جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چه رابطه‏ای بین تاریخ و علوم اجتماعی وجود دارد؟ آیا تاریخ یکی از علوم اجتماعی نیست؟ این نوشتار در تلاش جهت پاسخ گفتن به این مسأله، به ذکر پاره‏ای از تفاوتها و شباهتهای موجود بین تاریخ و علوم اجتماعی می‏پردازد و برجسته‏ترین تمایزهای مذکور را نه بینِ تاریخ و علوم اجتماعی بلکه در درون هر یک از آنها می‏یابد و در پایان با تأکید بر استقلال آنها، شیوه‏های بسیاری که این شاخه‏های دانش می‏توانند به هم یاری رسانند برمی‏شمارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

متکلمان مسلمان کوشیده ­اند باورهای مذهبی خود را بر یقینیات استوار سازند. از سوی دیگر ظنی بودن بیشتر گزاره ­های تاریخی ما را به این پرسش روبرو می­ سازد که آیا متکلمان نمی ­توانسته­ اند هیچ یک از رویدادهای تاریخی را مبنای باورهای خود قرار دهند؟ در حالی که تأثیر پاره­ای رویدادهای تاریخی بر شکل ­گیری یک باور مذهبی بر کسی پوشیده نیست. این مقاله می­ کوشد با یک رویکرد مقایسه­ ای روش سه تن از متلکمان جهان اسلامی یعنی شیخ مفید (م413 ق) قاضی عبدالجبار (م415 ق) و ابن حزم اندلسی (م456 ق) را برای دست یافنن به آن دسته از گزاره­های یقینی تاریخی که بخشی از باورهای فکری آنها را تشکیل می­ دهد مورد بررسی قرار دهد. چنین به نظر می‌رسد که آنان از جهت روش شناسی تاریخی برای دست‌یابی به تاریخ یقینی به هم نزدیک شده‌اند اما بر خلاف انتظار، اشکالاتی متوجه هر یک است که راه حل آنان را ناکارآمد می‌گذارد و این موضوع هم‌چنان برای گفت وگوی بیشتر و عمیق‌تر پیش روی تاریخ پژوهان است.

چکیدهپژوهش حاضر به نقد و بررسی بیرونی داده‌های تاریخ طبری در خصوص ائمه معصومین(امیرالمومنین علی علیه السلام و امام حسن مجتبی علیه السلام) می‌پردازد که در این رساله سعی بر این است تا به این سوال پاسخ داده شود؛ که داده‌های تاریخ طبری درباره امیرالمومنین و امام حسن مجتبی علیه السلام از منظر فلسفه علم تاریخ از چه اعتباری برخوردار است؟ برای پاسخ به این سوال در فصل اول به بررسی چیستی و کیستی راوی (یعنی طبری) به عنوان روایتگر تاریخ پرداخته شده و ضمن بررسی زیستنامه وی و آثار علمی که در زمینه‌های مختلف از خود به یادگار گذاشته بررسی گرایشهای اعتقادی، فکری، جایگاه و پایگاه اجتماعی و سیاسی وی مورد توجه قرار گرفته است.در فصول بعدی رساله به جمع آوری تمام داده‌های طبری از راویان مختلف با رویکردها و در جایگاههای سیاسی و اجتماعی و در منزلت روایی متفاوت و بررسی و سند شناسیراویان آنها اختصاص یافته است. این بررسی نشان می‌دهد که ایشان تا حد امکان سعیدر جمع نگاری داشته بدین معنا که تمام روایتهای موجود و مطرح را بیاورد و نقد داده‌ها را به مخاطب یا خواننده واگذار کند هر چند به قول معروفوجود مولف را نمی‌توان در اثر او نادیده گرفت که او داده‌های خام را در ذهن خویش رنگ می‌کند و بعد آن را به خواننده تحویل می‌دهد که طبری هم به عنوان یک مورخ یا مولف حتی در جمع آوری داده‌های خود بی تاثیر نبوده و رد پای ایشان را در این کار می-توان دید به عبارت دیگر ایشان به عنوان یک مورخ خلیفه نگار با رویکرد یا دیدگاهی مثبت به سراغ روایاتی در خصوص امیرالمومنین علی علیه السلام به عنوان خلیفه‌ای پایبند به حکومت رفته و روایات متعادل‌تر یا موافق با دیدگاه شیعه را جمع آوری نموده است اما در خصوص امام حسن علیه السلام به عنوان خلیفه‌ایی غیر متعهد به امر حکومت و خلافت نگاه کرده و روایات ضعیف را از راویانی که از دیدگاه شیعه مطرودند یا مورد وثوق شیعه و حتی سنت نیستند آورده است

