SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

قصه سلیمان متنی است کهن که تألیف آن میان سال‌های 587 تا 607 ق در آذربایجان به پایان رسیده است. مؤلف، ابویعقوب یوسف بن علی بن عمر تبریزی، مفتی اران و آذربایجان، داستان سلیمان پیامبر را به شیوه مجلس‌گویان آراسته است و در میان آن ابیات و حکایاتی آورده است که شیرینی داستان را بیشتر می‌کند. از ویژگی‌های مهم این متن یکی هم درج اشعاری به زبان قدیم آذربایجان است. پژوهشگران متن‌های کهن فارسی، متون تفسیری، داستان‌های قدیمی و محققان تاریخ زبان و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی از مخاطبان این کتاب هستند.

نویسنده این کتاب را به زنی وابسته به دربار اتابکان آذربایجان تقدیم کرده است. این کتاب ظاهرا در پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری تألیف شده است و نثر ساده و نسبتا بی‌پیرایه‌ای دارد و گاهی عبارت‌ها را به زیور سجع آراسته است. در جاهای مختلف نیز، در ارتباط با موضوع داستانی از داستان‌های صوفیان را ذکر کرده است. از ویژگی‌های این متن درج چند دوبیتی در آن است که به گویش قدیم آذربایجان سروده شده و به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اسناد این گویش به دست ما رسیده است.

نویسنده قصد داشته است کتابی دیگر درباره داوود نبی (ع) تألیف کند. از این که به این کار موفق شده است یا نه، اطلاعی در دست نیست. نویسنده برای وعظ و ارشاد بانویی صاحب قدرت، قصه سلیمان را جمع و تألیف کرده است تا در خلوت آن را بخواند و از آن بهره گیرد.

هدف او از نگارش این داستان آن است تا شیوه حکومت‌داری را با التزام به رعایت دین به ملکه بیاموزد و دو قصه یوسف و سلیمان را از این نظر که هر دو هم نبی بودند و هم پادشاه، شبیه به هم می‌داند و امید دارد که مخاطب از مطالعه آن عبرت گیرد.

چون هدف نویسنده تعلیم و آموزش است، در جای جای داستان نکته‌هایی اخلاقی و عرفانی می‌آورد و به همین سبب در میان آن با ذکر کلماتی مانند نکته، لطیف، تحقیق و حکایت به تشریح و تفسیر داستان سلیمان نبی می‌پردازد. بیشتر داستان‌های ضمنی نیز به حکایات صوفیان تعلق دارد و به داستان رنگ و بوی تفسیری عرفانی بخشیده است.

فهرست مطالب

پیشگفتار

دیباچه

فصل اول، در ولادت او

فصل دوم، در وصیت کردن داود به سلیمان علیهما السلام و وفات داود

فصل سیم، در آغاز ملک سلیمان علیه السلام

فصل چهارم، در عمارت مسجد بیت المقدس و سبب آن

فصل پنجم، در حکایت بلقیس و ملک او

فصل ششم، در قصد کردن دیوان به فرزندان سلیمان و خبر یافتن او از آن

فصل هفتم، در عزل سلیمان و سبب آن

فصل هشتم، در گذشتن سلیمان به وادی النمل

فصل نهم، در گذشتن سلیمان عین القطر را

فصل دهم، در قصه اسبان سلیمان

فصل یازدهم، در غرایب وقایع و فتح‌های نادره که سلیمان را بود علیه السلام

فصل سیزدهم در وفات سلیمان

نمایه‌ها

فهرست آیات قرآنی

فهرست احادیث و عبارات عربی

فهرست اشعار فارسی

فهرست اشعار عربی

فهرست فهلویات

فهرست اشخاص

فهرست جای‌ها

فهرست کتاب‌ها

فهرست برخی واژه‌ها و ترکیب‌ها

میرزا نصرالله خان کسروی متخلص به صبوری، از شعرای اواخر قرن سیزدهم و نیمه ی اول قرن چهاردهم هجری قمری و چهارمین فرزند ذکور میرزا ابوطالب خان اصفهانی مشهور به عادل است. میرزا ابوطالب در جوانی وارد مناصب دولتی دستگاه حکومت قاجاریه شد و بعدها داخل اجزای امور دفتر خاصه ی ملک جهان خانم مهد علیا مادر ناصرالدین شاه قاجار شده و از اولیای تشکیلات وی در اصفهان گردید. به نظر می رسد می توان مهم ترین دلیل تشکیل دفترخانه ی مخصوص مادر شاه را در آنجا، واقع شدن مقبره ی امیر قاسم خان قاجار قوانلو، پدر مهد علیا در قمشه (شهررضا) در هفتاد کیلومتری جنوب غربی اصفهان دانست. این مقبره به نظر می رسد در کنار مضجع شریف امام زاده سلطان شاهرضا در قمشه قرار گرفته بود که بعدها بر اثر گسترش و ساخت و تخریب بناهای اطراف آن، از میان رفته است. امیر کبیر قاسم خان قاجار (ملقب به ظهیر الدوله)، داماد فتحعلی شاه و پسر امیرکبیر سلیمان خان قاجار قوانلو، از بزرگان ایل قاجار و از افراد متنفذ و رجال صاحب نام حکومت فتحعلی شاه است. وی در سال 1247 یا 1248 هجری قمری، زمانی که عازم فارس بود در مدت اقامت خویش در قمشه، شبی پس از میگساری از بلندی به زیر افتاد و جان سپرد و سپس در جوار امام زاده شاهرضای قمشه مدفون گردید. بعدها به دستور مهدعلیا برای وی مقبره ای در آن محل ترتیب داده شد و تولیت و مواجبی برای سرکشی و نگهداری آن تخصیص یافت. میرزا ابوطالب عادل اصفهانی به سال 1287 ه. ق که برای سرکشی مقبره ی امیر قاسم خان رهسپار آن سامان بود، در قمشه بیمار شده و درگذشت و در امام زاده شاهرضا به خاک سپرده شد.

میرزا نصرالله خان از طرف مادری نیز، مادر بزرگوارش خدیجه سلطان بیگم جابری انصاری، پس از طی چندین نیا، نسب شریفش به جابربن عبدالله انصاری صحابی بزرگ پیامبر گرامی اسلام (ص) و از یاران امیر المومنین علی ابن ابیطالب (ع) می رسد. محمد در چنین خاندانی پا به عرصه ی هستی نهاد و در چنین محیطی نمو یافت. او در تهران تحت ارشاد و نظارت والده ی مکرمه و برادر بزرگترش، تحصیلات عرفی و مکتبی خویش را آغاز نمود. در چهارده سالگی به آموختن زبان فارسی و مقدمات صرف و نحو ادبیات عرب مشغول شد؛ هم زمان از محضر عالمان دیگری نیز بهره برد و علم هیئت و هندسه ی قدیم و ریاضیات را هم فراگرفت. وی در دوران نوجوانی از محضر اساتید بزرگواری بهره برد و توانست به مناسبت ذوق سرشار و طبع روان خویش در سرودن اشعار دلربا به مراتب عالیه ای برسد. چیزی نگذشت که در قواعد نحو و اشتقاقات صرف و قوانین منطق و محاسن بدیع و نکات معانی و دقایق بیان و اصول هندسه و میزان حساب و هیئت و براهین حکمت و فصول فقه و حجج اصول تبحری کلی یافت. نتیجه ی این کوشش ها، محمد جوان را مردی فاضل و شاعری زبردست از آب درآورد. پس از به اتمام رسانیدن تحصیلات، در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، میرزا نصرالله وارد دستگاه دیوانی صدراعظم وقت میرزا علی اصغرخان امین السلطان گردید و مناصبی را نیز بدست آورد که امروزه از آن ها اطلاع دقیق و مقرون به صحتی در دسترس نیست؛ همین قدر می دانیم که در آن سال ها قصایدی چند در مدح مظفرالدین شاه سرود که مقبول طبع شاهانه واقع شده و مفتخر به دریافت صله گردید.

اثر حاضر نتیجه ی کوشش های شاگردان وی برای بزرگداشت آن مرحوم است. مجلد نخست، دیوان اشعاری است که امروز پس از سالیان بسیار در دستان شما قرار دارد.

این کتاب پژوهشی درباره اسلام شیعی در ایران امروز با محوریت زندگی روزمره شیعیان است. تمرکز عمده کتاب بر مضامینی مانند تشیع زیسته، فرایند مناسکی شدن، بدن‌مندی، نقش‌های جنسیتی، فرایند حجیت بخشی، عواطف، فرایند جامعه‌پذیری و تغییرات اجتماعی زندگی شیعیان در ایران امروز است. این پژوهش نشان می‌دهند که یک ایرانی شیعه در ایران امروز و هم‌زمان با تغییرات چشمگیر کشور پس از انقلاب اسلامی و همگام با مدرن شدن در کنار مناسبات خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، چگونه برای فائق آمدن بر دشواری‌های زندگی خود، اسلام را در زندگی روزمره‌اش تئوریزه کرده و چطور مذهب تشیع را با پوست و گوشت و استخوان خود زندگی و تجربه می‌کند. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه دین‌داری و مناسک شیعی به ابزاری برای راحتی و خودکنترلی در موقعیت‌های خاص زندگی شیعیان ایران امروز تبدیل می‌شود.

در این کتاب شرح داده شده است که چگونه شیعیان به مناسک دینی خود عمل می‌کنند و همین طور چگونه احکام دینی و دستورات اخلاقی معصومین (ع) بر رفتارهای شیعیان اثر می‌گذارد و از این طریق تشیع عملی و زیسته شده در ایران امروز معنا می‌یابد.

با توجه به این که عمدتا در جوامع آکادمیک و غیر آکادمیک غربی، به محض نام بردن از اسلام، اهل سنت به ذهن خطور می‌کند و یا اسلام صرفاً به عنوان اسلام سیاسی در نظر گرفته می‌شود، نویسنده می‌خواهد به جوامع غربی نشان دهد که اسلام، تشیع را نیز شامل می‌شود و نیز نمی‌توان گفت اسلام فقط یک دین سیاسی است، بلکه اسلام و به طور خاص مذهب تشیع، در کشوری به نام ایران به منزله مذهبی همه جانبه در تمام مراحل زندگی افراد حضور دارد، همه جا به کمک دین‌داران می‌آید و زیست می‌شود.

