SearchIn5Lib | کتابخانه مجازی الفبا

مجله تازه اي به خانواده مجلات تاريخي افزوده شد. نام آن بررسي هاي نوين تاريخي و موضوع آن پژوهش هاي تاريخي شرق ميانه است. مقالات اين شماره عبارت است از:

سير حيات فرهنگي خاندان کاکويه / محمد رضا ابويي مهريزي

نگاهي به کتاب الرساله الجامعه و اخوان الصفا / سيد محمد صادق سجادي

اشاراتي در باب وضعيت رشته ها و فراورده هاي توليدي در شهرهاي ايران عهد سلاجقه/ شهرام يوسفي فر

طرح نادري براي وحدت اسلامي / محمد حسين امير اردوش

انقلاب مشروطيت و سياست ايالات متحده امريکا / علي محمد طرفداري

غار آزيخ / عارف مصطفي اف

الگوهاي استقراري اورارتويي و ما قبل اورارتويي در قفقاز/ رافائل بيشيونه

رجوع سطحي به تاريخ

عاشورا پژوهي با رويکردي به تحريف شناسي تاريخ امام  حسين (ع)  نوشته محمد صحتي سردرودي

اين کتاب را انتشارات خادم الرضا (ع) در سال 1384 , در 552 صفحه به چاپ  رسانده است. اين کتاب ششمين کتابي است که نويسنده در اين حوزه به رشته تحرير در اورده  است. کتابهاي ديگري چون : سيماي کربلا ، حريم حريت ، چهل حديث کربلا ، شهيد فاتح در آيينه انديشه، مقتل الحسين (ع) به روايت شيخ صدوق و تحريف شناسي عاشورا وتاريخ امام حسين (ع) از آثار قبلي نويسنده است. برخي از مقالات اين کتاب پيش از اين در برخي مجله ها به چاپ رسيده که پس از اصلاح وباز نويسي با مقالات چاپ نشده ديگر در اين کتاب گرد آوري شده است. در واقع اين کتاب مقالاتي پيرامون عاشورا است که در شش فصل نگارش يافته و با پيش در آمدي که نويسنده در توضيح و اهميت کتاب بيان داشته آغاز وبا فهرست آيات ، احاديث ،اشعار و نام ها پايان مي يابد .

فصل اول کتاب با عنوان "ماخذ شناسي تاريخ امام حسين (ع) "  سه مقاله را شامل مي شود: مقاله اول سند شناسي عاشورا ، در اين مقاله به معرفي مشهورترين منابع در باره عاشورا پر داخته است . وي اين منابع را به دو دسته : مستقل (اختصاصي ) و غير مستقل تقسيم کرده است . منابع مستقل را نيز به متون نشر يافته و متون نشر نايافته  تقسيم و به ترتيب سال وفات نويسندگان، آنان را مرتب کرده است و در باره هر کتاب توضيح مختصري نيز آورده است.

مقاله دوم با عنوان " کتابشناسي توصيفي – انتقادي پيرامون تحريف هاي عاشورا " است نويسنده ، نخست به انتقادات خود در کتابهاي نوشته شده درباره عاشورا اشاره مي کند . سپس اين کتابها را به دو دسته : کتابهاي تحريف ساز وکتابهاي تحريف ستيز تقسيم کرده و به معرفي اين کتابها  و برخي از تحريفات بيان شده در آنها مي پردازد. در پايان برخي پژوهشهاي پراکنده نيز آمده است.

مقاله سوم در اين فصل با نام "باز خواني فرهنگ عاشورا " به معرفي و نقد و بررسي کتاب فرهنگ عاشورا نوشته جواد محدثي پرداخته است .

فصل دوم  با عنوان " عاشورا  در شعر شاعران سده اول " به بررسي ديوان ابو الاسود دئلي  و اشعاري که در مرثيه امام حسين (ع) سروده است و ديوان کميت بن زيد اسدي مشهور به هاشميات پرداخته است.  وي مختصري از زندگي شاعر وکتابشناسي موضوع را نيز آورده است .

در فصل سوم به مبحث عاشورا در آرا وانديشه ها و  در پنج مقاله  مي پردازد . نويسنده در اين مبحث به بيان پرسش هايي در باب رويداد کربلا و طرح ديدگاههاي گوناگون در تحليل و تفسير عاشورا پرداخته است  . ديد گاههاي ابن عربي ، ابن تيميه  ، ابن کثير وابن خلدون از آن جمله اند .

در مقاله دوم اين فصل به بررسي عاشورا از ديد گاه اهل سنت پرداخته است: جاحظ ،عبد الجبار معتزلي ، ابن جوزي ، ابن ابي الحديد و  ابن ابار اندلسي از جمله انديشمنداني هستند که در اين بخش نظرات و انديشه هاي آنان نسبت به عاشورا نقد و بررسي شده است .

نويسنده بر اين باور است که تاريخ نويسان و مقتل نگاران در سه سخن هم راي و هم صدا هستند :فساد در دستگاه خلافت و اجتماع امت ، امتناع امام حسين(ع) از بيعت با يزيد ، نامه هاي اهل کوفه به امام حسين (ع) .اين سه سخن محور هايي است که نويسنده در مقاله بعدي به آن پرداخته و مصاديق آنرا آورده است .

در مقاله چهارم اين فصل هدف هاي امام از منظر علماي شيعه بيان شده است . اهدافي چون بر پايي حکومت ، شهادت امر به معروف و نهي از منکر ، عزت نفس و غيرت ديني , انجام وظيفه  ، گريه و عزاداري ،کفاره گناهان و قائلين به اين ديدگاهها و بر رسي نظر آنان در اين مقاله بيان شده است .

در مقاله پنجم با نام هدف غايي و نهايي ، جمع بندي و نتيجه گيري و نظر نويسنده بيان شده است .

