جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله اصلی در این جستار، طرز برخورد سه شاعر معاصر با سنت فرهنگی مردانه است. در ابتدا تفاوت ذهنیت شاعران کلاسیک با شاعران عصر مشروطه نسبت به فرهنگ مردانه مرور خواهد شد. سپس موضوع را در شعر پروین اعتصامی، سیمین بهبهانی و فروغ فرخزاد به‌ عنوان نماینده سه طرز برخورد شاعران معاصر با سنت مذکور بررسی خواهیم کرد. دلیل انتخاب این سه شاعر آن است که مسیر تحول پدیده فرهنگی مذکور را در شعر معاصر می ‌توان در سروده ‌های آنها پیگیری کرد. پروین اعتصامی نماینده شاعرانی است که هر چند رویکرد اعتراضی را در پیش گرفته ‌اند اما هرگز موفق نشده ‌اند از حصار پولادین سنت قدمی فراتر نهند، طرز برخورد آنها را به طور قراردادی «معترضانه» می ‌نامیم. بهبهانی نماینده آن دسته از شاعران است که از نگرش سنتی فاصله گرفته و رویکرد «اصلاح‌ طلبانه» را در پیش گرفته ‌اند. پس از اینها نوبت به فروغ فرخزاد می رسد. او نماینده شاعرانی است که به «اعتراض» و «اصلاح» بسنده نکرده ‌اند و رویکردی «عصیان ‌گرانه» و سنت ‌شکنانه را در پیش گرفته ‌اند.

پروین شاعر بیان خواست ‎ها، نارسایی ‌ها، کمبودها و نادیده انگاری ‎های مردمان عصر خویش درباره زنان است. او بسیار کوشیده است تا با درک و دریافت شرایط موجود، با نگاهی دقیق و واقع ‌گرایانه دیدگاه ‌های نادرست و رایج در جامعه ایران را ارزیابی کرده و ریشه این همه مصائب و مشکلات را که خود زنان نیز بوده ‌اند، یافته و در بیان چاره اندیشی ‌ها پیشگامانه باشد.در این مقاله دیدگاه‌ های پروین در مورد زن در دو بعد سنتی و مدرن مورد بررسی قرار گرفته است. در بعد سنتی به ویژگی ‌های یک زن به ‌عنوان مادر و همسر که شامل پایداری، مهربانی و شفقت و عفت و پاکدامنی است، پرداخته شده است و به موازات آن در بررسی هویت مدرن، این مساله در اشعار پروین تبیین شده است که زن با کسب علم‌ و ‌دانش و داشتن اصالت فکر و اندیشه، در ایفای همان نقش ‏ها می ‌تواند موثرتر باشد، به طوری که رابطه او با همسرش مبتنی بر تعامل و همکاری است، نه فرمانبرداری و همچنین فرزندانی را پرورش می ‏دهد که می ‏توانند در جامعه منشا خدمات بزرگ باشند.

از ویژگی های شعری پروین اعتصامی استفاده از فن مناظره بیان اشیا با یکدیگر است. او با استفاده از تصویر سازی های ذهنی متعارف و بر اساس خلق تز و آنتی تز مناظره را گسترش و ادامه می دهد و سرانجام و در پایان بحث نقطه نظر خود را در قالب سنتز ارایه می کند. محورها و موضوعات اصلی شعر پروین جبر یا تقدیر، بیان حال توده مردم در برابر استثمارگرایی طبقات بهتر و وضع نابسامان بیوه ها، سالخوردگان و تهی دستان جامعه است. پروین اعتصامی درباره مردان و زنان وابسته به گروه با زمینه های مختلف اجتماعی سخن گفته است و بدینسان آینه ای را در برابر مخاطبان خود قرار داده است و کژی ها و کاستی های جامه و قصور آن ها درباره تعهدات اخلاقی را به آنان می نمایاند. همچنین در این مناظره ها او با زبان و بیانی فصیح و رسا اندیشه های اساسی خود را درباره زندگی و مرگ عدالت اجتماعی، اخلاقیات، آموزش و اهمیت والای دانایی و موقعیت را ارایه می کند.

به اعتقاد محققان، هیچ دو فرهنگی، مثل فرهنگ عربی و فارسی در یکدیگر تأثیر نگذاشته اند. این تأثیر به صورت تعامل بین دو فرهنگ، ابتدا از فرهنگ ایرانی به عربی سرایت کرد و سپس از فرهنگ عربی به فارسی منتقل شد. اندیشه های ایران باستان در قالب های اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و فلسفی از آن جا که ریشه در وحی، عقل، تجربه و فطرت انسان ها دارد، با استقبال فرهنگ عربی رو به رو شد و در هاضمه ی فرهنگ عربی افتاد.هدف اصلی این پژوهش، آن است تا با کنکاش و بررسی، تأثیر حکمت ها و امثال و اشعار عرب و به طور کلی تأثیر فرهنگ عربی- اسلامی را بر شعر و اندیشه پروین اعتصامی برسی نماید. نیز تلاش ما در این مقال، مقایسه ی تصویرگری های دو قه بلند ادب فارسی و تازی و کشف نقاط مشترکی است که در دیوان پروین و ادب عربی وجود دارد. با توجه به حاکمیت زبان عربی در ایران و تسلط پروین بر این زبان و تصویرهایمشترک استخراج شده در این پایان ناه، می توان گفت پروین از ادب عربی و اسلامی (فرآن و نهج البلاغه) متأثر بوده است.اندیشه های موجود در اشعار پروین اعتصامی و اشعار شاعران عرب از این موضوع حکایت دارد که، خمیرمایه ی واحدی دارند. در ریشه ی این اندیشه های مشترک، احتمال های زیر وجود دارد:1- برخی از این متشابهات، زاییده ی تجربه، عقل ، فرهنگ مشترک بشری و تعالیم ادیان است.2- برخی از این مضامین، از ایران باستان وارد فرهنگ عربی شده، سپس به فرهنگ فارسی بازگشته اند.3- قسمتی دیگر از این شباهت ها سرچشمه از دین مبین اسلام است که هر دو اثر را غنا بخشیده است.

