جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم متنی چندلایه و سرشار از پیچیدگی های زبانی معنایی است . یکی از سطوح این کتاب نیز لایه الفاظ است. بررسی تاریخ علوم قرآنی، بیانگر تلاش های گسترده بشر به منظور کشف معانی الفاظ و ارتباط آن ها با یکدیگر است. یکی از علوم نوبنیاد که دانشمندان علوم قرآن نیز از آن بهره برده اند، علم معناشناسی است. معناشناسی دانشی است که به کشف ساز و کار اجزاء تشکیل دهنده یک متن، به منظور دستیابی به لایه های معنایی آن می پردازد و در این راستا، به همه عوامل مؤثر در تشکیل معنای متن توجه م ینماید. این نوشتار با رویکردی معناشناختی به آیات قرآن، به بررسی نمونه هایی از الفاظ این کتاب شریف، بر اساس چارچوب های معناشناسی پرداخته و سعی در ارائه الگویی معناشناختی برای مطالعات قرآنی دارد؛ چرا که با این روش، عناصر و ابعاد گوناگونی که تشکیل دهنده معنای متن هستند، لحاظ می گردد و معناشناس، قادر به ارائه لایه ای جدید از معانی الفاظ آیات شریفه کتاب تدوین خواهد بود . روش پیشنهادی این نگارش، بررسی الفاظ قرآن، با دو نگاه جزئی نگر و کلی نگر است که در نگاه جزئی نگر، تبارشناسی واژه و نیز ارتباط هم نشینی، جانشینی و سیاق آن مورد دقت قرار می گیرد، و در نگاه کلی نگر، میدان، شبکه و نظام معنایی واژه بررسی می شود. مجموعه این عوامل، معرّف مؤلفه های معنایی واژه و ارائه کننده معنای آن، از دیدگاه علم معناشناسی است.

امروزه کمتر حوزه پژوهشی در علوم انسانی و کمتر اندیشمندی در این حوزه را می توان یافت که بدون توجه به روش و اتخاذ رویکردی در روش شناسی، پژوهش ها و اندیشه های خود را مطرح کنند. اساساً خودِ روش شناسی، امروزه به عنوان زمینه پژوهشیِ جدی و جداگانه ای قلمداد شده که توجه اغلب اندیشمندان در علوم انسانی، چه در غرب و چه در عالم اسلام، را به اهمیت و جایگاه خود جلب نموده است. در این جستار برآنیم تا با توجه به روش فلسفه ورزیِ دو فیلسوف نام دار در غرب و جهان اسلام، مبانی روش شناسانه هر یک را در نظام فلسفی شان بررسی نماییم. این دو فیلسوف، مارتین هایدگر و ملاصدرا می باشند که اندیشه ها و روش خاص فلسفه ورزی شان، همواره برای پژوهشگران علوم انسانی از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار بوده است. هایدگر با آنچه خود، روش پدیدارشناسیِ هرمنوتیکی می نامد، نظام فلسفیِ خود را برمی سازد و برای رسیدن به فهمی از وجود، از دازاین آغاز می کند. ملاصدرا نیز بر آن است تا حقیقت وجود را دریابد اما با روشی تألیفی یا ترکیبی، که در آن، هم از عقلانیت برهانی و استدلالی بهره می برد و هم از تفکر وحیانی و عرفانی.

خداوند در قرآن احکامی را برای اینکه انسان بتواند زندگیش را با معیارهای الهی بسازد فرستاده است. از طرف دیگر چون اسلام به فرقه‌های متعددی تقسیم شده است و صاحبان هر فرقه تفسیر متفاوتی از آیات ارائه داده‌اند، باعث بروز اختلافاتی در بین مسلمانان شده است. در این رساله سعی شده دو کتاب "احکام القرآن" تألیف جصاص متوفای قرن چهارم هجری قمری از بزرگان فقه حنفی و "کنزالعرفان فی فقه القرآن" تألیف فاضل مقداد متوفای قرن نهم هجری و از بزرگان فقه شیعه را در باب آیات الاحکام نکاح بررسی کنیم. ما در این رساله ‌دیدگاه‌های موجود در این دو کتاب را در دو فصل مورد بررسی قرار خواهیم داد. امیدوارم که روشن شدن نزدیکی نتایج به دست آمده توسط این دو عالم در این اثر کمکی در تقریب مذاهب اسلامی باشد.

