جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب ترجمه فارسی رساله «السيف الجلي علي منكر ولايت علي (ع)» از دکتر «محمدطاهر القادری» است که در آن با استناد به احادیث نبوی جایگاه فاتح ولایت حضرت علی (ع) در واقعه غدیر خم روشن می‌شود. در این مطالعه ۵۱ حدیث آمده و در هر حدیث پس از متن عربی و ترجمه فارسی به شرح آن حدیث پرداخته می‌شود.

پیش‌بینی‌ناپذیر بودن نمود‌های گوناگون ادب غنایی که ریشه در تجلیات بی‌حد و حصر عواطف انسانی دارد، تقویت‌کنندۀ این ذهنیت است که هر لحظه، در گوشه و کنار آثار مختلف، امکان بروز نمونه‌ای نو و حتی ناشناخته از این نوع ادبی در یکی از زیرشاخه‌های فراوانش وجود دارد. یکی از این نمونه‌های محتمل، مفاخره‌ای است بدیع که نجم‌الدین رازی از زبان پیامبر (ص) به رشته تحریر درآورده ‌است. طبیعی است که جایگاه منحصربه‌فرد مفاخره‌گر در همۀ جنبه‌های محتوایی و زبانی قطعۀ اشاره‌شده مؤثر بوده باشد. قدرت نویسندگی و ارادت قلبی مؤلف مرصادالعباد نیز بی‌تردید بر تأثیر هرچه بیشتر این مفاخرۀ فرضی افزوده ‌است. در این مقاله، ضمن استخراج و معرفی این قطعۀ ویژه، آنچه‌که ازنظر محتوا و مؤلفه‌های زبانی موجب برجستگی و امتیاز این مفاخره نسبت به سایر مفاخرات مرسوم و متداول ادب فارسی می‌شود، باتوجه به جایگاه بی‌بدیل پیامبر والامقام (ص) در مقام مفاخره‌گر، ارائه و تحلیل خواهد شد.