پروين اعتصامی از مشهورترين زنان شاعر معاصر ايران است؛ شاعری كه در شعرهايش دغدغه های اجتماعی و نگاه نقادانه به جامعه اش را نشان داده است. از جمله اين دغدغه ها، اعتقاد به ضرورت تحول در نقش و جايگاه زن ايرانی است. در اين زمينه، او را بايد فرزند زمان خويشتن دانست: دوران گذار از سنت به تجدد، از جامعه استبدادزده به ايران پسامشروطه. اشعار پروين در موضوع زن، تحت تاثير انديشه های مشروطه خواهانی است كه ورود زنان به عرصه های اجتماعی را خواستار بودند. در ميان اين انديشه ها، نگرش پدرش، ميرزا يوسف آشتيانی (اعتصام الملك)، نقش مهمی در شكل گيری افكار پروين داشته است. آنچه در اين مقاله آمده، تلاشی است برای نشان دادن اين تاثير است.

پروین اعتصامی، فرهیخته دخت یوسف اعتصام الملک آشتیانی، بانوی اول شعر فارسی و از چهره های جاویدان ادب ایران زمین است، سخنش در عین سادگی، تحسین برانگیز است، رسالت و اصالت، دو اصل اجتناب ناپذیر او در کار شاعری است، پروین هیچ گاه از سر تفنن شعر نمی گوید، زبان پخته و بیان سخته خویش را در قالب شیواترین سروده ها و به منظور اشاعه ناب ترین احساسات بشری به کار گرفته و عمر کوتاه خویش را سخاوتمندانه در راه اعتلای انسان و گسترش انسانیت به پایان رسانده است.در این مقاله، سعی شده، بدون هیچ گونه پیش داوری و اغلب با تکیه به سخن شاعر، بن مایه واقعی شعرش شناسایی و به صورتی مستند معرفی گردد. امید که تلاش ناچیز حقیر در تحلیل بنیادین شعر و شخصیت پروین راه گشا باشد.

پروین اعتصامی (1320-1285) بزرگ ترین شاعر زن ایران را به عنوان شاعر اخلاق و تربیت می شناسیم. گذشته از اشعار سیاسی و اجتماعی، وی توصیه های اخلاقی ارزشمندی به زبانی ساده و رسا از خود بر جای گذاشته است که برخاسته از عواطف و احساسات او نسبت به جهان پیرامون است. برای دریافت تاثیر تاثرات روحی پروین در اندرزها و توصیه های اخلاقی وی، باید درونمایه غالب اشعار او را جست و جو کرد زیرا شعر انعکاس افکار و عواطف شاعر است. آنچه از مضامین و معانی اشعار پروین می توان درباره روحیات او استنباط کرد، روحیه ظلم ستیزی، توجه به وضع محرومان و ستمدیدگان، توجه به زوال و ناپایداری جهان، توجه به مرگ و کوتاهی عمر و حس عدم امنیت است که در اشعار وی انعکاس یافته است. پروین تحت تاثیر این عواطف، خود و دیگران را توصیه به اغتنام فرصت، نیکی، دستگیری از نیازمندان، دوری از غفلت، هوشیاری و آگاهی، دل نبستن به جهان و تعلقات دنیوی، دوری از تکبر و غرور و ... می کند. در این مقاله چهار مضمونی که در بیشتر اشعار پروین دیده می شود، یعنی اندیشه زوال و ناپایداری جهان، اندیشه مرگ، کوتاهی عمر و حس ناامنی و تاثیر آن ها در توصیه های اخلاقی وی بررسی شده است.

پروین اعتصامی (1258-1320) از جمله شاعرانی است که کلام ساده، رسا، جذاب و دوست داشتنی او تاثیر فوق العاده ای بر مخاطبان خود می گذارد و به نحو شگفت انگیز و دلنشینی در قلب و روح آنان نفوذ می کند.به نظر می رسد این قبیل تاثیرات عمیق بیشتر به واسطه پیام و محتوای ارزشمندی است که در ورای سخن زیبا و عاطفی این شاعر گرانقدر نهفته است؛ اگرچه توجه به آرایه های ادبی و فنون بلاغت و فصاحت نیز در این تاثیر گذاری کم اهمیت نیست.در این جستار نگارندگان بر آنند تا با بررسی و تجزیه و تحلیل درونمایه های اخلاقی، اجتماعی، تعلیمی و تربیتی شعر پروین نشان دهند، محتوا و پیام جهت دار شعر او به چه میزان در فرایند جذب مخاطب نقش دارد و نسبت و رابطه این محتوا با عناصر برون ساز شعر همانند زیبایی، تخییل، سبک، نوآوری و ... تا چه حد است.