فصل چهارم "عرفان و آزادي در آيينه عاشورا " در سه مقاله مطرح شده است : در مقاله اول از اين فصل بحث آزادي و آزادگي در نهضت عاشورا و در کلام امام و ياران ايشان آمده است .

در مقاله دوم با عنوان " بررسي مقتل الحسين شيخ صدوق " ، ابتدا جايگاه شيخ صدوق و آثار ايشان آورده شده است . ديد گاه شيخ در باره عاشورا و چکيده اي از مقتل الحسين پايان بخش اين مقاله است .

در مقاله سوم اين فصل کتاب آتشکده نير تبريزي که به زبان شعر وقالبهاي مثنوي ، ترکيب بند ،قصيده و غزل است ،بررسي و ويژگيها و اهميت کتاب آمده است .

در مقاله چهارم نيز قرائت علامه مجلسي از قيام عاشورا مطرح شده است .

فصل پنجم "تحريف شناسي تاريخ امام حسين (ع) و عاشورا " است مشتمل بر سه مقاله :در مقاله نخست نويسنده به عوامل و انگيزه هاي تحريف اشاره کرده و چند عامل را در تحريف عاشورا مهم دانسته است : راويان اموي و مورخا ن حکومتي ، تحريف براي تبرئه خليفه ، افسانه سازي در برابر عاشورا و عوام زدگي آن جمله اند .

در مقاله دوم به باز خواني چند حديث مشهور پيرامون عاشورا پرداخته است . وي معتقد است مقتل نگاران وروضه خوانان سخنان بسياري را در غالب نثر و شعر به امام نسبت داده اند که سند و مدرک معتبري ندارد و به عنوان زبان حال کمکم در کتابهاي مقاتل جاي گرفته است جملاتي چون :ان الحيوه عقيده و جهاد و هل من ناصر ينصرني و...

مقاله سوم از عاشورا تا امام حسين (ع) در واقع معرفي کتاب "مع الرکب الحسيني من المدينه الي المدينه " است . شاخصه هاي مهم کتاب و نقد و بررسي اين کتاب شش جلدي در اين مقاله آمده است .

فصل ششم با عنوان " باز انديشي در تحريف شناسي " در واقع پنج مقاله اين فصل مصاحبه هايي است با نويسنده اين کتاب که پس از بيان مختصري از زندگي وي انجام شده است . وي در سال 1343در شهر تبريز متولد شده و آثار زيادي به زبان هاي ترکي ، عربي و فارسي به رشته تحرير در آورده است .

در مجموع کتابي است مستند و ميتواند در موضوع عاشورا با معرفي منابع متعدد مفيد باشد .

نويسنده: فرشته کوشکي

مباني ايدئولوژيک حکومت در دوره پهلوي

پروژه ناقص مشروطه خواهي که در صدد استقرار حکومت قانون بود صرف نظر از جدال روشنفکران و مشروطه خواهان بر سر کلمه « قانون » با دخالت­هاي روس و انگليس و شروع جنگ جهاني اول تنها به حفظ استقلال کشور قناعت کرد. به دنبال آشوب­ها و ناامني­هاي موجود در کشور پس از انقلاب مشروطه انديشه­هاي روي کار آمدن دولت اقتدارگرا و ناسيوناليست در مجامع روشنفکران برلن تبليغ مي­شد؛ جملاتي از قبيل کاوه، ايرانشهر و فرنگستان روجبن اصلي اين انديشه بودند. با اين پيش زمينه­ها رضاخان ميرپنج با حمايت انگليسي­ها کودتا کرد و در صدد ساختن دولت مدرن برآمد. به علت خاستگاه غيرمردمي دولت کودتا و سپس­تر حکومت پهلوي، استفاده از مولفه­هاي مدرن مشروعيت حکومت جايگزين انديشه سنتي و اسلامي شد. کتاب « مباني ايدئولوژيک حکومت در دوره پهلوي » به نحوه اين جايگزين و تلاش­هاي حکومت پهلوي براي توجيه سلطه خود مي­پردازد.

کتاب در 4 فصل سامان يافته است، دو فصل نخست که به مباحث نظري موضوع پرداخته است، ضمن اعتراف به در خور توجه بودن علت اصلاله کلام قدري موجب ملال خواننده مي­شود. موضوعاتي از قبيل : تعاريف، تاريخچه و مفهوم ايدئولوژي و ناسيوناليسم مطالب اساسي اين بخش­ها هستند. نويسنده ايدئولوژي حکومت را گروهي از هنجارها مي­داند که گروه و يا اجتماع سياسي براي پاسخگويي به نيازهاي اساسي خود معتبر مي­داند و دولتمردان تمام مساعي خود را براي تحقق آنها به کار مي­گيرند.

فصول سوم و چهارم که مباحث اصلي کتاب در آنها طرح شده است؛ تربيت دوره رضاشاه و پسرش را در بر مي­گيرد. نويسنده در فصل سوم از مراحل و گونه­اي تحول و تطور در ايدئولوژي حکومت پهلوي سخن مي­گويد که در سه مرحله قابل تقسيم است. در دوره­ اول اقتدارگرايي ملي، مذهبي و باستان گرايي و ليبرال محافظه کاري؛ در دوره دوم کنار گذاشتن ايده­هاي ليبرال و مذهبي و بازسازي هويت قومي به هويت ملي و در دوره سوم آلمان دوستي، نژادگرايي و برخورد علني با شعاير مذهبي را مي­توان نشان داد.