در اسلام و به خصوص تشیع، غنایی وجود دارد که سبب می‌شود اسلام تکیه‌گاه انسان باشد و نیز در موقعیت‌های مختلف برای شیعیان معانی گوناگون داشته باشد.

محقق نشان می‌دهد که اسلام در ایران امروز همان گونه که منابع اطلاعاتی آن را تجربه کرده‌اند، از طریق عواطف و بدنمندی و فرایند مناسکی شدن و فرایند حجیت بخشی به نظامی همه جانبه تبدیل شده که در تمام مراحل زندگی شیعیان حضور دارد و آن را معنادار می‌کند.

ترجمه این کتاب منبع مناسبی برای روش‌شناسی مطالعات کیفی و مردم‌نگاری در انسان‌شناسی تشیع می‌باشد.

دیوید تورفیل دانشیار دین‌پژوهی دانشگاه سودرتورن استکهلم سفرهای زیادی به ایران داشته و حتی سال‌ها در این زندگی و تحصیل کرده است. وی طی حضورش در ایران در برخی از همایش‌ها و نشست‌های علمی در تهران، قم و دیگر شهرها سخنرانی کرده است و از وی برای تدریس دوره‌های شیعه شناسی دعوت می‌شود.

فهرست مطالب

قدردانی و تشکر

مقدمه مترجم

مقدمه نویسنده برای ترجمه فارسی

مقدمه ویراستار علمی

فصل اول: مراحل حرکت

فصل دوم: آماده‌سازی صحنه

فصل سوم: بدمندی تقوا

فصل چهارم: اشعار عاطفی

فصل پنجم: ابزارهای حجیت‌بخشی

فصل ششم: افول مرجعیت؟

فصل هفتم: سخنرانی‌ها و مرثیه‌خوانی‌ها

فصل هشتم: خلاقیت مناسک

فهرست منابع

یادداشت‌ها

تمایل انسان به ثبت و ضبط آنچه دریافت و مشاهده می کند، پیشینه ای بس طولانی دارد، و در گذر زمان رو به تکامل نهاده، و صورت بندی های گونه گونی را یافته است. از نخستین جلوه های شناخته شده ی این تمایل در میان سنگ نگاره ها و حکاکی های باستانی، تا واپسین ابزار نوین ثبت و ضبط، همواره ابعاد ذهنی انسان، مورد واکاوی های متفکرین و اندیشمندان بوده، و طی سالیان متمادی نیز نظریات و آرای متعددی در باب ماهیت و حقایق پنهان تاریخ، بر اساس مشاهدات و مکتوبات، از سوی صاحب نظران ارائه شده است. در این میان، رویکردهای تک سویه به شواهد تاریخی و پژوهش های تک رشته ای، به تنهایی نمی توانند مبین تصویری شفاف از پدیده های تاریخی باشند، و نیازمند هم پوشانی لایه های متعدد از مستندات و مکتوبات، بر اساس تحقیقات چند رشته ای و میان رشته ای هستند تا مسیر پاسخگویی به بسیاری از پرسش های تاریخی را هموار سازند. از این منظر، شناخت و دسته بندی اسناد معتبر نقش بسزایی در مکاشفه های پژوهشی ایفا می کند، و تاریخ را از گزیده نگاری های شخصی برحذر می دارد. چنانکه جنبه ی روایی هنر ایرانی در میان طرح ها و نگاره های نقش بسته بر کتب و رسالات، ظروف، اشیاء، کاشی کاری ها، دیوارها و جز این ها، تا بیش از مواجهه با مناسبات هنر جدید در غرب، نقش تعیین کننده ای در پژوهش های تاریخی ایفا کرده است. برخی از این نگاره ها، همان تاریخ مکتوبی هستند که گویای احوال مردم این سرزمین کهن شده است. در میان مطالعات فرهنگی و تاریخی ایران، همان گونه که شعر به تنهایی خیال انتزاعی شاعر نیست و شاعر از حقیقتی پنهان اما با زبانی استعاره سخن می گوید، بسیاری از آثار هنری ایران در طی سده های پیشین، تنها به عنوان هنرهای زیبا و موزه ای مورد تحلیل و بررسی قرار نگرفته اند، بلکه گاه به مثابه روایتگرهایی تاریخی، زبان مصور تاریخ بوده اند. کتاب حاضر نمونه ای از آن موارد است. بدین سبب که ناصرالدین شاه آنچه را که می دید نقش می کرد، بسان طراحی واقع گرا؛ اما انتخاب فرم ها و ترکیب بندی آثارش مانند هنرمندان واقع گرای غربی نبود. در چهره نگاری ها به شبیه سازی می اندیشید، چه آنجا که از مدلی زنده در مقابل خویش بهره می برد، و چه آنجا که از روی کارت پستال ها و روزنامه های فرنگی نمونه سازی می کرد. دقت در ترسیم و تکرار یک فیگور در کنار هم، نشان از آن دارد که گاه الگویی مشخص در مشق طراحی داشت، اما اگر به استقبال تخیل خویش می رفت، در کنار آن اثر می نوشت: «خیالی». بنابراین آنچه که شاه در مقام یک طراح به دنیای پیرامون خویش می اندیشید به مانند یک طراح با بیانی ساده و دور از جزئیات، ماهیت اصلی یک فیگور یا دورنما را به تصویر می کشید، اما آنجا که در نقش یک راوی، رخدادها را بیان می کرد، کمابیش کوچک ترین جزییات را مصور می نمود. در واقع ناصرالدین شاه طراح، همان راوی قدرتمند تاریخی بود که گاه با در هم آمیختن خیال و واقعیت، آنچه را که اراده ی خویش بود منقوش می کرد و گاه در کنار آن نیز یادداشتی را می نوشت که نشان از موقعیتی حقیقی داشت که پیش از خلق اثر رخ داده بود؛ به بیانی دیگر می توان گفت، تخیل هنری شاه در بسیاری از آثار، نمودی بیرونی و واقعی داشت.

کتاب پیش رو دربردارنده ی دو مرقع از قدیمی ترین مشق های خوشنویسی، طراحی ها، اشعار و روز نوشته های ناصرالدین شاه است که در کتابخانه ی سلطنتی و مرکز اسناد کاخ گلستان نگهداری می شود. این دو مرقع را ناصرالدین شاه خود طی سالیان متمادی فراهم آورده است. آثار گردآمده در آن ها، شامل پرتره هایی از مهدعلیا، شاهزادگان و همسران شاه، رجال درباری، فرنگیان و صاحب منصبان نظامی و همچنین مناظر و دورنماهایی از عمارت های سلطنتی و خانه های روستایی، مشق های نظامی، صحنه های شکار و برخی مراسم درباری است که ناصرالدین شاه از دوران ولیعهدی به بعد طراحی کرده است. در میان گزارش های ناصرالدین شاه همچنین اطلاعات تاریخی ذی قیمتی درباره ی برخی رجال، درباریان، اهل حرم، بناها، مناطق و رویدادها در سال های اولیه ی سلطنت وی یافت می شود.

جنبش مشروطه ی ایران جزو نخستین انقلاب های آزادی خواهانه ی قرن بیستم آسیا و خاورمیانه به شمار می رود و در شکل گیری و پیروزی نهایی این جنبش سیاسی - اجتماعی عظیم، نیروهای ملی و فراملی گوناگونی از جریانات مختلف سیاسی، نقش آفرینی کرده اند. ارمنیان در ایران که قرن ها مهد فرهنگ ها، مذاهب و اقوام مختلفی بوده، از گذشته های بسیار دور در کنار دیگر اقوام ایرانی در صلح و آرامش زندگی کرده، نقش فعالی هم در احیای جنبش مشروطه و هم در تمام زمینه های تاریخی و فرهنگی این سرزمین ایفا کرده اند. از دلایل اصلی مشارکت چند جانبه ی ارمنیان ساکن ایران در جنبش مشروطه باید به این موارد اشاره کرد: شرایط اجتماعی - سیاسی زمان انقلاب مشروطه و پیش از آن، تلاش برای داشتن حقوق برابر با دیگر ایرنیان، وضعیت خاص بین المللی موجود و تمایل شدید مشارکت احزاب و جریانات سیاسی ارمنی در جنبش، که در نهایت به حضور فعال ارمنیان در انقلاب مشروطه، در زمینه های نظامی و اقتصادی، انجامید.

کتابی که به توجه خوانندگان می رسد نتیجه ی سال ها بررسی و مطالعه ی علمی نویسنده ی تاریخ شناس و آکادمیسین به نام آن است. این کتاب در اصل نه تنها به روشنگری برخی از صفحات مربوط به انقلاب مشروطه که تا به امروز در ابهام مانده است، می پردازد بلکه گنجینه ای است تاریخی که هدف آن استحکام و نزدیکی بیشتر خویشاوندی هزاران ساله ی ملت های ایرانی و ارمنی است که از یک ریشه ی فرهنگی و سیاسی بنیان گرفته، به انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی ایران منتهی شده است. مؤلف در این اثر توانسته است نقش اساسی ارمنیان در جریان انقلاب 1912-1905 مشروطه ی ایران را با در نظر گرفتن جنبه ی سیاسی و ایدئولوژیک آن، به تصویر بکشد. ارمنیان نه تنها در بخش تجهیز و آماده سازی بلکه به طور مستقیم در مراحل عملی و اجرایی انقلاب حضوری فعال داشتند. هم ارمنیان ایران و هم ارمنیان ارمنستان با وجود جهان بینی های متفاوت و عضویت در احزاب گوناگون، نقش برجسته ای در پیروزی انقلاب مشروطه ی ایران بر عهده داشتند.

نویسنده در کتاب خود از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی استفاده کرده است که مبنای آن شرح و توصیف رخدادهای تاریخی مبتنی بر تحلیل تطبیقی آن ها برای دستیابی به بیشترین حد واقعیت تاریخی است. مطالب در سه بخش ارائه گردیده است:

بخش اول؛ ارمنیان و بازتاب انقلاب کبیر روسیه در ایران

بخش دوم، ایران در بحران

بخش سوم، ایران در گرداب ناآرامی

پژوهش در نسخه های خطی، کاری بس دشوار است، لکن کار کردن در این راستا دارای ویژگی های بسیار مهمی است. در طول تاریخ کتاب های زیادی به زبان فارسی درباره ی کرد و کردستان از سوی نویسندگان کرد به رشته ی تحریر درآمده است. نسخه ی خطی حاضر که در نوع خود بسیار با ارزش و فوق العاده مهم است، با عنوان زبدة الوقایع به معنی برگزیده و یا خلاصه حوادث و وقایع است که در مورد تاریخ، جغرافیا، جامعه شناسی، اوضاع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و اداری دو ولایت وان و هکاری در کردستان ترکیه نوشته شده است و به طور خلاصه در مورد مناطق بایزید و بدلیس نیز مطالبی دارد. این کتاب دارای پنجاه و یک فصل است که هر فصل متعلق به یک موضوع خاص می باشد. شایان ذکر است که تصحیح و تحقیق این کتاب حدود چهارسال به طول انجامیده و اهتمام فراوانی در مورد آن انجام پذیرفته است.