خلافة محمد صلی الله علیه و آله، پژوهشی پیرامون خلافت نخستین نوشته ویلفرد مادلونگ، اسلام‌پژوه، محقق و مستشرق مسیحی است. وی با استفاده از منابع فراوان، کتاب را درباره جانشینی پیامبر (ص) و بررسی خلیفه واقعی ایشان تألیف کرده است. این کتاب از ماجرای بیعت با ابوبکر آغاز شده و تا آغاز دوره مروانیان را دربرمی‌گیرد. مادلونگ، انگیزه خود را در تألیف کتاب، تجدید نظر در بی‌اعتمادی شدید اغلب مورخان غربی به منابع اسلامی مربوط به صدر اسلام و افسانه کهن شمردن آنها و نگاهی دوباره به تحلیل این رخدادها بر پایه نزدیکترین منابع به آن دوره معرفی و به کوشش خود برای ایجاد توازن مناسب بین اختصار و وفادار بودن به متون و روایات تصریح کرده است. مؤلف ابتدا با نگاهی به موضوع خویشاوندی در قرآن به نقش خانواده‌های پیامبران پیشین در حمایت از انبیاء و هم وراثت آنان می‌پردازد و و نتیجه می‌گیرد که بر اساس قرآن، جانشین طبیعی پیامبر (ص) نمی‌تواند ابوبکر باشد. وی می‌نویسد: تا آنجا که قرآن، افکار محمد (ص) را بیان می‌کند روشن است که او در نظر نداشت أبوبکر جانشین طبیعی او باشد و نه به انجام این کار رضایت داشت. مادلونگ در ادامه مقدمه، دیدگاه‌های دو شاهد واقعه یعنی عایشه و عبدالله بن عباس را بررسی کرده است. این بحث او در حقیقت واکنشی است به گفتار آن دسته از محققان غربی که گزارش‌های این دو را تعصب‌آمیز و تحت تأثیر حب و بغض‌ها معرفی کرده‌اند و مواردی را که به نفع شیعیان است، از جعلیات دوره‌های بعدی دانسته‌اند. وی همچنین در ابتدای کتاب، دو شجره از خاندان هاشم و امیه و همچنین سه صفحه گاهشمار حوادث مهم تاریخ صدر اسلام ارائه می‌دهد. کتاب در ۴ فصل و یک خاتمه ادامه می‌یابد: ابوبکر: جانشین رسول خدا و خلافت قریش. مادلونگ در این فصل، بازگو کننده حوادثی است که در سقیفه بنی ساعده گذشت و به چگونگی انتخاب ابوبکر و دیگر حوادت، مفصلا اشاره می‌کند. عمر: امیر مؤمنان، شایسته سالاری اسلامی، شورا و امپراتوری عربی. مؤلف در این بخش بیشتر درباره چگونگی توزیع قدرت سیاسی از سوی عمر به ویژه در ارتباط با بنی هاشم و علی (ع) بحث کرده است و البته اشاراتی هم به مسائل مهمی جون ماجرای قتل خلیفه و مسأله فتوحات دارد. عثمان: خلیفه خدا و فرمانروایی بنی عبد شمس. محور اصلی مطالب این بخش، مسأله زمینه‌ها و مسائل مربوط به ماجرای قتل خلیفه است که در ذیل دو بخش «اعترافات علیه خلیفه» و «بحران و شورش» سامان یافته است. مؤلف در این بین به دیگر حوادث عصر عثمان اشاره دارد. علی: واکنش بنی هاشم نسبت به خلافت. این بخش با عنوان «اختلاف در جانشینی و جنگ جمل» و با بحث درباره چگونگی به خلافت رسیدن علی (ع) و سپس ورود به ماجرای جنگ جمل آغاز می‌شود و با عنوان «معاویه و صفین» که طبعا ویژه بررسی واقعه صفین است تداوم می‌یابد و سرانجام با بحثی تحت عنوان «حکمیت، شورش خوارج و سرانجام کار» بررسی درباره حوادث عصر امیرمؤمنان و شهادت آن حضرت به پایان می‌رسد. خاتمه: بازگشت نظم به جامعه و تشکیل سلطنت خودکامه. بررسی چگونگی بیعت با حسن بن علی و چاره‌اندیشی معاویه برای روی کار آمدن و حوادث عصر اموی تا مرگ نخستین خلیفه مروانیان مطرح شده است.

با توجه به جایگاه و اهمیت معراج در کانون اندیشة اسلامی، خوانش‌های گوناگونی از آیات مرتبط با این موضوع صورت پذیرفته‌است. تشکیک در وقوع معراج از سوی مستشرقان و نیز رؤیاانگاری آن از سوی برخی عالمان مسلمان، ضرورت واکاوی آرای تفسیری عالمان فریقین پیرامون این موضوع را دوچندان می‌کند. در این پژوهش، با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، آرای تفسیری مرحوم طبرسی از علمای شیعه و شیخ یونینی از علمای اهل سنّت، پیرامون اصل وقوع معراج و اسراء، زمان، مکان و کیفیت وقوع، هدف و نیز معجزه بودن معراج و مسألة رؤیت الهی واکاوی گردید. نتایج پژوهش حاکی از آن است که به‌رغم اختلافات فرقة حنبلی با مذهب تشیع، همگرایی بسیاری بین آرای یونینی و طبرسی پیرامون معراج و اسراء وجود دارد. مهم‌ترین وجه اشتراک آنان اعتقاد به وقوع معراج در حالت بیداری و رخداد آن به صورت جسمانی و روحانی توأمان است که با معجزه بودن معراج سازگار است. با وجود اینکه هر دو در ارائة نظرتشان از دلایل عقلی و نقلی بهره برده‌اند، در نوع منابع مورد استفاده، کمیّت پرداختن به موضوعات و نیز اقامة دلیل با هم اختلافاتی دارند. تأکید شیخ یونینی بیشتر بر کیفیت وقوع معراج است، در حالی که مرحوم طبرسی، علاوه بر تبیین کیفیت وقوع معراج به هدف معراج که همان رؤیت حجت‌های شگفت خداوند از سوی پیامبر(ص) است نیز اشاره می‌کند.