فصل چهارم به ايدئولوژي حکومت در دوره پهلوي دوم پرداخته است که به نظر نويسنده امتداد ايدئولوژي پهلوي اول است و شاخصه­هاي اصلي آن ناسيوناليسم فرهنگي – محافظه­کار و باستان­گرا است، با اين تفاوت که در اين زمان گفتمان ليبرال دموکراسي نيز در عرصه نظام بين­الملل وارد مي­شود. در پي آن شاه نيز مي­کوشد از مفاهيمي چون آزادي، حکومت، قانون و غيره بهره گيرد. از طرفي محمدرضا شاه برخلاف پدر محدوديتي براي اخذ مفاهيم قائل نبود و از هر مرامي براي استحکام حکومت استفاده مي­کرد. پهلوي دوم با تفسير مارکسيستي گونه تاريخ ايران اصلاحات ارضي و انقلاب سفيد را عليرغم تمامي تضادها و تناقض­هاي موجود در اين ديدگاه، به عنوان فاتحه­بخشي دوران فئودالي تاريخ ايران مي­دانست و در اين ميان نقش شاه به عنوان قهرمان اين اصلاحات بسيار بارزتر مي­شد.

کتاب با بهره­گيري از انبوهي منابع فارسي و خارجي نگاشته شده است. نويسنده تنها به استفاده و گردآوري مطالب اکتفا نکرده و تا حد امکان تحليل و موشکافي مطالب را در پيش گرفته است. کتاب با نثري روان، به سامان و در خور فهم تاليف شده است.

نادر خبازي

گرچه فساد مالي و اخلاقي خاندان پهلوي به خصوص پهلوي دوم بر آشنايان با تاريخ اين دوره پوشيده نيست، توصيف چند و چون آن با ارائه اسناد و مدارک به پژوهش هاي علمي و تحقيقي نياز دارد تا در پرتو آن بتوان نتايج زيانبار اين فساد و سوءاستفاده هاي مالي و اخلاقي را در جامعه و فرهنگ ايران تبيين و تحليل کند. به اين منظور، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، اين کار مهم را در ابعاد گوناگون مالي و اخلاقي خاندان پهلوي چون زمين خواري، فرار از پرداخت ماليات، انحصار اقتصادي، فساد اخلاقي، قمار، مصرف و قاچاق مواد مخدر، شراب خواري، تجملات، هزينه هاي هدايا و جشن ها و مهماني ها و سفرهاي تفريحي، به انجام رساند.
پر واضح است که اسناد ساواک نمي تواند گوياي همه ابعاد فساد مالي و اخلاقي خاندان پهلوي باشد و به احتمال قوي ساواک نيز محدوديت هايي براي انعکاس همه موارد مربوط به اين امر داشته است. با اين حال، از لابه لاي همين اسناد نيز به خوبي مي توان به عمق فساد در دربار، دستگاه و خاندان پهلوي پي برد. آمار و ارقامي که از لابه لاي اين اسناد در مورد سوءاستفاده هاي خاندان پهلوي از بيت المال وجود دارد، در زمان کنوني و به رغم گذشت ربع قرن از پيروزي انقلاب اسلامي، ارقامي سرسام آور به حساب مي آيد و براي درک عميق خيانت خاندان پهلوي به کشور بايد اين هزينه ها را در زمان خود ملاحظه و بررسي کرد.

عناوين فصول کتاب مفاسد خاندان پهلوي:
بخش اول:
1- مفاسد مالي
زمين خواري؛ ميراث پهلوي ها، انحصارهاي مالي، بنياد پهلوي، برادران و خواهران شاه، محمد رضا و مبارزه با فساد مالي، انتقال ثروت به خارج، معافيت از ماليات و حقوق گمرکي، رشوه؛ شيوه مرسوم،

2- مفاسد اخلاقي
فساد اخلاقي، قمار، مصرف و قاچاق مواد مخدر، شراب خواري

3- ريخت و پاش ها
هدايا، تجملات، کاخ و قصر، هزينه هاي شخصي، جشن ها و ميهماني ها، جشن هاي دو هزار و پانصد ساله، سفرهاي تفريحي و رسمي

نتيجه
گاهشمار

بخش دوم: اسناد و تصاوير مربوطه

معرفي مجلات:

مجله رشد آموزش تاريخ

دوره هفتم، شماره 2، زمستان 84.

اين مجله که فصلنامه­اي تخصصي است از انتشارات سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي از جمله مجلاتي است که در موضوع تاريخ و با رويکردي آموزشي منتشر مي­شود. در اين شماره پس از سخن سردبير به 12 مقاله که عناوين آن در ذيل آمده پرداخته مي­شود:

سردبير در سرمقاله خود با عنوان « تاريخ ايران را پاس بداريم» به اهميت تاريخ و هدف از انتشار مجله اشاره مي­کند. در اين سرمقاله مي­خوانيم:

« تاريخ هر ملتي، بخشي از هويت و موجوديت آن ملت به شمار مي­آيد، بخشي حساس و سرنوشت ساز، آن چنان که انکار آن به هيچ وجه امکانپذير نيست، اين فقط به اين معنا نيست که تاريخ هر ملت به منزله شناسنامه آن ملت است و سند افتخاراتش، بلکه اساسا اثبات موجوديت هر مردمي تا حدود زيادي به اثبات
« تاريخ داشتن» آن بستگي دارد....

همه ملت­ها در حفظ تاريخ خويش و پاسداري از آن هوشيار و کوشا هستند، زيرا به اهميت و حساسيت تاريخ در استقلال و سربلندي خود مطلع هستند. ما نيز لازم است از تحريف و تخريب تاريخ خويش بپرهيزيم و با تاکيد بر نقاط مثبت و قوت، ضمن گراميداشت تاريخ گذشته، به نسل کنوني بياموزيم که چگونه تاريخ­ساز باشند».

-  اولين مقاله اين مجله تحت عنوان « آموزش تاريخ در هند» به گفتگو با سه تن از اساتيد تاريخ هند اختصاص دارد. پروفسور اقتدار حسين صديقي، دکتر افضل حسين  دکتر اشتياق احمد ذللي در اين گفتگو به تحليل و بررسي موضوعاتي همچون روش تدريش تاريخ در مدارس، برنامه ريزي کتابهاي درسي تاريخ، نظام آموزشي هند و نقاط ضعف و قوت آن و اهميت حفظ و نگهداري ميراث فرهنگي گذشته پرداخته­اند.

