جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان این تحقیق سوءخلق از دیدگاه قرآن و سنت، ریشه ها و پیامدهای آن، با تأکیدی بر خشم است. سوءخلق دارای دو معنای عام و خاص می باشد. معنای عام آن کلّ رذایل اخلاقی است و معنای خاصّ آن خشم است. ما در این مجموعه سوءخلق را از معنای خاصّ آن مورد بررسی قرار میدهیم. متأسفانه سوءخلق، جزء آن دسته از رذایلی است که افراد بسیاری را در جامعه به خود مبتلا نموده است. رذیله ای که نه تنها آثار زیان بار فراوانی به بار خواهد آورد؛ بلکه منشأ بسیاری از گناهان دیگر نیز خواهد بود. اگر بتوانیم زمینه ها و زیان های آن را به طور دقیق و مجزّا مورد بررسی قرار دهیم؛ خواهیم توانست گام اساسی و مهمّی، در جهت کنترل این ودیعه ی الهی برداریم؛ و این همان هدفی است که ما در این تحقیق به دنبال آن هستیم. در راستای رسیدن به چنین هدفی است که از روش کتاب خانه ای در این تحقیق بهره گرفته، برای دستیابی به نتایج بهتر و دقیق تر، خشم را علاوه بر نظر اسلام، از دید روان شناسی نیز مورد تحلیل قرار می دهیم. در این تحقیق سعی می کنیم از منابع معتبر و بسیاری استفاده نماییم. از جمله ی آن ها می توان به کتبی مانند: «بحارالانوار»، « گزارش جهانی خشونت و سلامتی»، « بچه های خوب پرورش بد»، « روان شناسی تربیتی- کاربردی» و « اخلاق در قرآن» اشاره نمود. از مجموع این تحقیق، ( با توجه به مضامین موجود در آیات و روایات) چنین به دست می آید، تمام کسانی که خواستار تزکیه ی نفس و رسیدن به مرتبه ی قرب و خشنودی پروردگار خویش هستند؛ بدون در نظر گرفتن چنین مسأله ی مهمّی، نمی توانند به این جای گاه ارزشمند برسند. علاوه بر این، عوامل بسیاری چون: وراثت، فرهنگ، هم سالان و... در شعله ور کردن خشم سهیم هستند و در این میان خانواده نسبت به عوامل دیگر، نقش سازنده و بنیادی تری ایفا می کند. همچنین آثار زیان بار سوءخلق، نه تنها عواقب دنیوی دردناک و غیر قابل جبرانی به دنبال دارد، بلکه از جهت اخروی نیز انسان را به سوی عذاب های دردناک و آتش جهنّم سوق می دهد. این تحقیق در چهار فصل به این موضوع پرداخته است. فصل اوّل با عنوان « مفاهیم کلّی سوءخلق» به جای گاه و محورهای اساسی سوءخلق اشاره دارد. فصل دوم با عنوان « ریشه های سوءخلق» به طور کلّ به بررسی عوامل سوءخلق از دو دیدگاه اسلام و روان شناسی می پردازد. در فصل سوم « سوءخلق از منظر آیات و روایات» آیات و روایات سوءخلق را به طور خاص بررسی می کند. فصل چهارم « پیامدهای سوءخلق در دنیا و آخرت» در دو زیرفصل، آثار زیانبار سوءخلق در دنیا و آخرت را بیان می کند. هم چنین خاطرنشان می شود، سوءخلق تنها کلیدواژه ای است که باید در این موضوع مورد تعریف قرار گیرد. امید است به واسطه ی شناخت صحیح آن، بتوانیم عامل بسیاری از حرکات و رفتارهای نادرست زندگی خویش را نابود سازیم.