تمام فرقه‌های اسلامی، به‌جز ازارقه و حشویه، به‌اتفاق معتقدند که پیامبران الهی دچار شرک نشده‌اند و عمل شرک‌آلود انجام نداده‌اند. با این حال، از ظاهر برخی متون دینی (قرآن و احادیث) برمی‌آید که از برخی از پیامبران خدا عمل مشرکانه سر زده‌است. این متن‌ها در تضاد آشکار با دلایل دال بر عصمت پیامبران خداست؛ لذا در این پژوهش که از نظر روش گردآوری مطالب، کتابخانه‌ای است و در نحوة استناد داده‌ها، از شیوة اسنادی پیروی می‌کند و در تجزیه‌و‌تحلیل مطالب، روش آن تحلیل‌ـ محتوایی از نوع توصیفی‌ـ تحلیلی می‌باشد، تمام شبهات مربوط به شرک‌ورزی حضرت محمد(ص) گردآوری شده‌است و پس از تنظیم این شبهه‌ها و پاسخ‌های گوناگون دانشمندان به آن‌ها، به تحلیل و نقد این پاسخ‌ها پرداخته‌است و در پایان، به گمان نویسنده، به بهترین پاسخ یا به دیدگاهی نو در این زمینه دست یافته‌است.

گزارش وقایع زندگانی حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر بسیار اختلافی است. یکی از قدیمی‌ترین آثار در این‌باره الطبقات الکبری ابن‌سعد است که مهم‌ترین اثر در باب زنان صحابی به شمار می‌آید. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته در پی یافتن دیدگاه‌ها و گرایش‌های عقیدتی ابن‌سعد است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ابن‌سعد با پایبندی بر اصولی همچون عدالت صحابه، عدم بیان اختلافات صحابه و ضرورت تفضیل شیخین، در بیان آنچه در تضاد با باورهای کلامی وی بوده به جرح و تعدیل روایات پرداخته است. او از طرح مباحث اختلاف‌انگیز، به ویژه اخبار مربوط به جانشینی پیامبر(ص) و مسائلی که منجر به بیماری و رحلت فاطمه(س) شد، خودداری کرده است. وی در ماجرای فدک، ابوبکر را محق و پیرو شیوه رسول خدا(ص) نمایانده، با طرح روایات ضعیف اصالت خبر نارضایتی فاطمه(س) از خلفای وقت و دفن مخفیانه او در اعتراض به عملکرد آنان را تضعیف کرده است.

شخصیت و زندگی پیامبر خاتم(ص) به‌عنوان آخرین پیامبر که منشأ تحولات سترگی در عالم شده، همواره موردتوجه خاورشناسان بوده است، ولی تصویری که آقای یوری روبین از شخصیت پیامبراکرم(ص) در دائرةالمعارف قرآنی لیدن در بخشی از مقاله محمد(ص) ارائه کرده است در بسیار از موارد با تصویری که مورّخان مسلمان ارائه داده‌اند، تفاوت چشمگیری دارد. از‌این‌رو، این مقاله با کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد انتقادی دیدگاه‌های یوری روبین را به بحث گذاشته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که علت بی‌توفیقی یوری رویین در ارائه تصویر درست، علاوه بر بینش دینی، سیاسی و علمی، به شیوه مطالعات او در مسائل تاریخ اسلام باز می‌گردد. به نظر می‌رسد نویسنده مقاله «محمد» در دائرة‌المعارف، به دلیل نداشتن روشی مناسب در بررسی و تحلیل حوادث و جریان‌های عصر رسول گرامی چندان موفق نبوده است. در این نوشتار، مهم‌ترین ضعف‌های مقاله فوق مانند پیش‌فرض‌های نادرست از اسلام و شخصیت پیامبر اسلام(ص)، مراجعه‌نکردن به منابع شیعه، اعتماد بیش از حد به تألیفات مستشرقان، اکتفانمودن به نظریه علمای اهل سنت و عدم مراجعه به منابع شیعه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

