جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه ذره حاصل پژوهش های نخستین فیلسوفان طبیعی یونان است که لوکیپوس و دموکریتوس آن را پرورانده اند. باور به اجزای بنیادی و خلا در جسم اساس این نظریه است. این اجزا به لحاظ تعداد و نیز نوع شکل نامتناهی و ازحرکت همیشگی و جسمیت برخوردار ومطلقا نفوذ ناپذیرند. تجمع و تفرق آنها سبب کون و فساد می گردد و بازآرایی آنها بر اثر حرکت استحاله و دگرگونی را به دنبال دارد. فخرالدین رازی نیز، به رغم سخنان متعارضش، اجزای بنیادی و خلا را درجسم پذیرفته است. اما اجزای مورد نظر وی فاقد بعد و شکل، و تعداد آنها در هر جسم واحد متناهی است. او می گوید این اجزا به تنهایی هیچ گونه بعد و اندازه ای ندارند و در صورت اجتماع بعد پیدا می کنند. این دو دیدگاه از خلا تصور واحدی دارند و آن را فضای خالی از جسم می دانند. از نظریه ذره نمی توان اشتمال جسم واحد بر اجزای بنیادی نامتناهی و درعین حال دارای اندازه را پذیرفت و رازی نیز آنگاه که جسم واحد و دارای بعد را حاصل اجزای فاقد بعد دانسته گرفتار خطا شده است و افزون بر آن، متناهی دانستن اینگونه اجزا و تاکید بر آن نیز وجهی ندارد. با این وجود نظریه ذره با پیشرفت دانش تجربی طی سه سده بسیار قوت گرفت و آثار فراوانی برجای گذاشت که ازجمله می توان پیدایش و پیشرفت شگفت انگیز فیزیک ریاضی و شیمی نوین را برشمرد. سرانجام درنیمه اول قرن 20 م. نظریه کوانتم مطرح گردید؛ با این امر نگرش رازی رجحان یافت و تبیین ریاضی جای تبیین هندسی را در پژوهش طبیعت گرفت و شکل جز بنیادی نیز که پیش از این بیانگر تغییر در کیفیات ثانوی پنداشته می شد منزلت خود را از دست داد.

ابن سینا برهانی ابتکاری بر اثبات توحید ذاتی واجب الوجود دارد که آن را در اشارات و تنبیهات بسط داده است، هرچند بیانی اجمالی از آن را در الهیّات شفا نیز آورده است. شارحان در تقریر این برهان راه های گوناگونی پیموده و هریک تفسیر و تقریر خاصی از آن ارائه کرده اند. اختلاف این تقریرها عمدتاً در تعیین اقسام و فرض هایی است که در این برهان مورد نظر ابن سینا بوده است.در این مقاله، پس از اشاره به جایگاه برهان ابن سینا در میان براهین توحید، تقریرهای فخرالدّین رازی، خواجه نصیرالدّین طوسی، قطب الدّین رازی و استاد مطهّری از این برهان بیان و ارزیابی شده ، و، در پایان، این نتیجه حاصل آمده است: تقریر خواجه طوسی – به دلیل خالی بودن از اشکالات تقریرهای دیگر از قبیل تصرّف در کلام ابن سینا و یا افزودن قسمی بر اقسام مورد نظر ابن سینا، و نیز به سبب وارد نبودن اشکال هایی که به اصول برهان کرده اند - از دیگر تقریرها به کلام ابن سینا نزدیک تر است.

چکیدهبحث از اسماء و صفات حق تعالی از مباحث پردامنه است. از میان صفات حق تعالی، "اراده الهی" یکی از پرسش‏های اساسی است. این تحقیق علاوه بر بیان مطالب کلی پیرامون اراده، به بررسی معنا و ماهیت اراده الهی و مسائل پیرامون آن از دیدگاه سه متفکر شیعی، اشعری و معتزلی (شیخ طوسی، فخررازی و قاضی عبدالجبار) می‏پردازد و سپس نظرات این سه متفکر را با هم مقایسه می‏کند و وجوه تفاوت‏ها تشابهات آن‏ها را بیان می‏کند.روش تحقیق بکار گرفته شده در این پژوهش، روش کتابخانه‏ای و تحلیل محتواست. در این روش، پژوهشگر ارتباط مطالب مندرج در متن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‏دهد و نتایج زیر بدست می‏آید.اراده از نظر شیخ طوسی عبارت است از صفتی که مصحح و مجوز احداث فعل است و اراده الهی را امری حادث می‏داند و می‏گوید: اراده خدا از صفات فعل می‏باشد. از منظر او اراده صفتی مستقل و با صفات دیگر از جمله علم و قدرت مغایر است. اما فخر رازی در تعریف اراده چنین می‏گوید: اراده صفتی است که در آن اقتضای ترجیح یکی از دو طرف ممکن بر طرف دیگرش وجود داشته باشد، نه از روی اجبار و اکره بلکه از روی اختیار. او هم‏چون بقیه اشاعره اراده را امری قدیم می‏داند و از منظر او اراده الهی صفت فعل است و در رابطه اراده با سایر صفات از جمله (علم و قدرت) می‏گوید: مصادیق اراده خداوند یعنی مرادهای او همان مصادیق قدرت او یعنی مقدورات او می‏باشند و هر دوی اینها مصداق علم او نیز هستند، پس این سه صفت در مصداق تلاقی دارند.واژگان کلیدی: شیخ طوسی، فخرالدین رازی، قاضی عبدالجبار، شیعه، معتزله، اشاعره، اراده، مرید

از دیدگاه رازی، ایمان در لغت مصدری از دو فعل «تصدیق» و «امان» و در اصطلاح عبارت از «تصدیق و معرفت با قلب» و «اقرار با زبان» است و زمانی که معرفت با قلب حاصل گردد، اقرار با زبان نیز در ظاهر حاصل می شود. وی معتقد است مقومات مفهومی ایمان، یکی «تصدیق و معرفت قلبی» و دیگری «اقرار زبانی» است و عمل از حوزه مفهومی ایمان خارج است؛ زیرا عطف عمل بر ایمان باعث تکرار است. او که بر این باور است که اعتقاد و ایمان باید مبتنی بر دلیل باشد در تبیین دیدگاه های خویش حول محور ایمان، از دیگران تاثیراتی پذیرفته و هم بر دیگران تاثیراتی داشته است. دیدگاه های او از جهاتی با دیگر متکلمان اشعری نیز تفاوتهایی داشته است.