نویسنده ی این کتاب منشی اول وزارت امورخارجه ایران و یکی از چهره های مهم و سرشناس دوره ی قاجاریه بود که در دیپلماسی و امور مربوط به مسائل دیپلماتیکی و در عرصه ی سیاست سرآمد بود. او مدت چهارسال و سه ماه بین سال های 1262 تا 1266 شمسی مسئول کارگذاری ایران در وان و هکاری و بدلیس بود. خواننده در هنگام مطالعه ی این کتاب اطلاعات فراوانی درمورد سیاستمداری نویسنده کسب می کند. از یک سو روابط وی با دولت عثمانی و مردم منطقه و از سوی دیگر با سرکنسول های انگلیس و روسیه در وان. در متن کتاب مشخص می شود که نویسنده تا حدود زیادی علاقه اش را به ایران و ایرانیان نشان می دهد. وی به خاطر خدماتی که انجام داده بود، مورد توجه ناصرالدین شاه قاجار قرار گرفت تا جایی که شاه با دستخط خودش بر روی این اثر، ضمن تعریف و تمجید از آن، نویسنده را فردی قابل و کاردان معرفی کرده و دستور داده که از تجارب وی استفاده شود و شغلی را که موافق شأن و منزلت او هست به وی بدهند.

میرزا موسی خان در این کتاب برخلاف سایر نویسندگان و مصنفین که بیشتر به کلی گویی می پردازند و به جزئیات اشاره ای ندارند؛ ذره ای در نگارش مسائل مربوط به هر دو ولایت وان و هکاری فروگذاری نکرده است که شایسته ی تقدیر و تحسین است. می توان گفت که این کتاب اولین اثر در مورد تاریخ محلی درباره ی گوشه ای از مناطق کردنشین است. بنابراین دارای ارزش تاریخی بسیار زیادی است.

از قدیم تا همین امروز در حول و حوش مدارس، کتابفروشی هایی بود که متون درسی طلاب را تهیه می کرد. کسانی را که به نسخه برداری و صحافی و فروش نسخه ها و کلا به کار کتاب مشغول بودند وراق می گفتند که پیشه ی آنان وراقت بود. دکان های وراقی تا حدودی حکم مغازه های فتوکپی را داشت. اسناد و وثیقه ها و شهادت نامه را هم تنظیم و تکثیر می کرد. یکی از درآمدهای ثابت آنان تکثیر قرآن بود. طلبه های خوش خط هم با کار برای وراقان درآمدی داشتند و نسخه های را که به آنان سفارش داده می شد می نوشتند. کاتبان و ناسخان گاهی مجبور می شدند به کتاب خانه ها رفته و نسخه ی مورد نظر را همان جا کتابت کنند. وراقان معمولا اهل علم بودند. قیمت نسخه بسته به خط و سواد و دقت و شهرت کاتب (و البته نوع کاغذ و صحافی) فرق می کرد. طلبه هایی که پول نداشتند خود کتاب هایشان را به سرعت نسخه برداری می کردند. از کتاب حقایق سه نسخه در دست است. به نظر می رسد نسخ ی چین و پاریس که دارای خط خوشی هستند و با دقت نوشته شده اند و لابد کاتب آن ها هم ایرانی بوده نسخ گرانی بودند. اما نسخه ای که در کتابخانه ی آیت الله مرعشی وجود دارد بدخط است و کاتب آن که گویا ایرانی نبوده گاهی کلمات را نقاشی می کرده. این نسخه، نسخه ی ارزانی بوده یا حداقل نسخه ای بوده که یک طلبه ی چینی یا ترک با سرعت برای خود نوشته. شرح و توصیف مهم استادان معروف در حواشی همه ی نسخ آمده است، لذا برخی از کتاب های درسی معروف شروح مشخصی دارند. اما در سه نسخه ی حقایق با آن که برخی از توضیحات و معانی لغات (گاهی به چینی و ترکی و عربی و غالبا به فارسی) یکی یا شبیه به هم است اما در مجموع مختلف است و معلوم است که طلبه توضیح استاد خود را در مجلس درس در حاشیه ی کتاب خود نوشته است. نیامدن اسم کتاب در هر سه نسخه هم نشان می دهد که «حقایق» یک کتاب درسی معمولی بوده که از آن نسخ بسیاری تکثیر می شده است.

سبک «حقایق» کهن و اصیل و همان سبک متون قرن چهارم و پنجم است اگرچه این احتمال هم قابل تامل است که شاید نوشته ای از اواخر قرن چهارم باشد. «حقایق» با آن که از جمله کتب مذهبی است اما لغات عربی آن کم است. در ترجمه ی لغات و عبارات عربی، معادل های بسیار کهن و فخیم دارد. در آن دوره که هنوز مردم چندان با عربی و معارف اسلامی آشنایی نداشتند اخبار و آیات این کتاب را هم مانند کتب دیگر به فارسی ترجمه می کردند و گاهی هم در ترجمه اضافه هایی از خود می آوردند. این ترجمه ها حذف به قرینه ندارد و لذا خواننده ی امروزی احساس اطناب و پرگویی می کند. باری نویسنده ی حقایق هم کلا به اطناب علاقه دارد و این اطناب به جز تکرار فعل در سایر اجزاء جمله هم مشهود است. در متون کهن درآمیختگی شعر و نثر نیست یا کم است. در زمان تألیف حقایق، هنوز رباعیات منسوب به بزرگان صوفیه جعل نشده یا رواج نیافته بود. لذا در حقایق جز یک رباعی نیامده است که البته چهار قافیه ای است که از مختصات رباعیات اصیل و کهن است. یک نکته ی جالب در متون کهن که مخصوصا در نثر فنی چشمگیر است ترکیب عناصر ایرانی و اسلامی با هم است. در حقایق هم این مختصه را می بینیم. حکایات این کتاب اغراق آمیز است و در سنجش با حکایات کتب دیگر لطفی ندارد. به نظر می رسد فصل بندی های کتاب هم از منطق خاصی پیروی نمی کند. اما در نیمه ی اول کتاب انسجام بیشتری دیده می شود. برخی از باب ها بسیار کوتاه است اما برخی از باب ها بسیار مفصل است.

مختصات سبکی حقایق در مقام گرایشی در درون سبک دوره ی خراسانی - گرایش ماوراء النهری یا سغدی - کم و بیش در متون دیگر هم دیده می شود. هرچند کتاب در باب احکام و اخلاق شرعی است اما ارزش ویژه ی آن در قدمت زبان و احتوا بر لغات نادر و اصطلاحات کهن زبان فارسی مرسوم در ماوراء النهر و منطقه ی سغد است. مصحح علاوه بر تصحیح کتاب بر مبنای هر سه نسخه ی موجود و نگارش مقدمه ای مفصل، تعلیقاتی هم در معانی لغات کهن و مسائل سبک شناسی زبان کهن فارسی بر آن افزوده است.

در دوره ی قاجار، اروپاییان زیادی با اهداف مختلف به ایران سفر کردند و برخی از آن ها، آثاری از خود به جا گذاشته اند. در این بین کاستگرخان مهندس اتریشی جایگاه ویژه ای دارد زیرا او به عنوان اولین مهندس راه سازی به استخدام دولت ایران در زمان ناصرالدین شاه درآمد. در مورد مهندس، در پژوهش های ایرانی، آثار چندانی نبود و تنها فریدون آدمیت در کتابش یک گزارش بسیار کوتاه از او آورده بود. در هنگام پژوهش و تحقیق در مورد کاستگرخان، سه گزارش او در مورد ایران به دست آمد که نه تنها ترجمه نشده بودند، بلکه هیچ نشانی از این آثار در کتب و مقاله های فارسی وجود نداشت. همچنین اسناد بسیاری از کاستگرخان در «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» و «مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران» وجود داشت که کمتر ارجاعی به آن ها شده بود. بنابراین بررسی کارنامه و ترجمه آثار آلبرت کاستگرخان، می توانست برگی از تاریخ ایران را روشن تر سازد و کمکی هرچند کوچک به مطالعات ایران شناسی نماید.

کتاب حاضر شامل گزارش ها، اسناد و مدارک آرشیوی یک مهندس اتریشی به نام مسیو آلبرت کاستگر خان است که در سال 1277 ه.ق / 1860 م که در ایران بود، مجموع تجربیات خود از ایران را ثبت کرد. کاستگرخان را می توان اولین مهندس راه سازی شوسه و راه آهن در دوره ی قاجار نامید به همین دلیل، نوشته های او در مورد ایران حائز اهمیت فراوان است. مجموعه ی حاضر شامل مطالب زیر می باشد:

گزارشی کوتاه از زندگانی کاستگر خان، گزارش سفرنامه ی مازندران، گزارش سفرنامه ی بلوچستان، تصحیح نسخه ی سنگی کتاب قانون مشق نظامی و بازخوانی اسناد و مدارک مربوط به شخص و اقدامات کاستگرخان

مطالب در سه بخش تهیه و تنظیم شده است:

بخش اول: توضیحات کلی کتاب - این بخش شامل معرفی کلی کتاب، معرفی شخص کاستگرخان و اقدامات او در ایران است که با توجه به گزارش های شخصی کاستگرخان و اسناد و مدارک آرشیوی در ایران، تألیف شده است. در این بخش سعی گردیده با جست و جو در کتب، سفرنامه ها، روزنامه ها و اسناد دوره ی قاجار، دیدگاه دیگر درباریان و دستگاه سیاسی نسبت به کاستگرخان بیان شود.