- « کتاب جديد التاليف تاريخ معاصر ايران» عنوان مقاله­اي است که نويسنده کتاب، آقاي مسعود جواديان به رشته تحرير درآورده است . ايشان در اين مقاله از اين کتاب به عنوان کتاب جديد تاريخ معاصر ايران در سيستم آموزشي ياد کرده و به مراحل تدوين کتاب و مشکلاتي که در اين راه وجود داشته و همچنين نظرسنجي از اساتيد و اصلاحاتي که در اين کتاب صورت گرفته اشاره کرده است.

- « آموزش تاريخ تقليل اوليه و تفصيل ثانويه خبر» عنوان مقاله­اي است که دکتر عبدالحسين خيرانديش درباره وقايع تاريخي و نقل آن از طريق مورخ تا تبديل آن به واقعه تاريخي مطرح کرده است.

- « ايفاي نقش، شيوه­اي در تدريس تاريخ» ترجمه مقاله « تومو توونين» استاد دانشگاه تمپر است. اين مقاله به وسيله حميد ملک محمدي ترجمه شده است. در اين مقاله روشهاي بهتر تدريس تاريخ بيان شده است.

- « جغرافياي تاريخي امپراطوري پارتيان» از علي اصغر ميرزايي.

- قيام صاحب الزنج، رضا شاه ملکي

- « ضرورت­ها و هدفهاي ترويج فرهنگ ايراني در عهد سامانيان» ، دکتر سيد ابوالقاسم فروزاني.

در اين مقاله به نقش جامعه ساماني در رشد و شکوفايي فرهنگ ايراني – اسلامي و بلکه تمدن جهاني از طريق رشد فرهنگ و زبان فارسي اشاره شده است.

- « تاريخ مبارزات زنان آلمان براي حقوق اجتماعي » عنوان مقاله­اي است که حميد ميرزاآقا گردآوري و ترجمه نموده است.

- « تاريخچه تحول پوشاک بانوان ايراني در دوره قاجاريه» نوشته اشرف رجبي.

- « پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي کشف حجاب در دوره رضا شاه» نوشته رحيم روح بخش.

- « نگاهي تاريخي به شوراي عالي آموزش و پرورش» نوشته دکتر مصطفي مجد.

در اين مقاله تصويري از چگونگي تاسيس و فراز و فرودهاي تاريخي شوراي عالي آموزش و پرورش و احياي آن پس از تصوي قوانين از سوي شوراي انقلاب و مجلس شوراي اسلامي ارائه شده است.

- « جنبه­هاي تاريخي کتاب قرائت بحراللالي » نوشته ناصر افشارفر عنوان آخرين مقاله­اي است که در اين مجله منتشر شده است.

مجله با « خبرنامه» و « گزارش» و « معرفي تازه­هاي نشر» پايان مي­يابد.

عباس اقبال به طور مشخص تاريخ نويسي ايراني را از شکل سنتي آن خارج کرده، به شکل مدرن درآورد. دست کم اگر نخستين فردي نباشد که در اين مسير گام برداشته اما در اين باره سهمي قابل توجه داشته است. به همين جهت لازم بود تا در باره فعاليت هاي وي تک نگاري خوبي منتشر شود که اکنون اين کار صورت گرفته است. فصول اين کتاب عبارت است از:

اول: صباوت و ذکاوت، سلوک و سيرت

دوم: نگاهي به آثار و افکار اقبال

سوم: تعاريف تاريخ نگاري تحليلي

چهارم: تواريخ پيشينه

پنجم: انقلاب مشروطه و تاريخ نگاري کهن

ششم: مغول شناسي اقبال با نگرشي تطبيقي

هفتم: مجله يادگار و جهان بيني ماندگار

دو پيوست هم در پايان آمده است: شعرهاي عباس اقبال آشتياني و ديگر فهرست و تأليفات و آثار عباس اقبال که پيوست اول از آقاي گلبن و پيوست دوم از آقاي افشار است.

مجلد پانزدهم پژوهشهاي ايرانشناسي که پيش از اين با عنوان نامواره محمود افشار منتشر مي شد، به نام آقاي منوچهر ستوده و با عنوان ستوده نامه (جلد اول) منتشر شد. در اين مجموعه 41 مقاله که به طور کلي در حوزه ايرانشناسي است به چاپ رسيده است.  منهاي مقدمات که در باره آقاي ستوده است، برخي از عناوين تاريخي آن عبارت است از:

مهاجرت گروهي از ايل کلهر به خور و بيابانک

سنگ نبشته هاي زيارتگاهاي زرتشتي کرماني

موطن مولف اشکال الاقاليم.

حضور ايرانيان نخستين در جنوب غربي ايران

جغرافياي تاريخي طبرستان

شهر و شارستان در شاهنامه

گيلان در سال 1048

سياحت نامه مصر و استانبول

مقالات فراواني در اين مجلد به حوزه تاريخ ادبيات به خصوص ادبيات محلي اختصاص دارد.

سازمان مهدويون يکي از سازمان هاي انقلابي – اسلامي بود که در اوائل دهه پنجاه و پس از ايجاد انحراف در سازمان مجاهدين خلق به سمت مارکسيسم پديد آمد. برخي از بنيانگذاران آن عبارت بودند از خانواده امير شاه کرمي از جمله مهندس مهدي،  مهندس محمد و باز هم مهندس محمد و همچنين احمد امير شاه کرمي، صديقه شاه کرمي، فخرالسادات امير شاه کرمي، مهدي شجاع رباني، احمد پيرآور، حسين دياني نيا، رضا مجلسي ، حسين مصيب زاده، زهرا زندي زاده، شهيد حسين جان زينعلي ....