این کتاب ترجمه‌ ای است از کتاب فقر مکتب تاریخ گرایی نوشته كارل ريموند پوپر. موضوع اصلی این کتاب، ردّ روش تاریخ گرایی به عنوان روش علمی نظریه پردازی در علوم و به ویژه علوم اجتماعی است. مولف در پی اثبات این گفته است که اعتقاد به سرنوشت تاریخی انسان بر خرافات و موهومات صرف مبتنی است. پیش بینی یا پیش گویی روند تاریخ بشر با روش علمی یا هر روش استدلالی دیگر ممکن است. پوپر در این کتاب تلاش داشته تا ارتباط بین تاریخی گری و توتالیتاریانیسم را برجسته کند و آن را مورد نقد قرار دهد و در این جهت انتقادات تندی علیه افلاطون، مارکس و هگل داشته است. او با مبنا قرار دادن مارکسیسم، آن را نمونه عالی تاریخی گری معرفی می کند و تلاش دارد آن را مورد انتقاد قرار دهد و آنچه او تحت عنوان ردیه بر مکتب تاریخ گرایی آورده است، در اصل ردیه ای بر مکتب مارکسیسم است. پوپر در انتقاد خود از مکتب تاریخ گرایی، منطق علوم اجتماعی و تاریخ را با منطق علوم طبیعی یکی دانسته و از همین دریچه تاریخی گری را عقیم معرفی کرده است. در بخش اول کتاب، نویسنده از آموزه هایی نام برده که متعلق به تاریخ گرایی است و طبیعت گرایانه نیست. تعمیم، نوآوری، تجربه، پیچیدگی، نادرستی پیش بینی و پیش گویی، واقعیت مشهود و تقویم، کلیت گرایی، ادراک مستقیم و غیراستدلالی، روش های کمی و ماهیت گرایی عناوینی هستند که در این باره مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. در بخش دوم به آموزه هایی از تاریخ گرایی پرداخته که طبیعت گرایانه است و کوشیده تا با بررسی این آموزه ها نشان دهد که تاریخ گراها در بعضی از موارد متاثر از آموزه های طبیعت گرایانه هستند و سعی می کنند که این موارد را در جامعه شناسی به کار برند. سنجش با علم هیئت و نجوم، شالوده مشاهده ای، نیروهای جنبشی اجتماعی، قوانین تاریخی، پیش گویی پیامبرگونه تاریخی در برابر مهندسی اجتماعی، نظریه توسعه تاریخی، ترجمه و تفسیر کردن در برابر برنامه ریزی و نتیجه تحلیل مواردی هستند که در این فصل به آن پرداخته شده است. بخش سوم کتاب به نقد آموزه های روش شناسانه تاریخ گرایی اختصاص یافته است. در بخش پایانی کتاب پوپر به نقد آموزه هایی از تاریخ گرایی پرداخته که در نظرش طبیعت گرایانه است. این عناوین عبارتند از: قوانین و گرایش ها، توضیح علی، پیش بینی و پیش گویی، یگانگی روش، علوم نظری و علوم تاریخی، منطق وضعی در تاریخ و نظریه سازمان ترقی.