بخش دوم: سفرنامه های آلبرت کاستگر خان - این بخش شامل دو فصل است. فصل اول به ارائه ی گزارش سفر آلبرت کاستگرخان به مازندران می پردازد. وی از جانب ناصرالدین شاه در سال 1277 ه.ق / 1861 م، برای مطالعه ی راه های مازندران، سواحل دریاری خزر و ایجاد راه شوسه، به شمال کشور اعزام شد. کاستگر با مطالعه ی دقیق منطقه و برآوردهای مهندسی، هزینه ی احتمالی ساخت راه تهران به مازندران را به عرض شاه رساند و نقشه هایی از این مسیر تدوین کرد. او همچنین گزارشی کوتاه از تجربه سفر خود تهیه و برای دوستش به آلمان ارسال کرد تا در نشریه ی انجمن جغرافیایی برلین به چاپ برسد. در فصل دوم این بخش، سفرنامه ی تهران به بلوچستان کاستگرخان مورد بررسی قرار گرفته است. کاستگرخان در سال 1298 ه. ق / 1881 م از طرف دربار ناصری مأمور بررسی مسیر راه تهران به بلوچستان گردید. در آن سال ها نماینده ی انگلستان، مرزهای شرقی ایران را علامت گذاری کرد و قراردادی را با دولت ایران امضاء نمود که طبق آن، منطقه ی بلوچستان به دو قسمت تقسیم گردید. بعد از این قرارداد بود که نفوذ انگلستان در شرق ایران بیشتر شد و گزارش هایی مبنی بر تحرک نیروهای طرفدار انگلستان به دربار مخابره گردید.

بخش سوم: نسخه ی خطی و اسناد مربوط به کاستگرخان - در فصل اول این بخش، تصحیح یک نسخه ی سنگی به نام «قانون مشق نظامی» صورت گرفته است که در سال 1296 ه.ق/1879م توسط کاستگرخان و کریم خان تألیف شد. موضوع این کتاب آموزش سربازان ارتش ایران، آشنایی آنان با روش های نظامی، استفاده از اسلحه، نحوه ی ایستادن در صف رژه و نظم و انضباط نظامی است. فصل دوم این بخش، شامل بازنویسی اسنادی است که در مراکز مهم اسنادی کشور در مورد شخص کاستگرخان وجود دارد. این اسناد بازنویسی و با اصل اسناد در کنار هم در این فصل کتاب ذکر شده اند. موضوعات مهمی در این اسناد بررسی شده اند که عبارتند از: نامه های کاستگرهان به ناصرالدین شاه، نامه های کاستگر بابت حقوق و مزایای خود، صورت قراردادهای کاستگرخان، گزارش های افراد دیگر در مورد وی، صورت مالی و حوالجات او، چالش های کاستگرخان در راه سازی قوچان.

گرچه نزدیک به یک سده از نخستین کاوش های باستان شناختی در سیستان و بلوچستان گذشته، اما داده های باستان شناختی از این منطقه در مقایسه با سایر مناطق ایران و مناطق همجوار، همچنان بر پژوهش های چند دهه ی گذشته استوار است. این کتاب حاصل مطالعات میدانی و کتابخانه ای مؤلف آن درباره ی تاریخ بلوچستان و کاوش های پیوسته ی او در شهر سوخته ی سیستان است؛ تحقیقاتی که به پیش از دهه ی هفتاد و سال های پس از آن باز می گردد. این کتاب بازخوانی دو متن تاریخی درباره ی جغرافیا و تاریخ بلوچستان را نیز در بردارد.

مطالب در هشت گفتار به خوانندگان ارائه گردیده است:

گفتار نخست: جغرافیای بلوچستان در مرآت البلدان نوشته ی اعتمادالسلطنه و میرزا مهدی خان سرتیپ - این گفتار شامل دو پاره است؛ بخشی که اعتمادالسلطنه نگاشته و بخش دوم که گزارش میرزا مهدی خان سرتیپ قاینی را منعکس کرده است. این گزارش که به سفارش محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک، والی کرمان و بلوچستان در آن دوران تدوین شده، نخستین بار در روزنامه ی ایران اعتماد السلطنه به چاپ رسیده و بار دیگر در مرآت البلدان به طبع رسیده است. مرآت البلدان به معنای آینه ی شهرها که به مرآت بلدان ناصری نیز شناخته می شود، به تقلید از معجم البلدان حموی، فرهنگ جغرافیای ایران در دوره ی قاجار بوده است.

گفتار دوم: تاریخ بلوچستان در مرآت البلدان از زبان نئارک، نوشته و ترجمه ی اعتمادالسلطنه - این قسمت نیز از مرآت البلدان نقل شده و شامل ورایت آریان مورخ یونانی از سفر نئارک، دریاسالار اسکندر مقدونی است. نئارک به عنوان سرپرست ناوگان دریایی اسکندر و به دستور او در 326 پیش از میلاد به خلیج فارسی سفر می کند و گزارشی درباره ی ویژگی های سیاسی و اجتماعی و آبادی های آن در دوره ی هخامنشیان می نویسد. گزارش نئارک از نخستین اسناد دریانوردی در خلیج فارسی نیز به شمار می آید.

گفتار سوم: بلوچستان باستانی از آغاز تا اسلام

گفتار چهارم: کاوش در شهر سوخته

گفتار پنجم: جامعه ی شهر سوخته

گفتار ششم: توزیع آن در سیستان وبلوچستان

گفتار هفتم: تاریخ قوم کوچ در دوران اسلام

گفتار هشتم: یادداشتی کوتاه بر فراز و نشیب تیس

(گفتار سوم تا هشتم حاصل کار و تحقیق نویسنده در ده سال اخیر در زمینه ی باستان شناسی و تاریخ بلوچستان است)

کتاب حاضر در سال 1873 م/ 1290 ق از مجموعه کتاب‌های دانشگاه آکسفورد چاپ و منتشر شده است.

نویسنده آن یک ماجراجوی کنجکاو اهل انگلستان است که در سال 1872 م/ 1288 ق سفری از جنوب ایران به شمال کشور داشته و دیده‌ها و شنیده‌های خود از این سفر را در بازگشت به انگلستان نوشته منتشر کرده است.

ویلیام بریتل بنک در سال 1842 در شهر وینستر، دربی‌شر انگلستان متولد شده. پدرش بنجامین و مادرش مری هادفیلد نام داشتند. ویلیام بریتل بنک هنوز خیلی جوان بود که به کشورهای مختلف دنیا از جمله کانادا و آمریکا سفر کرد. در سال 1872 م که به ایران آمد، جوانی سی ساله بود. وی در برگشت به انگلستان، حاصل مشاهدات و سفرهایش به شرق و از جمله هندوستان، برخی از مناطق عربی خلیج فارس و سرتاسر ایران را در کتاب نسبتا کوچکی چاپ و در سال 1873 م منتشر کرد. بریتل بنک عمر کوتاهی داشت و در سال 1881 م و در حالی که فقط 39 سال سن داشت، دیده از جهان فروبست.

نویسنده کتاب شاهد خشکسالی، قحطی و مرگ وحشتناک مردم ایران زمین در سال 1872 م بوده و مشاهداتش را با دقت روایت کرده است.

ویلم فلور در مقدمه‌ای که بر ترجمه کتاب نوشته، متذکر شده که مؤلف کتاب توانسته به ما بگوید که در آن زمان چه رخ داده و مردم چگونه با گرسنگی کنار آمده، زنده مانده یا مرده‌اند و مؤلف توانسته کل داستان قحطی بزرگ را شرح بدهد. وی رنج مردم را دیده و با دقت وصف کرده است. به گفته فلور در آن زمان اگر کسی پول داشت، گرسنگی هم نمی‌کشید. در واقع علت اصلی گرسنگی نه تنها در ایران بلکه در همه دنیا همین مسأله بوده است. گرسنگی در جاهای مختلفی وجود داشته و سبب آن غذا نبوده، بلکه مردم پول نداشته‌اند تا غذا بخرند.

مؤلف در مقدمه‌ای که بر کتاب خود نوشته، آورده است:

این کتاب که در سال 1872 نگاشته شده، روایتی از سفر من است که گزارش آن در صفحات آتی خواهد آمد. ایران در آن زمان دچار قحط و گرسنگی شده بود. برای همین، افراد کمی علاقه داشتند که به آن کشور سفر کنند. اما علاقه و عشق من به ماجراجویی و سفر باعث شد که تصمیم بگیرم از هند به ایران بروم و سپس از طریق دریای خزر و رودخانه ولگا به اروپا برگردم. وسعت و دامنه قحط در ایران واقعا دردناک بود. من قحطی را از بوشهر تا انزلی مشاهده کردم. آثار قحطی در تمام روستاها، شهرها و دشت‌ها دیده می‌شد.

فهرست مطالب

یادداشت دبیر مجموعه

مقدمه مترجم

مقدمه دکتر ویلم فلور بر ترجمه فارسی این اثر

مقدمه مؤلف

فصل اول: از لندن به جزیره مالت

فصل دوم: از مالت به سوئز

فصل سوم: از سوئز به سیلان

فصل چهارم: از گال به کلمبو، کندی، مَدرَس و بمبئی

فصل پنجم: از مَدرَس و بمبئی تا بندرعباس

فصل ششم: از بندرعباس به بوشهر

فصل هفتم: بوشهر

فصل هشتم: از بوشهر به برازجان

فصل نهم: از برازجان به شیراز

فصل دهم: شیراز

فصل یادهم: از شیراز به اصفهان

فصل دوازدهم: از شیراز به اصفهان (ادامه)