زبان عربی با ظهور اسلام چهره ای جهانی به خود گرفت و دایره نفوذش با گسترش اسلام در سراسر جهان وسعت بیشتری یافت. زبان عربی، زبان قرآن و زبان وحی الهی بود، لذا مسلمانان با هر زبانی برای درک دین اسلام و فهم قرآن، ملزم به یادگیری زبان عربی شدند. یکی از سرزمین هایی که اسلام و زبان عربی وارد آن شد ایران بود. تسلط ایرانیان کهن بر زبان عربی و مهارت آنان در به کارگیری و خلق آثار متعدد به این زبان، می تواند بیانگر موفقیت آنان در فرآیند یادگیری و آموزش این زبان باشد. هدف از این پژوهش بررسی روش‌های آموزش زبان عربی در بین ایرانیان و عوامل موفقیت و مهارت آن ها در این زبان می باشد. محدوده این پژوهش از آغاز ظهور اسلام تا پایان قرن ششم هجری است چرا که آموزش زبان عربی توسط ایرانیان در این دوره زمانی، بیش از دیگر دوره های تاریخی مطرح بوده است.روش انجام این پژوهش کتابخانه ای و توصیفی- تحلیلی می باشد.برخی از نتایج پژوهش، حاکی از آن است که زبان عربی در قرون نخستین هجری، وسیله ارتباطی مهمی به شمار می رفته است و روش های آموزش این زبان در دوران مورد نظر بیشتر بر اساس گوش دادن و صحبت کردن و تمرین گوش دادن و صحبت کردن می باشد و شناخت واژگان و ساختارهای دستوری، شرط لازم، اما ناکافی مهارت یادگیری بوده است؛ همچنین نقش عوامل و متغیرهای عاطفی و اجتماعی در موفقیت زبان آموزان ایرانی مهم و چشم گیر است.

معرفت بشری در مسیر تکامل خود، منزل‌گاه‌های متفاوتی را اختیار کرده است. امروزه بر سر این نکته اختلاف چندانی وجود ندارد که درباره‌ی خاستگاه معرفت، نمی‌توان به‌طور قطع اظهار نظر کرد. در آثار تاریخیِ بر‌جای-مانده از دوران‌های قدیم و اندک اطلاعات موجود، می‌توان نقش حوزه‌های جغرافیایی مختلفی را همچون چین باستان، بین‌النهرین و شمال آفریقا، در گسترش زمینه‌های مختلف معرفت بشری و تقویت بنیان‌های اساسی آن، پر رنگ دید. سیر حکمت از این حوزه‌های جغرافیایی به یونان باستان در همراهی با شرایط مختلف جامعه‌ی آن روزگار یونانساختمان جدیدی از دانش و معرفت را در زمینه‌های متنوعی بنا نهاد و نوابغ یونان سهم خود را در حرکت تکاملی دانش بشری به‌خوبی ایفا کردند. بعد از افول ستاره‌ی یونان در اندیشه‌ورزی و تنگ‌شدن عرصه بر اندیشمندان آن دیار، کاروان دانش در جستجوی منزل‌گاهی جدید برای نوزایی، جان‌های تشنه‌ی معرفتِ مسلمانان را رصد کرد و قلب‌های آکنده از شوقِ به دانستن آنان را که با آیات و روایات به حرکت درآمده بود مأمن مناسبی برای رشد و شکوفایی یافت.بنابراین سیر حکمت و معرفت در گذر زمان به دنیای اسلام نیز رسید و بر اساس مدارک موجود، نقش دانشمندان مسلمان در پیش‌برد علم و دانش، انکارناپذیر است. پیشرفت مغرب زمین در حوزه‌های مختلف در طول دو قرن اخیر و دست‌یابی به توانائی‌های متنوع علمی، فنی و مهندسی، صنعتی، مالی، سیاسی، نظامی و ... که یک شکاف عمیق میان آن‌ها و دیگر مناطق به‌وجود آورده است، زمینه-ی شکل‌گیری این تصور را در اذهان مردم مغرب‌زمین فراهم کرده است که فرهنگ خود را حائز مشخصه‌هایی بدانند که مبنای این رشد چشم‌گیر قرار گرفته‌اند و بالتبع دیگران را فاقد این ویژگی قلمداد می‌کنند. از نظر آن‌ها، استقراء و کاربردِ منطق، متعلق به خودشان است و مشرقیان از این عناصر بی‌بهره‌اند و درعوض اهل مکاشفه و شهودند.از طرفی می‌توان ادعا کرد که میان روش پژوهش هر شاخه از معرفت بشری با همان شاخه، همبستگی متقابل وجود دارد. البته این همبستگی به‌گونه‌ای نیست که نتوان به صراحت بر این نکته پای فشرد که روش پژوهش هر علم بر خود آن علم مقدم است. حال پرسش این است که اگر دانشمندان مسلمان توانستند در طول چند قرن حاکم بلامنازع قلمرو معرفت‌های بشری باشند و افق‌های جدیدی در عرصه‌های مختلف علمی پدیدار سازند به چه روش‌های علمی استناد جسته‌اند و آیا اصولاً روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که بتوان به کمک آن بر معتبر بودن یافته‌هایشان مهر تأیید زد، به‌کار گرفته‌اند؟ و این‌که از این رهگذر آیا می‌توان خط‌مشیِ علمی و پژوهشی آنان‌را با دست‌آوردها و معیارهای امروز بشر در عرصه‌های پژوهشی سنجید و قالبی مستدل و مستند برای گزینش و اختصاص ایشان به هر کدام از آن‌ها پایه‌ریزی نمود؟ بر این اساس فهم و اطلاع از روش‌شناسی و روش‌های پژوهشی که دانشمندان مشهور مسلمان ایرانی در دوره‌ی طلایی نهضت علمی دنیای اسلام مورد استفاده قرار داده‌اند، هدف اصلی پژوهش قرار گرفت. این هدف به‌ویژه از آن‌رو حائز اهمیت است که تقریباً در اکثر منابع مربوط به روش‌های پژوهش، نام و نشانی از تلاش‌های دانشمندان مسلمان در این زمینه دیده نمی‌شود. در این میان با توجه به نقش بارز ابوریحان بیرونی و ابن سینا در گسترش مرزهای دانش، بررسی موضوع پژوهش بر تعدادی از آثار ایشان متمرکز گردید.

