جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارگری ایرانی هنری اصیل و والاست که ضمن دربرداشتن معانی و مفاهیم بلند عرفانی، جلوه هایی بدیع و چشم نواز از ترکیب سحرانگیز طرح و نقش و رنگ را به نمایش گذاشته و به مدد اکسیر خیال، صورتی مثالی از زیبایی های بهشتی را جلوه گر ساخته است. با تامل در تاریخ و خاستگاه این هنر می توان دریافت که اگرچه نگارگری، هنری در خدمت کتاب آرایی و مصور ساختن مضامین و مجالس حماسی و عشقی و حکمی بوده است، هیچ گاه به هنری صرفا تزیینی بدل نشده و همواره در تعامل و هم نشینی با متن ادبی خویش بوده و طریق و مجرایی برای انتقال مفاهیم عرفانی و معانی باطنی آن محسوب شده است و این امر میسر نخواهد بود، مگر به مدد زبانی مشترک و نمادین که زبان معرفت قلبی و شهود خیالی هنرمند ادیب و هنرمند نقاش است. بر این اساس شناخت و درک صحیح این هنر پرمایه همچون دیگر هنرهای اسلامی تنها از طریق آگاهی از قانون نمادها و رمزهای معتبر در سنت و تاویل آنها به مآل و اصل آغازین آنها ممکن می شود.نگاره خلقت انسان از نسخه خطی منتخبات مثنوی (1610/1018) که روایتی تصویری از داستان دیدار حضرت مریم (س) و جبرئیل (ع) از دفتر سوم مثنوی معنوی است، یکی از نمودهای بارز این رویکرد نمادگرایانه است که پیوند و ارتباط عمیقی با متن ادبی خویش دارد.سوالات مقاله1- مفاهیم عرفانی و مبانی زیباییشناسی مطرح شده در داستان، چه تاثیری در شکل گیری طرح ها، نقش ها و رنگ های نمادین نگاره داشته است؟2- آراء مولانا درباره زیبایی و وجود و مفاهیم معرفتی چون تمثیل و خیال چگونه در رویکرد نمادگرایانه و مبانی زیبایی شناسانه نگاره خلقت انسان از مجموعه منتخبات مثنوی جلوه گر شده است؟اهداف مقاله1- درک ضرورت شناخت فلسفه هنر و زیبایی شناسی اسلامی به منظور اعمال قضاوت های سنجیده تر و نقدهایی منصفانه تر درباره نگاره های ایرانی.2- شناخت عناصر و عوامل موثر در اتخاذ رویکردهای نمادین توسط نگارگران و شکل گیری مشخصه های منحصربه فرد و متمایز نگاره ها.3- شناخت چگونگی و میزان تاثیرپذیری نگارگر از متون ادبی و نحوه بروز و تجلی معانی معرفتی و مبانی باطنی آن در آفرینش هنری.

مولوی در کنار مطالعه دقیق و پیوسته قرآن مجید، تفسیرها و صحاح حدیث و تامل در آنها، به معارف، احوال و آداب خاص صوفیان نیز توجه کامل داشته و کتاب ها و مقالات آنان را مشتاقانه و با دقت می خوانده است. از این رو مبادی تصوف و افکار و کلام مشایخ صوفی را باید بتوان در مثنوی معنوی جست و جو کرد و میزان و چگونگی اقتباس مولانا جلال الدین بلخی را از متصوفه بازشناخت. مقاله حاضر که در آن ارتباط اندیشه و کلام مولانا در مثنوی معنوی با آموزه ها و معارف اهل تصوف نشان داده می شود مورد تحقیق در این زمینه است و از آن، فایده و اعتبار پژوهش های تازه و دقیق تر در این باره به اجمال اشاره می شود.

«تا جزایر ناخودآگاه» نوشتاری است تحلیلی درباره پنج داستان مهم از دفتر اول مثنوی مولوی. تاویل این پنج داستان («شاه و کنیزک»، «وزیر و شاه جهود متعصب مسیحی کش»، «شیر و نخچیران»، «طوطی و بازرگان»، «پیر چنگی و عمر») دربرگیرنده ساختار مشترکی از دیدگاه تاویل است. تاویل، با توجه به نشانه های موجود در متن، می تواند پلی باشد از جهان صورت به عالم معنا. در حقیقت در تاویل، معنا کشف نمی شود، بلکه بازآفرینی می شود. با توجه به این که مثنوی از متون باز و سیال است، داستان هایش ظرفیت تاویل دارند.این مقاله، با استناد به نشانه های موجود در متن و تاویل صورت داستان ها، به ساختاری مشترک و هدف مند در زمینه شناخت انسان می رسد. همچنین، با استفاده از جدول ها و بررسی آن ها، این نتیجه به دست می آید که شخصیت های پویا در این داستان ها، نمادهایی از نفس واحد بشرند که برای رسیدن به کمال، مسیر مشترکی طی می کنند. آن ها از «نیمه خودآگاهی» به سمت «خودآگاهی» رشد می کنند و در نهایت، به مرحله «ناخودآگاهی» می رسند. «ناخودآگاه» از اصطلاحات رایج در روان شناسی یونگ است که در این پژوهش، با واژه «فنا»، که از اصطلاحات رایج صوفیه است، مطابقت دارد.