فصل سیزدهم: از اصفهان تا رشت

فصل چهاردهم: از رشت تا انزلی

فصل پانزدهم: از انزلی به آستاراخان و نیژنی نووگورود

فصل شانزدهم: خانه

فهرست اعلام

پیتر برک مورخی نام آشنا در حوزه ی تاریخ اجتماعی و  تاریخ فرهنگ است و برخی آثار مهم او به فارسی ترجمه شده است. آثار برک دوره ای زمانی از نوزایی تاکنون و طیفی از موسیقی و فرهنگ عمومی تا دانش، و همچنین برخی آثار نظری درباره ی تاریخ نگاری را در بر می گیرد. برک در کتاب حاضر به تحولات در معرفت بشری در قرن های شانزدهم تا هجدهم می پردازد که اصطلاحا دوره ی مدرن آغازین خوانده می شود. آنچه در این میان اهمیت دارد آن است که مقصود از معرفت در اینجا علم در معنای فنی آن نیست و حتی آنچه امروزه صادق می دانیم نیز نیست. بنابراین در فصول مختلف کتاب به معرفت دولت های اروپایی درباره ی کشورهای دیگر و مردمشان، به معرفتی که از اشکال مختلف جاسوسی حاصل می شد و به معرفت درباره ی امورجادویی اشاره می شود. موضوع کتاب هر آن چیزی است که مردم در اروپای مدرن آغازین معرفت به شمار می آورند. اطلاع ما ایرانیان از این دوره نسبتا محدود است. با این حال، در همین دوره بود که جهان جدیدی که می شناسیم شروع به شکل گرفتن کرد. مجموعه ی وسیعی از نهادها، مشاغل، قوانین و دانش ها در این دوره پدید آمدند که راه را برای ظهور جهان مدرن، چه از نظر فکری، چه از نظر اجتماعی و چه از نظر صنعتی، گشودند. ما ایرانیان در زمانی که این تغییرات پدید می آمد، تقریبا به طور کامل از آن ها بی اطلاع بودیم و تنها در اوایل قرن نوزدهم بود که متوجه شدیم تغییرات گسترده ای در اروپا روی داده است. اما از آن پس هم بیشتر متوجه ثمرات ملموس این تحولات از کشتی بخار و راه آهن تا دیوان سالاری مدرن و و همچنین تغییرات پیاپی آن ها بوده ایم و کمتر به این موضوع پرداخته ایم که چه تحولاتی در اروپا روی داده که این خروجی ها حاصل آن بود. تا هنگامی که در این باره چندان اطلاع و ارزیابی نداشته باشیم، موضع گیری ما درباره ی جهان مدرن، چه از جنس خواستن مشتاقانه ی آن باشد چه از جنس روی گردانی از آن، نسنجیده و ساده انگارانه به نظر می رسد.

در این نوشتار، درباره ی اموری بحث خواهد شد که مردم دوره ی مدرن آغازین - نه نویسندگان معاصر و خوانندگان آن ها - معرفت تلقی می کردند. این کتاب سعی دارد تاریخی اجتماعی ارائه کند که ملهم از نظریه است؛ نظریه های طبقاتی امیل دورکیم و ماکس وبر و همچنین صورت بندی های متأخرتر فوکو و بوردیو. محدوده های زمانی این کتاب از یک سو نوزایی و از سوی دیگر روشنگری است. دوره ی مدرن آغازین در این کتاب از گوتنبرگ تا دیدرو را در بر می گیرد؛ به عبارت دیگر، از ابداع چاپ با حروف جابه جایی پذیر در آلمان در حدود سال 1450 تا انتشار دائرة المعارف از دهه ی 1750 به بعد. یکی از اهداف کتاب را می توان در واژه ای واحد بیان کرد:«آشنایی زدایی». هدف این است که نسبت به «نظام معرفتی» ای که در آن زندگی می کنیم، آگاه تر شویم.. هنگامی که فردی درون یک نظام زندگی می کند، معمولا این نظام همچون نوعی «فهم عرفی» به نظر می رسد. تنها با مقایسه است که می توانیم دریابیم این مورد خاص تنها یکی از نظام ها در میان مجموعه ای از نظام هاست.

مجموعه ی حاضر شامل مکاتبات استادان، پژوهشگران و ایران شناسان عمدتا ایرانی با ولادیمیر مینورسکی (1966-1877م /1345-1255ه.ش) ایران شناس برجسته ی سده ی بیستم میلادی است. این دفتر بخش کوچک و در عین حال قسمت مهمی از گنجینه ی پژوهشی مینورسکی است که در سنت پترزبورگ روسیه نگهداری می شود. به دلیل جان باختن تعدادی از شرق شناسان و ایران شناسان شوروی در زمان محاصره ی لنینگراد سابق، مینورسکی وصیت کرده بود اسناد و مدارک شخصی اش به انستیتوی نسخ خطی شرقی آکادمی علوم روسیه در این شهر سپرده شود که این کار توسط همسرش به اتمام رسید و در حال حاضر بخشی از کتابخانه و این اسناد در آرشیو شرق شناسان این انستیتو نگهداری می شود. تنظیم و دسته بندی اسناد این آرشیو در سال 1974 شروع شد ک با فراز و نشیب هایی تا سال 1995 ادامه یافت و از سال 2010 به بعد امکان مطالعه و پژوهش در آرشیو مینورسکی فراهم شد. آرشیو مینورسکی در این انستیتو به شماره / فوند 134 در 6 بخش / اپیس موجود است که به صورت موضوعی تنظیم شده و کلیات آن از این قرار است:

بخش 1: آثار علمی مینورسکی

بخش 2: اسناد شخصی، خانوادگی و شغلی

بخش 3: مکاتبات

بخش 4: آثار علمی دیگران

بخش 5: عکس ها

بخش 6: کلکسیون اسناد و بریده های نشریات

یکی از مهم ترین بخش های آرشیو مینورسکی که در بخش سوم جای داده شده اند، نامه های مینورسکی و مکاتبات با وی است. از نظر حجم محتوایی، این بخش بیش از نیمی از کل پرونده های آرشیو مینورسکی را در برمی گیرد. دامنه ی زمانی این نامه ها از سال 1903 تا 1996 است. در اینجا باید به اهتمام مینورسکی در نکهداری بسیار دقیق تک تک نامه های دریافتی اشاره کرد که با جدیت تمام آن ها را دسته بندی و محافظت نموده و به احتمال زیاد در زمان حیاتش، بار دیگر آن ها را ساماندهی و به ترتیب نویسندگان، آن ها را تفکیک نموده و با دست خط خود به زبان انگلیسی یا روسی نام فرستنده و در موارد معدودی خلاصه ی محتوای هر نامه را در حاشیه ی آن یادداشت کرده است. از این رو در صورت نداشتن نام فرستنده یا دشواری در تشخیص، می توان با مراجعه به دست خط مینورسکی نام فرستنده را پیدا کرد. 

یکی دیگر از نکات بسیار جالب توجه، اقدام مینورسکی در تهیه ی کپی یا رونوشت از تعدادی از نامه های ارسالی خود است و با مراجعه به آن ها می توان از محتوای نامه های او به دیگران باخبر شد که به نوعی مکمل نامه های ارسالی با او می باشند. البته بیشتر این پیش نویس ها مربوط به نامه های انگلیسی و سپس روسی است و فقط برخی به زبان های شرقی و کمتر به فارسی، در دسترس است.

محتوای نامه ها طیف متنوعی از احوال پرسی دوستانه، گفت و گو و پرسش و پاسخ های علمی، مکاتبات رسمی و کارت پستال های تبریک را دربر می گیرند. از نظر تعداد زبانی نیز، به ترتیب می توان این نامه ها را در زبان های اروپایی؛ روسی و زبان های شرقی دسته بندی کرد. با گذری بسیار اجمالی به نامه ای انگلیسی می توان این ادعا را مطرح کرد که محتوای آن ها از چنان ظرفیت پژوهشی بالایی برخوردار است که می تواند زمینه ی چندین پژوهش آکادمیک برجسته باشد.

از مجموعه ی 527 نامه ی حاضر، بیش ترین تعداد به علامه محمد قزوینی تعلق دارد و سید حسن تقی زاده و دیگران در جایگاه های بعدی هستند. باید در نظر داشت تعدادی از افراد به زبان انگلیسی یا فرانسوی نیز مکاتبات دیگری با مینورسکی داشته اند که در بخش جداگانه ای از این نامه های فارسی دسته بندی شده اند و در مجموعه ی حاضر نیز اشاره ای به آن ها نمی شود.

ایالت کرمان از گذشته های دور تاکنون یکی از پهناورترین ایالت ها و استان های کشور بوده و هست. در این ایالت پهناور، شهرها و روستاهای بسیاری سربرآوردند و البته برخی از آن ها در طول تاریخ جایگاه و شهرت نخستین خود را به تدریج از دست دادند. یکی از نکات قابل تأمل در عرصه ی فراز و فرود شهرهای کرمان این است که برخی زا شهرها و قریه های این ایالت که در دوره ها و سده هایی بسیار مهم بودند به تدریج نه تنها خودشان بلکه نام و نشانشان نیز از دل منابع و کتب تاریخی حذف شد. نهر سلیمان، مغون، رودان، اناس تنها برخی از آن هاست. یکی از دغدغه های مورخان و پژوهشگران محلی معمولا درک و تبیین همین مسائل مرتبط با تاریخ  و جغرافیای سرزمین خویش است. نگارنده در این کتاب سعی کرده تا جای امکان، به بررسی علل و عوامل فراز و فرود شهرهای ایالت کرمان در یک فاصله ی تقریبا طولانی و هزارساله دست بزند. در این میان ممکن است سهم برخی بخش ها و مناطق کرمان بیش از دیگران باشد در حالی که هیچ قصدی در کار نبوده است. جایی نگارنده به منابع و اطلاعات بیشتری دسترسی داشته و همین باعث شده است که بیش از شهرها و قریه های دیگر به تجزیه و تحلیل آن بپردازد. گاهی علاقه ی شخصی به شهر و روستایی باعث شده به کنجکاوی بیشتری بپردازد در حالی که سعی نگارنده بر این بوده است که از اصول علمی خارج نشود و از منابع تاریخی فراتر نرود. غیر از این ها، گاهی نگارنده به مطالبی در مورد برخی شهرها و قریه ها دست یافته است که در منابع و کتب دیگر موجود نبوده اند در حالی که بسیار مهم بوده اند. از این روی آن ها نیز جایی برای خود در این نوشته پیدا کرده اند. نگارنده بر اساس منابع مکتوب سعی کرده است که تحول تاریخی شهرهای کرمان را از اواخر دوره ی ساسانیان و اوایل ورود اسلام به ایران پی بگیرد. اما غیر از چند اثر انگشت شمار، قدیمی ترین منابع تاریخی و جغرافیایی موجود عموما به قرن سوم و چهارم هجری تعلق دارند. بنابراین فقر منابع باعث شده است که مطالب مربوط به ساسانیان و قرون نخستین اسلامی بسیار خلاصه نگاشته شود. برخلاف اوایل اسلام، در دوره ی میانه منابع بیشتری در دسترس است و لذا فصل های مربوط به سلجوقیان، قراختائیان، آل مظفر و تیموریان حجم بیشتری از کتاب را به خود اختصاص داده است. با پایان حکومت تیموریان و ترکمانان آق قویونلو در اوایل قرن دهم مطالب کتاب نیز به پایان می رسد. بنابراین از اواخر دوره ی ساسانیان تا به قدرت رسیدن صفویان حدود هزار است. از این جهت عنوان مذکور برای کتاب انتخاب شد. مطالب در هشت فصل تهیه و تنظیم شده است:

فصل اول: کلیات

فصل دوم: مقدمه ای بر محدوده ی تاریخی ایالت کرمان

فصل سوم: شهر در کرمان قبل از سلجوقیان

فصل چهارم: تحولات شهری ایالت کرمان در دوره ی سلجوقیان

فصل پنجم: وضعیت شهرهای ایالت کرمان در دوره ی غزها

فصل ششم: تحول شهری در دوره ی قراختائیان کرمان

فصل هفتم: شهرهای کرمان در دوره ی آل مظفر

فصل هشتم: شهرهای کرمان در دوره ی تیموری

سفرنامه ها از مهم ترین منابع تاریخی و مردم شناسی هستند که می توانند آشکار کننده ی بخش های مبهم از تاریخ باشند. بسیاری از پژوهش های فرهنگی درباره ی ایران عصر قاجار توسط سیاحان اروپایی در قالب سفرنامه ها نگاشته شده اند. تغییرات در عصر قاجار به واسطه ی ارتباطات تنگاتنگ دربار ایران با اروپائیان به سرعت پیش می رفت. به همین دلیل تاریخ ایران در برخورد با فرهنگ اروپایی و ورود دانش های نوین مرحله ی تازه ای را در عصر قاجار آغاز کرد؛ سفرنامه های نگارش یافته در این عصر از این حیث از جایگاه ویژه ای برخوردارند.

اروپائیان بر اساس دلایل مختلف مانند انگیزه های سیاسی، سیاحت و ماجراجویی، تجارت و بازرگانی و انگیزه های اعتقادی و مذهبی، زبان شناسی و تحقیقات علمی به سیر و سیاحت در ایران می پرداختند. تعداد سیاحانی که در دوره های تاریخی مختلف به ایران آمده اند متفاوت است؛ در دوره ی قاجار 48 نفر و در دوره ی پهلوی 12 نفر، در دوره ی صفویه 3 نفر و در دوره ی زندیه تنها یک نفر به ایران آمده اند. ورود تعداد زیاد سیاحان به ایران در عصر قاجار حائز اهمیت است. سیاحان اروپایی علاوه بر مأموریت های پنهان سیاسی خود، وظیفه ی ایجاد روابط تجاری و همچنین اطلاعات منحصر به فردی درباره ی اوضاع جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و اقتصادی ایران ارائه می دادند و این گزارش ها در قالب سفرنامه، بعدها در سیاست گذاری دولت های اروپایی نسبت به ایران مورد استفاده قرار می گرفت. این سفرنامه ها اطلاعات ارزنده ای درباره ی شهرها و اوضاع جغرافیایی و اقتصادی و فرهنگی ارائه می دادند. سفرنامه ی حاضر نیز از جمله سفرنامه های مهم دوره ی قاجار به شمار می رود که توسط پزشکی به نام اوئیلز به نگارش در آمده است. تنها منبعی که دکتر اوئیلز را معرفی می کند همین اثر خود اوست. وی تحت عنوان پزشک، هم زمان با پادشاهی ناصرالدین شاه و ولی عهدی مظفرالدین میرزا وارد جامعه ی ایران شد و پس از مراجعت به کشور خود، مشاهدات و شنیده های خویش را در سال 1305 در قالب سفرنامه نگاشته و در لندن به چاپ رسانید. موارد مطرح شده در سفرنامه ی اوئیلز به موضوعات زیر دسته بندی شده است:

- اشاره به اوضاع سیاسی حکومت در ایران و نقش شاه و مقام وی

- ویژگی های دربار و درباریان جامعه ی ایران

- قوانین و چگونگی اجرای آن ها در ایران

- مجازات و نحوه ی اجرای آن ها و وضعیت زندان ها و زندانیان

- آداب و رسوم و اخلاقیات ایرانیان

- مذهب و اعتقادات مذهبی

- طبقات اجتماعی

- جغرافیای تاریخی و طبیعی ایران

- هنرها، آثار و بناهای تاریخی

- کاشت خشخاش و ساخت تریاک

- تعریف و تمجید از اروپائیان ساکن ایران

اگر به مجموع وقایع اتفاق افتاده طی سال های 1341 الی 1343 در استان فارس رجوع و آن ار وارسی کنیم، در می یابیم این وقایع هیچ شباعت و سنخیتی با اصطلاحاتی همچون: انقلاب، رفرم، نهضت یا جنبش، کودتا و جنگ داخلی ندارد. این مسائل نویسنده را واداشت تا نام کتاب را با کمی احتیاط انتخاب کند و نام شورش جنوب را برگزیند. زیرا وقایع اتفاق افتاده مقطعی و فاقد ایدئولوژی بوده است. بدون شک دلیل اصلی و مسبب شروع درگیری ها و متحد کردن عشایر جنوب برای مقابله با حکومت پهلوی را می توان قتل مهندس ملک عابدی، رئیس حوزه ی اصلاحات ارضی منطقه ی فیروزآباد، دانست. بعد از وقوع این حادثه توسط یاغیان بود که حکومت به اشتباه یا به عمد به مقابه با عشایر جنوب به وسیله ی قدرت سخت و قوه ی قهریه برخاست و سران و بزرگان عشایر را احضار، دستگیر و زندانی کرد و با بعضی از آنان نیز برخوردهای نادرستی را داشت که مجموع این برخوردها باعث عکس العمل از سوی عشایر شد. آنان به جمع آوری عشایر جنجگو، چریک و سلاح روی آورده و بعد از وحدت و یکپارچگی بین عشایر با نیروهای دولتی برای مدتی به مقابله برخاستند تا به این وسیله مخالفت خود را با حکومت مرکزی نشان دهند. از شواهد و اسناد پیداست که گروهی چریک در منطقه ای که در مرکزیت یک کشور قرار گرفته است به فکر انقلاب یا کودتا نبوده اند و یارای چنین کاری را نیز نداشته اند؛ بلکه هدف عکس العمل نشان دادن و اعتراض به رفتار بد و غیرعقلانی حکومت با عشایر بوده است.

نویسنده با نگارش این پژوهش و تحقیق سعی دارد تا برگی از تاریخ سیاسی و اجتماعی معاصر ایران را ورق بزند و به بعضی از مسائل و اتفاقات از جمله: بررسی وقایع اتفاق افتاده و وضعیت ایران در اوایل دهه ی چهل شمسی بپردازد سپس به قتل مهندس ملک عابدی، تغییر و تحولات بعد از قتل مهندس ملک عابدی، عکس العمل حکومت مرکزی، اعتراض و رودررویی عشایر جنوب با نیروهای دولتی و نیز عاقبت آنان اشاراتی کند. در فصل سوم نیز نویسنده طی مصاحبه ای با یکی از افرادی که در این شورش نقش داشته و در صدد قیاس گفته های وی با مطالب مکتوب دیگر بوده است و در انتها پیوستی به کتاب اضافه شده است. در پیوست سعی شده مخاطب با زندگی نامه و تصاویر افرادی که در متن کتاب برخورد می کند تا حدودی آشنا شود.

پژوهش پیش رو با روش کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده و در ضمن با بهره گیری از مصاحبه و گفت و گو با یکی از بازیگران اصلی در جریان شورش جنوب و نگارش و مکتوب کردن این مصاحبه با عنوان تاریخ شفاهی، سعی بر شفافیت و انعکاس درستی و اصالت مطالب داشته است. هدف اصلی از نگارش این کتاب، بررسی درگیری بین عشایر جنوب کشور «استان فارس» با حکومت مرکزی «نیروهای دولتی» بوده است. مطالب در سه فصل تنظیم گردیده است:

فصل یکم/ ایران در اوایل دهه چهل شمسی

فصل دوم/ شورش جنوب

فصل سوم/ تاریخ شفاهی

تعیین نسبت عرفان و سیاست در درجه ی نخست به تبیین تعریفی درست از آن دو وابسته است. اگر عرفان را منقطع از جامعه و یک پدیده ی کاملا مجرد و آسمانی بدانیم و از آن به خلوت گزینی و درون نگری تعبیر کنیم و از سوی دیگر سیاست را مقوله ی کاملا این جهانی و ماده محور و سیاستمداران را فارغ از درک باطن هستی بدانیم، رابطه ای بین عرفان و سیاست وجود نخواهد داشت، لیکن عرفان وتصوف اسلامی از همان آغاز به تبع دین اسلام، اهداف اجتماعی و سیاسی داشته و به هدف گذاری و ارائه ی طرح کلی درباره ی چارچوب های سیاست اسلامی پرداخته است. عرفان جهت و هدف را مشخص می سازد و طرح کلی راه را می نماید. جدای از این، تأثیرات عمیق روحی، نشاط ذهنی و بصیرت در تشخیص حق و باطل از جمله آثاری است که عرفان در عالم ظاهر به جای می گذارد و از همین نقطه است که تفاوت عارف سیاستمدار با کسی که صرفا فقیه سیاستمدار است، مشخص می شود. کسی که فقط به فقه معتقد است، در عالم سیاست نیز آن را به کار می گیرد، اما انگیزه و اندیشه ی او در امور ظاهری باقی می ماند و در شخصی اندیشی - که مشکل اساسی سیاست جهانی امروز است - متوقف می شود. از دید فلاسفه کسی که از جزئیات فراتر رفته باشد و حقیقت کلی را در انبوه واقعیت های جزیی باز شناسد، در می یابد که تفاوت بین آن کسی که رنجی را بر دیگری تحمیل و آن کس که رنج را تحمل می کند، ظاهری است و ربطی به نفس الامر ندارد. تحمیل گر و تحمیل کننده ی رنج یگانه اند. ارزش های اخلاقی از تجربه ی عرفانی بر می خیزند و تنها در صورتی که در بند نفس جزیی فردی نباشیم و هرکس خود را نه یک من مستقل، بلکه متحد با جان های سایر افراد بداند، آنگاه می توان امید هم زیستی عادلانه داشت. این موضع، نقطه ی پیوند عرفان و سیاست است. بنابراین عرفان در عارف، صفات اخلاقی خاصی ایجاد می کند که این ویژگی ها برای سیاستمدار نیز بسیار کارآمد است. دراینجاست که عرفان با ترویج ارزش خدمت به هم نوع، مروج بینشی اجتماعی و سیاسی می گردد.