اين افراد توانستند در اوج بي اعتمادي که به گروه هاي مسلحانه پديد آمده بود قدمي براي تحقق انقلاب اسلامي بردارند. جماعت ياد شده پس از تشکيل جمهوري اسلامي به خيل مردم مسلمان پيوستند.

کتاب حاضر تاريخ شفاهي اين گروه است که بر اساس اظهار افراد باقي مانده از تشکل شکل گرفته و به علاوه از اسناد موجود هم استفاده شده است.

سه فصل کتاب عبارت است از:

1 - نگاهي گذرا به فعاليت گروه هاي مسلحانه پس از قيام 15 خرداد    

2 - بحران در سازمان مجاهدين خلق

3 - سازمان مهدويون.

گاهشمار

اسناد و تصاوير

اين کتاب ترجمه کتاب classical Arabic Biology نوشتهMichel Coperson مدرس زبان عربي در دانشگاه کاليفرنياي لوس آنجلس است که محمود محمد مکي آن را ترجمه کرده است.

کتاب در 362 صفحه، شامل مقدمه، 5 فصل، خاتمه و ملحقات مي­باشد.

به لحاظ محتوي اين کتاب به روش شرح حال نويسي اعراب پرداخته است. براي بررسي اين روش دوره مامون عباسي را که دوره شکوفايي تمدن اسلامي است، انتخاب کرده است. وي از ميان گروه­هاي نخبه مسلمانان شخصيت­هايي را انتخاب کرده که معتقد است مسلمانان آنان را وارثان پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) و نزديکترين افراد به روش پيامبر (صلي الله عليه و اله وسلم) مي­دانند. لذا از ميان خلفا ، مامون از اهل حديث، احمد بن حنبل از امامان شيعه، امام رضا (عليه السلام) و از بين اهل تصوف؛ بشر الحافي را انتخاب کرده است. وي معتقد است، اين افراد در اين دوره تاريخي نقش آفرين بوده­اند و در حرکت­هاي سياسي و فکري جامعه تاثيرات مهمي داشته­اند بررسي شرح حال اين شخصيت­ها به تنهايي فصلي از کتاب را به خود اختصاص داده­اند.

براي بررسي شخصيت­ها از کتابهاي تاريخي و شرح حال نويسي گروه­هاي مختلف و با روش­هاي مختلف سود جسته است و به جرح و تعديل روايات مخالف و موافق نيز اهميت مي­دهد.

فصل اول: با عنوان «تطور النوع»

به چگونگي شکل­گيري سيره نويسي و انواع آن در بين نويسندگان مسلمان مي­پردازد. وي معتقد است علماي مسلمين جهت جمع روايات موثق به دسته­بندي شخصيت­هاي راوي پرداخته­اند. سپس آنان را به گروه­ها و طوايف دسته­بندي کرده و به بيان شرح حال هر کدام پرداخته­اند . بدين ترتيب کتاب­هاي طبقات شکل گرفته است. طبقات الشعرا، طبقات المفسرين، طبقات القراء، طبقات النحويين و...

هر سيره ­نويس بر اساس سيليقه خود راويان را دسته­بندي کرده و به شرح حال آنان پرداخته است.

در قرن سوم، اخبار تاريخي بيشتر شامل مجادلاتي بود که در بين فرقه­هاي مختلف مسلمانان به وجود آمده بود و به جز حديث نبوي، نظرات لغوي، ادبي و تاريخي نيز در روايات وارد شد.

وي به بيان نکته­هاي مثبت و منفي انواع سيره نويسي در بين مسلمانان پرداخته و معتقد است، جدال بين مسلمانان برسد وراثت پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) منجر به شکل­گيري گروه­ها مختلفي چون شيعه، اصحاب حديث، خلفا و متصوفه شده است.

ابونصر سراج علما را به سه دسته اصحاب حديث، فقها و صوفيه تقسيم مي­کند.

فصل دوم: خليفه مامون

ابتدا مختصري از چگونگي شکل­گيري خلافت در اسلام را بيان مي­کند. زندگاني مامون، چگونگي به حکومت رسيدن وي و ديدگاه­هاي مختلف درباره مامون از ديگر مسائلي است که در اين فصل بيان شده است.

سيره مامون در کتاب­هاي تاريخي چون: « تاريخ بغداد» احمد بن ابي طاهر طيفور، «­ تاريخ طبري» و « مروج الذهب» مسعودي نيز از ديگر عنوان­هاي فصل است. دو قرن بعد از مسعودي « تاريخ بغداد» خطيب بغدادي و « تاريخ دمشق» ابن عساکر چهره ديگري از مامون ارائه مي­دهند. کتاب­هاي رجالي و تاريخي بعد از سقوط عباسيان نيز ديدگاه متفاوتي نسبت به مامون دارند.

نقد و بررسي سيره نويسي­هاي مخالف و موافق و در زمان­هاي متفاوت درباره مامون بحثي است که در نتيجه­گيري نويسنده آمده است.

فصل سوم: امام رضا (عليه السلام)

در اين فصل ابتدا نظر شيعه اماميه را درباره خلافت و وراثت پيامبر(صلي الله عليه وآله وسلم) مطرح مي­کند. سپس به زندگاني امام رضا (عليه السلام) به عنوان وراثت پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) در نزد شيعيان مي­پردازد. زندگاني امام رضا(عليه السلام)، دعوت مامون براي ولايتعهدي امام، حرکت به مرو، همراهي ابوالصلت هروي، ديدگاه­هاي مختلف درباره امام رضا (عليه السلام) از جمله مباحثي است که در اين فصل مطرح شده است. وي در همين فصل به نقد و بررسي کتاب «عيون اخبار الرضا (عليه السلام)» نوشته ابن باويه، ديدگاه­هاي ابوالصلت هروي و ديگر علماي شيعه همچون شيخ مفيد نيز اشاره کرده است.