یعتمد القرآن الکریم علی القصة و یعتبرها من الوسائل الهادفة إلی إصلاح الإنسان و تربیة فکره، و یعالج من خلالها قضایا الإنسان فی أحواله المختلفة علی مر العصور والأزمان. فالقرآن لیس مجرد تاریخ للأنبیاء و لا تاریخ الملوک و أبطال القصص، فمن الأنبیاء من أغفل القرآن ذکر أسمائهم، «و لقد أرسلنا رسلا من قبلک منهم من قصصنا علیک و منهم من لم نقصص علیک» (غافر: 78) فالغایة من الترکیز علی شخصیة الأنبیاء فی القرآن لیست إلا تنویر الأذهان و إرشاد الأنام باتباع درب الأخیار. فقصص القران کان لها تأثیر بالغ علی نتاجات الشعوب الإسلامیة ولاسیما الشعب الإیرانی المسلم فأخذ الشعراء بنصیب وافر منها. فجاءت هذه الدراسة لتتناول عناصرالقصة الفارسیة التی تأثرت بالقصة القرآنیة، و مظاهر هذا التأثر، مستعرضة تجلیات القصة القرآنیة فی کتاب مثنوی معنوی من خلال معالجة قصة یوسف و زلیخا و دراستها دراسة فنیة باعتبار عنصر الشخصیة، والزمان والمکان.

دین اسلام را می‌توان از ابعاد گوناگونی مورد بحث و بررسی قرار داد. یکی از مهمترین ابعاد دین، شناخت مبانی آن است. اصول و مبانی دین، مجموعه‌ای از اعتقادات دینی را دربرمی‌گیرد که قابل تقلید نیست و هر انسانی برای رسیدن به درک درستی از اصول دین، باید تحقیق کند؛ در این راستا عامّۀ مردم، بحثها و مباحثه‌های اندیشمندان و علماء دینی را الگوی اعتقادی خود قرار داده و آنها را پذیرفته‌اند. مولانا جلال‌الدّین محمّد بلخی نیز به عنوان اسلام شناسی عارف، تعریف خاصّی از مبانی دین دارد. او با درک عمیق از رابطۀ ناگسستنی بین دین و عرفان و با الهام از رحمانیّت الهی، اثر عظیم خود، مثنوی معنوی، را سرود؛ چرا که مثنوی چکیدۀ تمام معارف نظری و تجربه‌های دینی و عرفانی او را شامل می‌شود. مبانی دین از نظر مولانا در اصولی چون توحید، اسلام، عشق، عمل صالح، صلات، ایمان و مبدأ و معاد تجلّی یافته است که آنها را می‌توان در دو اصل اسلام و عشق خلاصه کرد. تا زمانی که انسان به درک درستی از عشق نایل نشود، مفهوم درست اسلام را درک نخواهد کرد. لذا با مطالعه و تحقیق در مثنوی معنوی و با عنایت به نگاه خاص و عارفانۀ مولانا به دین، می‌توان به این نتیجه رسید که همسویی دین و عرفان برای نیل به حقّ و حقیقت، در حد چشمگیری قابل مطالعه و بررسی است.

این رساله، نگاهی مبسوط و فراگیر به موضوع مرگ و رستاخیز از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی است. مثنوی گنجینه‏ای انباشته از مرواریدهای گرانبهای ادب فارسی و عرفان اسلامی و گوهرهای نایاب از حکمت و فلسفه است. به طوری که موضوعات و مفاهیم عالی ادب و فرهنگ، اندیشه و عرفان، به طرزی بدیع، زیبا و در حین حال ساده، آمیخته با حکایات و تمثیلات ظریف بیان گردیده است. موضوع مرگ، از موضوعات بسیار مهم انسانی به شمار می‏آید. مثنوی هرگز از این موضوع خالی نبوده، بلکه ظریف‏ترین و ناب‏ترین مفاهیم را می‏توان در آن مشاهده کرد . انسان از لحظه ی شناخت خود و جهان خواسته بداند که از کجا آمده و به کجا می‏رود، اندیشه ی گذر از این جهان همچون گردش روز و شب و تغییر فصول، بر دل و جانش سایه ی سیاهی افکنده که نه راه قرار در آن را داشته و نه راه فرار از آن را. در نگاه شعرای عارف، زندگی جاوید یعنی تحول و تکامل انسان از خاک تا افلاک. به همین خاطر مولوی در مثنوی به توصیف سرای جاوید پرداخته و قیامت را لقای الهی و بهشت را زمان وصال با یار دانسته‏و دوزخ را لحظه ی فراق ازیار.مثنوی مجموعه ی نسبتاً متنوعی از تقابل هاست که در این میان تقابل دو جهان یکی از بنیان‏های فکری شاعر را تشکیل می‏دهد. در منظومه یفکری مولوی، پیوستهسیطره یجهان غیب بر عالم شهادت محسوس‏ است. ما در این اثر با معانی گوناگونی از مرگ مواجهیم که هر‏چند همگی آدمی را به سوی جهان آن سری دعوت می‏کند، اما هر کدام از دیگری متمایز است. این مفاهیم عبارتنداز: مرگ طبیعی، مرگ تبدیلی و شهادت که در این میان، شاعر بیش از همه به مرگ تبدیلی پرداخته است. مولانا در اقناع مخاطبان خویش درباره ی جهان عیب، بیش از دیگر تمهیدات ادبی، از تمثیل بهره برده است؛ زیرا هنگامی که وی می‏خواهد از جهانی سخن بگوید که هیچ مرز و صورتی ندارد، به ناچار از ابزاری بهره میگیرد که در جهان صورت قابل درک باشد. بنابراین با خواندن این رساله، خواننده می‏تواند تا حدودی به عمق تفکر مولانا و خلاقیت ادبی وی پی ببرد و مشاهده نماید که مرگ و رستاخیز به بهترین نحو ممکن، در مثنوی مطرح گردیده و فصل الخطاب مباحث مربوط به این موضوع می‏تواند به شمار آید.