از جلوه های اعجاب انگیز رابطه ی عرفان و سیاست در کلام صوفیه، ضرورت تحصیل صفات و اخلاق عرفانی برای اربابان قدرت است. از منظر آن ها سیاستمداری که بدون تهذیب نفس پای در عالم کثرت می گذارد، به سرعت به ورطه ی هلاکت و نابودی گرفتار می آید؛ زیرا قدرت، طبع سرکش انسان را به طغیان وا می دارد. بدین ترتیب کسی که صرفا در عالم کثرت می زید، جز خلق، چیزی را نمی بیند و نهایت همت او مردم است و این سرآغاز سقوط اوست. از نظر عرفا حتی اگر کسی در نیمه ی راه سلوک، به خلق بگرود، به سوی منفعت طلبی در عالم کثر گرایش پیدا خواهد کرد. از این دیدگاه کسی که تمامی مراحل تهذیب نفس در عالم وحدت را طی نکرده است، در عالم کثرت پایش می لغزد. چنین کسی حتی ممکن است به جهادی روی آورد یا انفاق کند اما به سبب همین نقص، اعمالش از برخی عیوب ظاهری و باطنی بر کنار نخواهد بود. بنابراین از نظر متقدمان اهل تصوف، صاحبان قدرت اگر به سلاح تصفیه ی نفس مجهز نگشته باشند، هم خود را به فساد می کشند و هم جامعه را تباه می کنند؛ زیرا قدرت لوازم و مناسباتی دارد که برای پالودگان، حسن و برای آلودگان، عیب است.

نویسنده در این کتاب کوشیده تا در بازه‌ای مشخص از تاریخ یعنی تا پایان قرن چهارم، به قبض و بسط و فراز و فرودهای نسبت عرفان و امر سیاسی بپردازد. او در این کتاب تلاش کرده با بررسی دسته‌های مختلف اهل تصوف اعم از عزلت‌پیشگان، منفعت‌گرایان، تساهل‌گرایان و... تصویر روشنی از نسبت پیچیده‌ی تصوف و سیاست به دست دهد. مطالب در پنج فصل دسته بندی شده است:

1- معیارهای نظری ارتباط عرفان با سیاست در متون صوفیه

2- عزلت پیشگان

3- منفعت گرایان

4- تساهل گرایان

5- تحرک پیشگان

نام های جغرافیایی یا جاینام ها واژگانی هستند که از دیدگاه زبان شناسی، تاریخی، جغرافیای تاریخی و پژوهش های فرهنگی و سیاسی دارای اهمیت اند. توپونیمی یا جاینام شناسی به بررسی علمی جاینام ها از ابعاد مختلف پرداخته و آن ها را با محوریت زبان شناسی تاریخی و در نظر گرفتن اطلاعات تاریخی و جغرافیایی بررسی می کند. جاینام شناسی همچنین جاینام ها را از نظر نوع، خرد یا کلان بودن و ساختار صرفی طبقه بندی می کند. آگاهی های به دست آمده از پژوهش های جاینام شناسی، ارزش جاینام ها را آشکار می کند و ابعاد مختلف شان را می نمایاند. شناخت تاریخ خود واژه و تاریخ مرتبط با مکان جغرافیایی از نتایج مهم جاینام شناسی است زیرا هر جاینام از نظر زبان شناختی، معنی و تاریخ ویژه ی خود را دارد و هیچ جاینامی بی معنی نیست. زبان شناسی تاریخی از طریق ریشه شناسی در زمانی ما را به معنای متقدم یا معنای تاریخی جاینام ها می رساند. جاینام های تاریخی به دلیل نگهداشت اطلاعات تاریخی در خود، در زمره ی میراث تاریخی و فرهنگی بوده و پاسداشت آن ها حفظ میراث تاریخی تلقی می شود. 

نام ایران با اهمیت ترین کلان جاینام در تمدن غرب آسیا است که در عرصه های تاریخ، جغرافی، فرهنگی و سیاست مشهور است. تداوم کاربرد جاینام ایران طی دو هزاره ی اخیر در حالی که خاستگاه و ریشه ی آن را تا 3700 سال پیش می توان جستجو کرد، اهمیت تاریخی این کلان جاینام را در تمدن بشر نشان می دهد. ایرانی بودن نه از جنبه ی انتساب به کشور یا مرزهایی جدید با این نام، بلکه به عنوان مشخصه ی تمایز قومی یا فرهنگی، ریشه هایی دارد که برخی به دوران تاریخی هخامنشی و ماد، و برخی به دوران اساطیری هندو آریاییان می رسد اما تحولات دوره ی ماد و هخامنشی آغازگر پیدایش آگاهی جمعی جدیدی بود که در ایرانشهر ساسانی نمود پیدا کرد. از آغاز دوران ساسانیان، ایران در چهارچوب هویت سیاسی و مرتبط با نام کشور و حاکمیت بر قلمروی سیاسی سربرآورد و ایرانی بودن معنایی جدید و از جهاتی قابل مقایسه و نزدیک به هویت های ملی عصر مدرن یافت. احساس تعلق جمعی به مؤلفه های تمایز سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایرانشهر و آنچه هویت کهن ایرانی بود در سراسر دوران اسلامی به شکل های گوناگون تداوم یافت.

چگونگی پیدایش و تکوین نام ایران، معنای تاریخی واژه ی ایران و اریان، شواهد نوشتاری برجای مانده از نام ایران در منابع مکتوب و مفهوم برخی واژگاه مرتبط با آن از جمله آریا و عراق، موضوعاتی است که این کتاب به آن ها می پردازد. این کتاب پژوهشی است درباره ی نام «ایران». واژه ی ایران را از دیدگاه زبان شناسی تاریخی بررسی می کند، ریشه های چهار هزار ساله و معنی آن را می کاود و شواهد ایران و آریا را در نوشته های تاریخی اوستا و ادبیات پهلوی، کتیبه های شاهان هخامنشی، ساسانی و کوشانی، و نوشته های یونانی، عربی و ادبیات هزارساله ی فارسی ارائه می دهد.

فهرست عناوین اصلی کتاب:

1- ریشه های تاریخی نام ایران

2- آریا در ادبیات ودایی و اوستایی

3- آریا در دوره ی ماد و هخامنشی

4- آریا و ایران در دوره ی اشکانی و ساسانی

5- نام ایران در دوره ی اسلامی

6- گفتار پایانی

تا پیش از پدیدار شدن تجدد، سایه ی خودکامگی همواره بر فراز ایران زمین بوده است. خودکامگی امری طبیعی می نمود؛ حاکمان خوکامه خود را در سایه ی خدا فرض کرده بودند و حضورشان را ناشی از تقدیر الهی می پنداشتند. مدرنیته بنیان این مفروضات و تصورات را متزلزل ساخت؛ چرا که منشأ حکومت را نه در آسمان ها، بلکه در زمین می جست و حضور حاکمان را ناشی از اراده ی انسانی و نه تقدیر آسمانی قلمداد می کرد. مدرنیته ی سیاسی به همین میزان هم بسنده نکرد و تنها به نقد مسأله ی مشروعیت از دیدگاه فلسفه ی سیاسی کلاسیک اکتفا ننمود. فلاسفه ی مدرن و اندیشمندان عصر جدید ضمن نقد جدی فلسفه ی سیاسی کلاسیک، آلترناتیوهای خود را مطرح کرده که دربردارنده ی اشکال مبدعانه ای از ساختارهای نوین سیاسی و سازکارهای حاکمیتی جدید بودند.

در طول تاریخ سیاسی جهان، پادشاهان به علت دارا بودن نقش دوگانه ی حکومت - سلطنت، هم از اقتدارات سلطنت و ریاست عالیه کشور برخوردار بودند و هم در امر حکومت و ارکان مختلف آن به صورت مستقیم یا با واسطه دخالت می کردند. تفکیک امر سلطنت از حکومت، راه را بر خودکامگی شاهان سد و مکانیزمی برای تعدیل قدرت آنان ترسیم می کرد. سلطنت مشروطه که نمونه ای بارز از تفکیک حکومت از سلطنت است مهم ترین راهکار سیاسی و اجتماعی در جهت تعدیل قدرت حاکمان طی قرون اخیر بوده است، چرا که تجمیع دو امر سلطنت و حکومت در دست یک نفر باعث ایجاد حکومت های خودکامه می شد.

مبنای تعدیل قدرت که بر اساس نظریه ی تفکیک حکومت از سلطنت استوار است، راه بر خودکامگی پادشاهان می بندد، به همین دلیل، وجود یک میثاق ملی تحت عنوان قانون اساسی که شاکله ی رژیم سیاسی را ترسیم کرده و به تنظیم رابطه میان فرمانروایان و فرمانبران بپردازد، از جمله مهم ترین و اساسی ترین گل ها در جهت نیل به تعدیل قدرت و تفکیک امر سلطنت کردن از حکومت داری است چرا که در پرتو دستوراتی که در اصول قانون اساسی متبلور می شوند جایگاه پادشاه مشخص شده و شیوه ی دخالت او در ارکان قدرت معین می شود.

در ساختارهای نوین سیاسی و اشکال جدید حاکمیتی، منشاء قدرت سیاسی و سرچشمه ی مشروعیت بخشی آن مردم بودند؛ خواست و اراده ی مردم تعیین کننده ی حضور و تداوم حکومت ها بود و حکومت ها نیز در چارچوب قوانین مدون اعمال قدرت می نمودند. تفکیک قوا، تدوین قوانین اساسی، ظهور حکومت های جمهوری و پدیدآیی حکومت های مشروطه ی سلطنتی، سیمای سیاست غربی را تماما دگرگون ساخت. اما همزمان با این تحولات، ایران همچنان بر مدار جهان سنتی سیر می کرد. در این بین قاجارها همزمان با تغییر سیاست غربی، قدرت سیاسی را در ایران به دست گرفته و نمانیده ی سیاست کلاسیک بودند. آنان از همان ابتدای حکومتداری در مواجهه با دنیای جدید، ناکارآمدی کامل خود را به نمایش گذاشتند و به ویژه در جریان شکست در جنگ با روس ها، تصویر یک حاکمیت درهم شکسته را برای جهان بیرونی و مردمان ایران نشان دادند. با این حال آنان هچنان دارای قدرت مطلقه بودند و اختیار ملک و ملت را به دست داشتند. عملکرد داخلی آن ها در ابعاد مختلف چنان فاجعه بار و آسیب زا بود که روشنفکران و نخبگان را به تامل در باب خروج از وضع جاری و یافتن راهکار سوق داد.