خداوند انسان را ملزم کرده که سه اصل اخلاقی که موجب اخوت و برادری دینی می شود رعایت کند که آنها عبارت است از:1- بدگمانی نسبت به دیگران ممنوع است 2- کنجکاوی در امور مردم ممنوع است 3- غیبت چه زبانی و چه قلبی حرام است. سوءظن مرکب از دو کلمه سوء و ظن می باشد، سوء به معنی بدی و زشتی و ظن به معنای گمان و حدس می باشد. سوءظن به معنای اصطلاحی بدبینی و بدگمانی نسبت به دیگران می باشد. در دین مقدس اسلام، سوءظن که منشأ بیماری های قلبی و عقیدتی است شرعا ممنوع است به طوری که پیامبر اکرم ( ص) حرمت سوءظن را در کنار حرمت خون ریزی بیان می کند. سوءظن یک امر اختیاری نیست که بتوان از آن خودداری کرد برای رفع این اشکال سه راه بیان شده: سوءظن به خودی خود ممنوع نیست، مراد از تحریم سوءظن عدم ترتیب اثر قلبی است، سوءظن اگر چه در بدو امر غالبا جنبه اختیاری ندارد ولی ادامه آن اختیاری است توضیح برای رفع ابهامات که: بی تردید نمی توان مطلق، ظن را بدون قید و شرط گناه و حرام دانست، ترتیب اثر دو گونه است: الف: ترتیب اثر قلبی، ب: ترتیب اثر عملی اقسام سوءظن: سوءظن به خود، که این نوع سوءظن مورد ستایش است و انسان را به کمال و ترقی می رساند، سوءظن به دیگران: که باعث می شود انسان به دیگران با عینک بدبینی بنگرد، سوءظن به روزگار: به خاطر حوادث و مشکلات و امتحانات و بلاهای روزگار، روز و شب زمامداران حاکم بر روزگار، سوءظن به خداوند: بدترین نوع از اقسام سوءظن است که موجب می شود انسان در عذاب فکر و روحی به سر می برد. علل عواملی که انسان به خداوند سوءظن می برد: توقع استجابت فوری دعا. توفیق بی جا برای نیل به مقامات عالی. عدم اطمینان به وعده های خداوند، انتظار خوشی و رفاه کامل. مراتب سوءظن: سوءظن به دیگران در اعتقادات است، سوءظن به دیگران را امور اخلاقی است، سوءظن به دیگران در امور عبادی و شرعی، سوءظن به دیگران در امور عادی و عرفی است. منشأ و موجبات سوءظن: ترس و ضعف نفس، حس انتقام و کینه توزی و حسد، دیانت و پستی، مسائل حکومتی، خودمحوری، گروه گرایی، محیط تربیتی، شتاب در داوری، تکبر و خودخواهی، القای شیطان، همنشینی با افراد ناصالح و بدان. زیان های فردی سوءظن: موجب افسردگی انسان می شود، قلب را تیره و ضمیر را فاسد می کند، آفت دین و ایمان است، آفت عبادت است، عدم تکامل و رشد فکری انسان می شود، نوعی اختلال در طرز تفکر به وجود می آورد، از درک صحیح واقعیات باز می دارد. زیان های اجتماعی سوءظن: انسان را وادار به تجسس و عیبجویی می کند، انسان را وادار به خیانت می کند، بازار شایعات و شایعه سازان را داغ و پررونق می کند، موجب غیبت و هتک آبروی دیگران می شود، موجب وحشت دیگران می شود، دوستی و وحدت با یکدیگر را از بین می برد، سرچشمه عداوت ها و جنگ هاست، سوءظن به دیگران منتهی به سوءظن به خالق می گردد. زیان های اخروی سوءظن: بار گناهان را سنگین می کند، انسان را هلاک می کند بدترین و فجیع ترین ظلم است. راه های درمان و علاج سوءظن: خداوند را مهربان بدانیم، خودمان را اصلاح کنیم، توجه به مفاسد سوءظن، داشتن ایمان و تقوا، دوری از مواضع تهمت، دیگرا را بر خود برتر و مقدم انگاریم، پاک سازی محیط زندگی، اعتقاد نکردن به خیالات و اوهام، ریشه کن کردن رذایل اخلاقی، وظیفه مؤمن در برابر آن چه که از جانب دیگران موجب سوءظن می گردد، خودسازی و تزکیه نفس، حمل بر صحت کردن اعمال مؤمنان، دقت و مراقبت در دوستی و معاشرت، استاد و مربی خوب، خودداری از تجسس و تحقیق، درمان عملی.

غیرت یکی از صفات اخلاقی است که در مرحله عمل، یعنی غیرت‌ورزی، ممکن است دچار آسیب شود و از مسیر صحیح خود خارج شود. خروج غیرت از محدوده‌های خود منجر به افراط یا تفریط در غیرت‌ورزی می‌شود. هرکدام از افراط و تفریط در غیرت‌ورزی موجب بروز پیامدهای نامطلوبی برای انسان و اجتماع می‌شود. در آموزه‌های اسلامی پیامدهایی برای زیاده‌روی و کوتاهی در غیرت‌ورزی بیان شده است که در این تحقیق به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است. از جمله پیامدهای افراط در غیرت‌ورزی، سوء‌ظن و تجسس و از پیامدهای تفریط در غیرت‌ورزی، غضب الهی و گرفته‌شدن روح ایمان هستند.