بيشتر مباحث اين فصل پيرامون روايات مربوط به شهادت امام رضا (عليه السلام) و ديدگاه­هاي مخالف و موافق در اين رابطه مي­باشد.

فصل چهارم: «عالم الحديث» احمد بن حنبل

بيان زندگاني احمد بن حنبل، حرکت او به سوي بغداد، جريان خلق قرآن و محنه، ابن حنبل و اهل سنت مقاومت احمد بن حنبل يا تسليم وي به حکومت و روايات مختلف در اين باره، آزارها و شکنجه­ها مباحثي است که در اين فصل آمده است. حنابله و احمد بن حنبل، نظرات ابونعيم اصفهاني و ابن جوزي درباره وي و همچنين زهد احمد بن حنبل و جريان « محنت» و نتيجه­گيري بخش پاياني اين فصل را شامل مي­گردد.

فصل پنجم: الزاهد بشر الحافي

نويسنده بعد از بيان اهميت زهد در اسلام، به شرح زندگي «ابونصر بشر بن حارث» ملقب به «حافي» متوفاي 227 به عنوان نمونه­اي از زهاد و از ميان متصوفه پرداخته است.

بعد از بيان مختصري از زندگي بشر و آراء و ديدگاه­هاي وي، سيره بشر در کتاب­هايي چون «طبقات» ابن سعد و کتاب ابن حبان البستي و طبقات صوفيه نيز مطرح شده است. سيره بشر در کتاب­هاي تراجم متاخر نيز مورد توجه نويسنده بوده و ديدگاه­هاي ابونصر سراج، ابونعيم اصفهاني در حليه الاولياء نيز نقد و بررسي شده است.

مباحثي چون توبه بشر، دوري جستن از بيان حديث، کرامات بشر، اخوات بشر، بشر و احمد بن حنبل از ديگر عناويني است که در اين فصل آمده است.

نويسنده در پايان هر فصل نتيجه­گيري و نظرات نهايي خود را درباره موضوع بيان داشته است. پايان کتاب نيز خاتمه، ملحقات و فهرست منابع آمده است.

نويسنده: فرشته کوشکي

کتاب ماه تاريخ و جغرافيا تلاش مي کند تا به نقد و معرفي مهم ترين متون تاريخي بپردازد و در اين کار به مقدار زيادي در سالهاي اخير توفيق داشته است.

شماره جديد آن که دو شماره 94 – 95 است مشتمل بر مقالات متنوعي است که برخي از مهم ترين آنها عبارت است از:

معرفي کتاب خاطرات نويسي ايرانيان از فراگنر

مقريزي و کتاب المواعظ و الاعتبار

نگاهي به مهم ترين دايره المعارفهاي منتشره در ترکيه

نهاد هاي حکومت صفوي کتابي از ويليام فلور

دو ترجمه از يک کتاب: مارکوپولو در ايران.

معرفي کتاب انقلاب اول روسيه و انقلاب مشروطه ايران

معرفي کتاب مشروطه و جمهوري

بررسي کتاب تحولات سياسي و اجتماعي ايران

گزارش شماري از کنفرانس هايي که به موضوعات تاريخي يا نقد و بررسي کتابهاي تاريخي پرداخته اند در اين شماره آمده است.

کتاب التراتيب الاداريه يا نظام الحکومة النبويه يکي از آثار ارزشمندي است که استاد مرحوم عبدالحي کتاني در موضوع حکومت اسلامي نوشته است.

اين کتاب در واکنش به کتاب الاسلام و اصول الحکم علي عبدالرزاق نوشته شد که ضمن آن وجود نظام سياسي در اسلام مورد انکار قرار گرفته بود.

کتاني با جستجو و تتبع فراوان در متون و نصوص تاريخي تلاش کرده است تا نشان دهد مسلمانان صدر اول در زمان پيامبر (ص) و بعد از آن در دوره خلفا تلاش کرده اند تا نظامي اسلامي برپا کنند.

بخش هاي مختلف کتاب در موضوعات مختلف حکومت داري است و مؤلف در هر بخش تلاش مي کند نمونه هاي تاريخي را از دل متون تاريخي و حديثي استخراج کند.

مترجم اين اثر استاد علير ضا ذکاوتي قراگزلو يکي از بهترين مترجمان کشور است.

چنان که در مقدمه اشاره شد بخش هايي از کتاب حذف شده و عملا کتاب به صورت ترجمه و تهذيب کتاب التراتيب الاداريه درآمده است.

ماجراهاي اخير عراق که در ادامه احياي حرکت افراطي وهابي گري از نوع شورشي و مسلحانه آن بود، سبب شد تا نويسنده اين کتاب به اين انديشه بيفتند تا مروري بر جنايت هاي وهابيان در دوره اول حکومتشان در نجد و تأثيرشان در عراق داشته باشد. وي در مقدمه تصريح کرده است که ماجراهاي کشت و کشتارهاي اخير در عراق که به اسم اسلام سني وهابي القاعده اي انجام مي شود او را به يک مرور تاريخي واداشته است.

قسم اول کتاب چند فصل است.

فصل اول کتاب با عنوان الشيخ و الامير نگاهي است به تأسيس وهابيت و اتحاد ميان سعودي ها با محمد بن وهاب و تاريخچه آن و اين که چگونه دشمني با شيعه که در عراق قدرت و قوت داشت در حاق اين مذهب شکل گرفت.

فصل دوم در باره در باره وضعيت وهابيان بعد از مرگ محمد بن عبدالوهاب و حملات آنان به عراق و کشتاري است که در عراق به راه انداختند.