خاورشناسان در تمام زمینه ها و ابعاد دین اسلام قلم فرسایی کرده اند ، مطالعات آنها روز به روز ابعاد جدیدی پیدا می‌کند. مهدویت پژوهی تنها یکی از موضوعات پژوهشی آنهاست. با این حال بیشتر پژوهش هایی که در زمینه خاورشناسی سامان یافته ، بر شناخت اهداف و انگیزه های آنان متمرکز بوده است. در این میان پرسشی اساسی بی پاسخ مانده است و آن این است که چرا در بیشتر پژوهش های خاورشناسان نتایج متفاوتی با دیدگاههای اسلامی به دست می‌آید در حالی که منابع مورد استفاده مشترک است؟ پاسخ این به این مسأله در روش پژوهشی آنان نهفته است. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است به دنبال این هستیم تا با معرفی و بررسی روش های پژوهشی بکار گرفته شده توسط خاورشناسان در زمینه مهدویت، ارتباط نتایج با روش‌های پژوهشی را نمایان سازیم. بنابراین طبق این پژوهش هانری کربن با روش پژوهشی خود در بررسی مهدویت، در پی آن است تا مبانی و چگونگی پیدایش این تفکر و اندیشه‌ را در متون مقدس و مبانی معرفتی و اعتقادی تشیع بیابد و جایگاه ویژه آن را نشان دهد، با وجود اینکه او با روش پژوهشی خود توانسته است اهمیت و جایگاه مهدویت را بنمایاند ولی بدلیل باطنی نگری خود تنها از یک بُعد به بررسی مهدویت پرداخته است ، در صورتی که این عقیده دارای ابعاد دیگری نیز هست. در عوض مادلونگ با روش تاریخی نگری خود و نیز با استناد به روایت جعلی ، عقیده هم نامی حضرت مهدی(علیه السلام)، وپیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)، را به زمان قیام مختار و نیز اندیشه غیبت را به ماجرای مرگ محمد بن حنفیه، مربوط می داند، در صورتی که از همان صدر اسلام و نیز در مقاطع مهم و حساس تاریخ ، پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله وسلم)، ونیز سایر ائمه(علیهم السلام)، براساس آیات و روایات به تبیین اندیشه مهدویت و نیز معرفی خود ایشان پرداخته اند و بطور کامل ایشان را معرفی کرده اند که چه کسی و از چه نسلی هستند. تیموتی آر.فرنیش با به کارگیری روش تطبیقی آن هم بطور ناقص ، بدنبال یافتن ریشه مهدویت شیعی در یهودیت و مسیحیت است، از طرفی او این اندیشه اصیل را وام دار اهل سنت می داند و معتقد است چون نامی از حضرت مهدی(علیه السلام)، در صحیحین نیامده است در نتیجه در این اندیشه تردید ایجاد شده است؛ درصورتی که روایات مهدی در صحیح مسلم وجود داشته است اما حذف شده اند. در نهایت ادوارد براون بدلیل جایگاه ویژه ای که اندیشه مهدویت در اسلام دارد بطوری که مانع اصلی رسیدن دولت های استعمارگر بخصوص انگلیس به اهداف شوم خود می باشد، با برگزیدن روش وقایع نگارانه و نیز با استفاده از مخفی کاری و دگرگونی ارزش ها درصدد تخطئه دین اسلام و اندیشه مهدویت و در نهایت تبلیغ باب و بهائیت برآمده است.

براساس تقسیم بندی موجود درباره روشهای مختلف تحصیل شناخت این روشها به چهار شکل تجربه، عرفان، وحی و فلسفه تقسیم گردیده اند. در این بررسی ضمن پیگیری عوامل مهم شکل گیری دیدگاه هر یک از آنها در زندگینامه آنان به بررسی مبانی نظری هر یک از دانشمندان اخیر درباره شخصیت سالم روش های مورد استفاده آنها در گردآوری داده ها و ویژگی های شخصیت سالم از منظر هریک از آنان پرداخته شده است. این تحقیق تلاش داشته است تا به بررسی تطبیقی دیدگاههای موجود درباره انسان کامل از منظر روشهای پیش گفته بپردازد. در این جمه بندی پس از ارزشیابی هر دیدگاه به شکل مستقل ارزیابی کلی از مباحث پیش گفته ارایه شده است. پژوهش در انجام خویش با تالیف روشهای گردآوری داده ها از سوی دانشمندان تجربه گرای غربی و انسان شناسان اسلامی، افقهای جدید مطالعه و تحقیق در امر انسان کامل را مورد تاکید قرار داده است.