این کتاب، جلد نخست از مجموعه ی 6 جلدی جستاری در تاریخ حقوق عمومی ایران است که در سه فصل به ارائه ی مطلب می پردازد:

فصل نخست: چارچوب مفهومی و نظری

بخش اول: گونه شناسی تجربه تاریخی دولت در ایران معاصر

بخش دوم: حق جامعه، نقطه ی عزیمت تعدیل قدرت و تفکیک حکومت از سلطنت

بخش سوم: جامعه منشأ تعدیل قدرت

فصل دوم: دیدگاه ها و کوشش های نظریه پردازان تعدیل قدتر در دوران پیشا مشروطه

بخش اول: تعدیل قدرت در عصر نوآوری سیاسی

بخش دوم: جریان سنت گرا

بخش سوم: جریان روشنفکری، کوشش و نظریه پردازی ها

فصل سوم: مشروطه ایرانی و تعدیل قدرت

بخش اول: جنبش مشروطه و نهادینه شدن نظریه ی تعدیل قدرت

بخش دوم: بحران خودکامگی و مقاومت در برابر تفکیک حکومت از سلطنت

بخش سوم: قانون اساسی، ساختار حقوقی قدرت

بخش چهارم: تعدیل قدرت، پروژه ای ناکام

بخش پنجم: تغییر گفتمان روشنفکری از خواست تعدیل قدرت به دولت ملت سازی

بخش ششم: دولت مطلقه ی مدرن در برابر دولت تعدیل یافته ی مدرن

این کتاب دربردارنده ی مجموعه مقالاتی است که در گردهمایی «جهان هخامنشیان» در مرکز آموزش های clore در موزه ی بریتانیا، از 29 سپتامبر تا اول اکتبر 2005 ارائه شده است. این گردهمایی از بسیاری جهات، نقطه ای عطف از کار درآمد؛ زیرا تقریبا بیشتر افراد دخیل در پژوهش های مخامنشی را از سراسر جهان، به جز چند استثناء، گرد هم آورد. اغلب عنوان شده است که مطالعات هخامنشی در 30 سال اخیر دستخوش تحول عمده ای شده است؛ و شگفتا که این دوره، همزمان با سالهایی است که حافریهای عمده در ایران انجام نشده، اما به همین دلیل، پژوهشگران فرصت بازنگری عمده ی نظریات رایج را داشته اند. نتیجه ی کار، بررسی درباره ی منابعی بوده که از نظر سنتی در بازسازی تاریخ هخامنشی به کار می رفته است. اکنون پذیرفته اند که منابع یونانی را باید با احتیاط زیاد مورد استفاده قرار داد و نیز این که روایات بومی پارسی را باید بیش از پیش مدنظر قرار داد. کتیبه هایی نیز از نواحی اطراف، به ویژه بابل، با آن زمینه ی غنی نوشتاری وجود دارد که به کار تاریخ نگاری هخامنشی می آید. گرچه همه ی این موارد را باید خوش یمن شمرد، اما این فرایند باز - ارزیابی، هنوز به اندازه ی کافی پیش نرفته است. هنوز گرایش غالبی در چشم پوشیدن از شواهد باستان شناسی ایران و نواحی اطراف وجود دارد که حتی گاه با تعابیر نادرست نیز همراه است. تا هنگامی نیز که این انبوه داده ها به درستی مورد استفاده قرار نگیرد، تصویر درست تری از تاریخ هخامنشی پیش رو نخواهیم داشت. در بین پژوهشگران غربی نیز، اکراهی به استفاده از پژوهش های باستان شناسان ایرانی وجود دارد. این گردهمایی، به همراه نمایشگاهی که همزمان با آن برگزار شد، نقشی هرچند اندک برای اصلاح این رویه و برقراری تعادل مورد نظر داشته باشد؛ گرچه کماکان راه درازی در پیش دارد. در این گردهمایی، 9 پژوهشگر ایرانی، از ایران، مقاله ارائه کرده و یا سهمی در ارائه ی کار مشترک داشته اند؛ ضمن این که دو نفر دیگر هم چکیده ی کار خود را فرستاده اند.

گردهمایی همزمان با نمایشگاه «امپراتوری فراموش شده : جهان ایران باستان» برگزار شد که از نهم سپتامبر 2005 تا هشتم ژانویه ی 2006 در محل موزه ی بریتانیا برقرار بود. ین به راستی یک کامیابی بزرگ از کار درآمد که توانست بازدیدکننده های بسیاری را جذب کند. یعنی رقمی بیش از هر نمایشگاه ادواری دیگر در موزه ی بریتانیا، از زمان برگزاری نمایشگاه توتانخامون در سال 1972. افزون بر این، نمایشگاه از مقبولیت رسانه ای گسترده ای نیز برخوردار شد که باعث شد در بیرون از موزه ی بریتانیا نیز بازتاب یابد. موج بزرگی از گرایش به تاریخ ایران باستان پدید آمد که حتی هم اکنون نیز کماکان شاهد آن هستیم.

مجموعه مقالات این کتاب در قالب هشت بخش عمده با سرفصل های مشخص ارائه شده اند که نشان دهنده ی گستردگی و تنوع مطالب است:

بخش 1: تاریخ و تاریخ نگاری (حاوی 5 فصل می باشد)

بخش 2: دین ( مشتمل بر 5 فصل است)

بخش 3: زن در دوره ی هخامنشی ( دو فصل دارد)

بخش 4: هنر و معماری ( حاوی 6 فصل است)

بخش 5: باستان شناسی ( مشتمل بر 6 فصل است)

بخش 6: مهرها و سکه ها(سه فصل دارد)

بخش 7: طلا، نقره، شیشه و سرامیک (دو فصل دارد)

بخش 8: مطالعات منطقه ای (سه فصل دارد)

نها الراضی (2004-1941) هنرمندی عراقی بود که در یادداشت های روزانه اش چهره ی متفاوتی از عراقی که تاکنون شنیده ایم ترسیم کرده و نشان می دهد. عراقی که با قدمت چند هزارساله اش گهواره ی تمدن بشر بوده چطور در چند دهه چنان ویران می شود که بازسازی آن در افق روزگار امروز به امری محال می ماند. تاریخ شروع این یادداشت ها ژانویه ی 1991، هم زمان با زمزمه های شروع جنگ اول خیلج فارس، است و پایان آن مارس 2003. در این مدت، عراقی که هنوز از جنگ هشت ساله با ایران نفس تازه نکرده چند جنگ ویرانگر دیگر را پش سر می گذارد، این بار با قوای بین المللی، به سرکردگی آمریکا و پشت سر آن، تحریم های کمرشکنی که اندک رمق های باقی مانده را هم از ته مانده ی منابع و ذخایر آن سرزمین بیرون می کشد و مردم را در بی پناه ترین وضع ممکن اقتصادی و اجتماعی رها می کند. سال 2003، پس از حمله ی یازده سپتامبر و برای انتقام جویی دوباره از صدام و این بار به قصد ویرانی کامل او، یک بار دیگر آمریکای وحشت زده، دنیا را علیه عراق بسیج می کند و جنگی دیگر را بر سر مردمان آن آوار می کند.

در این دوازده سال، روایت نها الراضی از آن چه به او و اطرافیانش می گذرد همواره پیوسته نیست؛ گاه هر روز می نویسد و گاه ممکن است چند مان بین نوشته هایش وقفه بیفتد. با این حال، ورقی از خاطرات او نیست که کسالت بار باشد و در هر یادداشت اطلاعات و رخداد های شخصی و اجتماعی را، بدون حاشیه رفتن و لفاظی، روی کاغذ می آورد. گرچه محل شروع یادداشت ها بغداد است و نام کتاب را هم در انتها یاداشت های بغداد گذاشته، اما این نوشته ها به بغداد محدود نمی شوند. او همه ی این سال ها در بغداد نمی ماند و مدتی را در عمان (اردن) و بیروت می گذراند. هر کدام از این فصل ها عناوین متفاوتی دارند که دغدغه های ذهنی او را به خوبی نشان می دهند: تحریم، تبعید، هویت. نویسنده نام فصل اول را به طعنه و طنزی شیرین هتل السعادة یا هتل پارادیز گذاشته. این نام اشاره به محل زندگی وی در آن دوران دارد. توصیف زندگی آدم هایی که در دوره ی جنگ در گوشه و کنار این محل، در کنار هم زندگی می کنند و وصف کمبودها و تلاش های شان برای تأمین نیازهای اولیه خواندنی است.

کتاب یادداشت های بغداد یکی از نمونه های درخشان مستندنگاری است که بر اساس خاطرات و مشاهدات شخصی نوشته شده است. این کتاب روز نوشته های نقاش و هنرمند و مدرنیست برجسته ی عراقی است که از ابتدای جنگ اول خلیج فارس تا انتهای جنگ دوم خلیج فارس را روایت می کند. این کتاب صرفا خاطره نویسی نیست، بلکه روایت رنج و تاریخ و روزگار ملتهب دوازده سال آخر حکومت صدام است که از چشم زنی برخاسته که یکی از مهم ترین خانواده های روشنفکر عراق است. نها الراضی یک از نقاشان مهم نوگرای عراقی است که در لندن و بیروت درس خواند و کار کرد و با آغاز جنگ لبنان، در اوایل دهه ی هشتاد، به کشورش بازگشت. او در این کتاب شگفت آور روایتی می سازد از چگونگی نابود شدن عراق به دست صدام و آمریکا و نیروهای هم پیمانش. نابودی ای که به زعم او کل خاورمیانه را هدف گرفته است. یادداشت های او مدام به اتفاق های روز، گذشته ها و هنر و ادبیات اشاره می کنند و برای همین کتاب به یک اثر مهم ادبی تبدیل شد و برای این نقاش برجسته اعتبار فراوانی به همراه آورد. قصه ی پرآب چشم رؤیاهایی که قدرت ها تباهشان کردند.