نفوذ ادبيات وهابي در ميان برخي از نويسندگان سني عراق از جمله آلوسي ها در قسم دوم کتاب مورد بحث قرار گرفته است. اين وهابيت همچنين در خاندان سويدي ها نفوذي جدي داشه است. محمد بهجه الاثري از شاگردان آلوسي از محورهاي ديگر تفکر وهابيت در عراق بوده است. در فصول بعدي افرادي ديگري از اين نحله و ديدگاه هاي آنان نسبت به وهابيت مورد بحث قرار گرفته و در ادامه از ديدگاه هاي کاشف الغطاء و بلاغي در مواجه با افکار وهابي در عراق سخن به ميان آمده است. در واقع قسم دوم کتاب تأثير افکار وهابيت در عراق و تعاملي است که ميان انديشه هاي وهابي از يک سو با انديشه هاي سني و شيعي از سوي ديگر داشته است.

پس از پانزده خرداد سال 42 رژيم براي جلوگيري از شورش عمومي مردم اقدام به دستگيري بيش از پنجاه نفر از روحانيون متفنذ کشور اعم از نويسنده و منبري کرد. اين افراد که اغلب آنان از تهران و شماري هم از شهرستان هاي مختلف بودند جمع آوري شده و به تهران منتقل شدند و در زندان شهرباني حبس گرديدند. اين افراد در روزهاي نخست در انفرادي بودند اما به تدريج همه را در يکجا فراهم آوردند.

برخي از اين افراد عبارت بودند از:

مرتضي مطهري، حسين غفاري، عبدالکريم هاشمي نژاد، مکارم شيرازي، سيد عزالدين زنجاني، محمدتقي فلسفي، خلخالي، حسين خندق آبادي، عباسعلي اسلامي، محمد علي شرعي، علي محدث زاده، محمد تقي حسيني واحدي، نورالدين علوي طالقاني، سيد احمد حسيني همداني، محسن محدث زاده، عيسي اهري، محمود وحدتي، مهدي کروبي، مصطفي رهنما، محمد حسن بکائي.

يکي دو نفر از اين افراد اقدام به جمع آوري يادداشت هايي از علماي حاضر کردند که مجموعه آنان کتاب فعلي را تشکيل داده است. هر کسي از آن جمع به ذوق خود مطلبي يا شعري يا نکته اي را يادداشت مي کرد. از آنجا که غالب اين افراد منبري بودند تعداد زيادي شعر در اين يادداشتها به چشم مي خورد. بيشتر اين افراد به خاطر همنشيني با جمعي از علما اظهار شعف کرده و اين يک ماه و اندي را بسيار آموزنده دانسته اند. آقاي عباسعلي اسلامي که مدارس اسلامي را اداره مي کرد نوشته است: يگانه راهي که مي توان جامعه را منقلب کرد و به راه فساد يا صلاح کشاند همانا تعليم و تربيت ا ست.

عموم نوشته هاي به لحاظ تاريخي و اخلاقي ارزشمند است و روحيه هاي عالي آنان را نشان مي دهد.

نيمه دوم کتاب متن دست خط افراد است.

متون مربوط به اواخر صفويه از اين جهت که مي تواند حاوي مطالبي در باره علت سقوط اين نظام حکومتي باشد ارزشمند است. کتاب صحيفه الارشاد از اين جمله آثار است که به قلم ملامحمد مومن کرماني نوشته شده و اينک با تصحيح آقاي باستاني منتشر شده است. کتاب شامل وقايع دوره اخير صفوي و بخشي از دوره افشارها ست و اصولا نويسنده آن را به درخواست شاهرخ خان افشار از افشارهاي کرمان نوشته است.

آقاي باستاني  در اين زمينه کتاب تذکره صفويه کرمان را نيز پيش از اين منتشر کرده بود.

مصحح در مقدمه مفصل خود نه تنها از اين کتاب و نسخه آن بلکه از افشارهاي کرمان به تفصيل سخن گفته است. مقدمه که تا ص 201 ادامه دارد در واقع تاريخ افشارهاي کرمان تا دوره اخير يعني نهضت ملي شدن صنعت نفت است. متن کتاب از ص 203 ادامه دارد. صحيفه الارشاد پس از يک مقدمه وقايع را از سال 1105 يعني آخرين سال سلطنت شاه سليمان آغاز کرده و به صورت سال به سال تا 1129 و اندکي بعد از آن ادامه داده است.

يک فهرست بلند نام ياب هم در پايان کتاب آمده است.

cdv 

 در پاييز 1384 با همراهي پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت و در دو جلد منتشر شده است.

اين کتاب به عنوان کتاب درسي و به منظور پاسخگويي به نياز دانشجويان رشته تاريخ و بر اساس سرفصل درس تخصصي تاريخ تشيع نگاشته شده است. انگيزه ديگر نگارش کتاب روشن کردن جايگاه و سهم شيعيان در تمدن و فرهنگ اسلامي است؛ امري که در مباحث تاريخ  تشيع کمتربدان پرداخته شده است.

جلد اول:

« دوره حضور امامان معصوم عليهم السلام»

شامل پيشگفتار و پانزده فصل که در پايان نيز فهرست منابع، نمايه آيات، روايات ،  اشخاص و اماکن آمده است. در پايان هر فصل نيز خلاصه بحث و محورهاي مطالعاتي در رابطه با آن فصل مطرح شده است.

فصل اول:« کليات »

اصطلاحات و واژه­هايي چون شيعه، تشيع، اماميه، زيديه، رافضي به لحاظ لغوي و اصطلاحي بررسي شده است.

اصول و مباني اعتقادي شيعه، انديشه سياسي شيعه و بحث درباره حکومت و خلافت از مهمترين مباحث اين فصل است.

فصل دوم:« پيدايش تشيع »

که در آن موضوعاتي همچون ظهور شيعه، جريان سقيفه و معرفي اولين شيعيان مورد بررسي قرار گرفته است.

فصل سوم:« تشيع در دوره خلفاي سه گانه»

در اين فصل موقعيت شيعيان و نقش فاطمه زهرا (س) در ترسيم خطوط شيعه، مواضع امام علي (ع) در برابر خلفا و مواضع سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايشان تا جريان قتل عثمان بيان شده است.