بازتاب اخبار ازدواج حضرت خدیجه(س) و پیامبر(ص) در منابع تاریخی به‌شیوه‌های متفاوت و به‌گونه‌ای ناهمگون مطرح شده است. تنوع محتوایی و مضمونی روایت‌ها به‌صورت اسطوره‌سازی، داستان‌پردازی و برجسته‌سازی برخی گزاره‌های این واقعه در ذیل گزارش‌های تاریخی مرتبط با موضوع آشکار است و می‌تواند بر نوع نگاه مخاطب به این واقعه و دور کردن آن از واقعیت اثرگذار باشد. با توجه به اهمیت شناخت بهتر محتوای این گزارش‌ها، پژوهش پیش‌رو با استفاده از روش نظریه بنیاد (زمینه‌ای) به‌سنجش گزارش‌های تاریخ طبری مرتبط با این بحث پرداخته است. طبری (م 310 ه.ق) از این‌رو مبنای پژوهش حاضر قرار گرفته که هم با ثبت روایت‌های گوناگون از جامعیت بیشتری نسبت به دیگر منابع تاریخی برخوردار و هم محل رجوع اهل فن و عامه مردم است. کاربست این روش در پژوهش موجود از طریق شناسایی مفاهیم، مقوله‌ها و روابط معنایی آنها به‌یافتن معیار غالب در متن گزارش‌های طبری از ازدواج حضرت خدیجه و پیامبر(ص) پرداخته است و ویژگی‌های خُلقی و شخصیتی خدیجه(س) و پیامبر(ص) را به‌عنوان مقوله اصلی در امر ازدواج آنان پیش‌بینی می‌کند.

کلام و عرفان در متون عرفانی تعامل و ارتباط جدایی ناپذیری دارند. علم کلام به بررسی اصول اعتقادی می­پردازد و عرفان اسلامی نیز مبتنی بر شریعت و اصول آن است. با این وجود ابزار، زبان و روش دستیابی به حقیقت عرفا و متکلمان در هنگام طرح مباحث عرفانی و کلامی متفاوت و متمایز از یکدیگر است. در کلام اسلامی، ضرورت نبوت با اتکا به دلایلی از جمله قاعده لطف تبیین شده است اما عرفان اسلامی نبی را مظهری تام برای اسم اعظم الهی دانسته و از همین رو حضور او در میان مردم را ضروری می­داند. مقاله حاضر با محور قرار دادن تفاسیرعرفانی و مقایسه آن با رویکرد متکلمین به تحلیل شیوه مشکل­گشایی کلام و عرفان در شبهه عصمت «ذنب ما تقدم و ما تأخر» می­پردازد. از آنجایی که جایگاه نبوت و ولایت و ضرورت عصمت در اندیشه این دوگروه، تعریف و محدوده عصمت را متفاوت می­سازد، نوع نگاه عارف و متکلم به شبهه موجود در آیه مذکور متفاوت است. متکلمان ابهام موجود در این آیات را ناظر به عصمت انبیاء می­دانند و با رویکردهای کلامی در پی پاسخگویی به آن هستند. اما عرفا با اعتقاد به بطون متعدد آیات و استفاده از ابزار کشف و شهود، غفران را تجلی انوار الهی بر پیامبر می­دانند و ارتباط «ذنب ما تقدم و ما تأخر» به پیامبر را با اصل خاتمیت پیامبر تفسیرنموده و از شبهه گذر کرده و رفعت مقام پیامبر را نظاره گر هستند.