامه محقق ساخته نوگرایی دینی بود. نتایج این پژوهش نشان داد که میزان نوگرایی دینی در بین جوانان یزد در حد متوسط رو به پایینی قرار دارد؛ و متغیرهای سن، جنس، امکانات رفاهی، تحصیلات و وضعیت شغلی از عوامل اثرگذار بر گرایش به نوگرایی دینی هستند. به عبارت دیگر، هرچه افراد جوانتر بوده، دارای تحصیلات بالاتر، مشاغل حرفه ای و از امکانات رفاهی بیشتری برخوردار باشند، از نظر گرایش به مبانی نوگرایی دینی مستعدتر بوده، گرایش بیشتری دارند. در جامعه ما نوگرایی دینی دچار بدفهمی شده و به نوعی با دین گریزی و شخصی نگری در دین قرین گشته است و دارای کج کارکرد است، از این رو، اقدامات مداخله ای (در راستای تفهیم مبانی دینی و اصول نوگرایی، و حتی المقدور تلفیق مبانی دینی با علم گرایی و عقلانیت دینی) در حوزه جوانان به شکل برنامه های آگاهی سازی ضروری است.

بدون تردید واژه جهانی شدن از رایج ترین اصطلاحات قرن ما است. جهانی شدن به عنوان یک فرامفهوم، بسیاری از مفاهیم دیگر را به بازخوانی فراخوانده و در راستای بازساری آنها برآمده است. در عرصه دین نیز جهانی شدن سوالات متعدد جدیدی را ایجاد کرده و رویکردهای متفاوتی را برانگیخته است. هم زمان با جهانی شدن و توسعه ارتباطات بین فرهنگی و میان دینی، ما شاهد رشد حرکت های ناسیونالیستی ـ قومی و مذهبی همگام با افزایش نزاع های خشونت بار و جنگ های شهری هستیم. این تحولات جدید سیاسی و اجتماعی، تحولات دیگری را در عرصه بین الملل ایجاد کرده است و در نتیجه سوال اساسی این است که آیا جهانی شدن و بازگشت مجدد دین به عرصه های سیاسی و اجتماعی و بین المللی، چالش های جدیدی را ایجاد کرده است؟ این چالش ها کدامند؟ آیا چالش جدیدی بین جهانی شدن و دین همانند چالش دین و مدرنیته در قرن ١٨ و ١9 ایجاد خواهد شد. فرض اساسی ما در این تحقیق این است که جهانی شدن ضمن اینکه موجب توسعه ارتباطات میان فرهنگی و میان دینی خواهد شد چالش های جدیدی را نیز در درون کشورها و بین کشورها ایجاد خواهد کرد.