فصل چهارم: «تشيع در دوره خلافت امام علي (ع) »

حاکميت آرماني شيعي در دوران امام علي (عليه السلام) و حوادث و جريان­هاي سياسي دوره حکومت امام (عليه السلام)، گروه­ها و جريان­هاي فکري و سياسي اين دوران از جمله مباحثي است که در اين فصل بدان پرداخته شده است.

تشيع در دوران حکومت و امامت  ساير امامان شيعه و در دوره غيبت صغري عناوين ديگر فصلهاي اين کتاب است که در هر فصل ابتدا مختصري از زندگي امام معصوم (ع) بيان و سپس فعاليت هاي سياسي –  فرهنگي امام، جريانها و قيامهاي شيعي در اين دورانها و فرقه­ها و حرکتهاي فکري معاصر از مباحثي است که در اين فصول مطرح شده است.

جلد دوم:

« دولتها و خاندانها و آثار علمي و فرهنگي شيعه»

شامل سه بخش: دولتهاي شيعي، خاندانهاي شيعي و آثار علمي وفرهنگي شيعه
مي­باشد که مختصري از مباحث مطروحه در هر بخش در ذيل بيان شده است.

بخش اول: دولتهاي شيعي

اين بخش شامل شش فصل با عناوين زير است:

دولتهاي : علويان طبرستان، آل بويه، دولت اسماعيليان، دولت سربداران، مرعشيان و دولت آل کيا که در هر فصل به چگونگي و زمينه­هاي پيدايش و فعاليتهاي فکري و سياسي اين دولتها پرداخته شده است.

لازم به ذکر است که نويسنده از بيان موضوعاتي چون: تشيع در دوره صفويان، فاطميان، ادريسيان، مزيديان و حمدانيان خودداري کرده و معتقد است اين عناوين در ديگر دروس تخصصي دانشجويان جاي گرفته  است.

بخش دوم: خاندانهاي شيعي

از جمله خاندانهايي که در اين بخش مورد بررسي قرار گرفته مي­توان به خاندانهاي اشعريان، نوبختيان، آل بويه، نقبا و سادات بيهق و سادات طالبيه قم و نقباي رم و قم اشاره کرد.

بخش سوم: آثار علمي و فرهنگي شيعه

فصل اول: تاريخ آموزش و پرورش

در اين فصل به اهميت علم و دانش و نهادهاي آموزشي و حوزه­هاي مهم علمي موجود در قلمرو اسلامي پرداخته شده است.

فصل دوم: پيشوايان و انديشمندان شيعي و آثار آنان

در اين فصل در مرحله اول ائمه معصومين (عليهم السلام)  سپس شاگردان ايشان و در مرحله بعدي دانشمندان شيعه در عصر غيبت معرفي شده و آثار علمي – فرهنگي آنان بيان شده است.

فصل سوم:

به سهم شيعيان در پيدايش و پيشبرد علوم همچون : تاريخ و سيره، رجال، علم حديث، تفسير، فقه و کلام و مولفان شيعي و تاليفات آنها در اين زمينه­ها  پرداخته شده است.

کتاب با فهرست منابع ونمايه اشخاص و اماکن پايان مي­يابد.

« فرشته کوشکي »

سالها پيش خاطرات آقاي خلخالي به قلم خود او در دو مجلد توسط انتشارات سايه چاپ شد. جلد اول سال 79 با نام خاطرات آيت الله خلخالي و جلد دوم با نام ايام انزوا خاطرات آيت الله خلخالي در سال 1380.

اکنون اسناد پرونده ساواک آقاي خلخالي توسط مرکز بررسي اسناد تاريخي به چاپ رسيده است. در مقدمه شرح حالي بر اساس اين اسناد و نيز خاطرات خود درج شده و سپس طبق معمول اسناد با برخي از توضيحات در باره اشخاص در حاشيه کتاب درج شده است.

بر اساس اسناد موجود آقاي خلخالي از همان آغاز نهضت از طرفداران امام بوده و طي اين سالها هم با جرأت و جسارت در صحنه هاي انقلابي حضور داشته است. به همين دليل وي بارها و بارها دستگير و به دفعات به شهرهاي مختلف از قبيل انارک و بانه و بندرلنگه و رودبار و بسياري از نقاط ديگر تبعيد شده است.

براي نمونه به گزارش سخنراني وي که در سال 1350 در محله خودشان در گيو خلخال ايراد شده اشاره مي کنيم:

نامبرده بالا اخيرا ضمن چند جلسه سخنراني در مسجد بخش گيوي خلخال بيان داشته است که يک زن بدکاره پرچمي در دست مي گيرد که در روي آ« صلح جهاني نوشته شده و در ظاهر براي ترويج صلح و در باطن براي اجراي مقاصد منفي و شوم خود به هر شهري و کشوري مسافرت مي نمايد و اضافه کرده هر رئيس و وزيري خانمش را لخت کرده و از کشوري به کشور ديگر مسافرت مي کند که من آمده ام در جشن شرکت کنم . مشار اليه مدعي شده تمام علماي دين و روحانيون در زندان و يا تبعيد بسر مي برند و افزده است که در حال حاضر هيچ گونه امنيت دانشگاهي نداريم و بازاري و تاجر هم امنيت خاطر ندارند. ياد شده ضمن انتقاد از قوانين مملکتي گفته است نفوذ هر سياست خارجي اعم از شوري و امريکا در ايران موجب تضعيف دين اسلام خودهد بود. روحاني مزبور تدريس زبان انگليسي در مدارس را مورد انتقاد قرار داده و گفته است اين امر نمي تواند عظمت ما را نگه دارد و استقلال ما را از بين مي برد (ص 113).

معرفي کتاب تاريخ اسلام از منظر قرآن

کتاب داراي يک مقدمه، پنج فصل و يک خاتمه است. فصل يکم به موضوع فلسفه تاريخ و سنت هاي حاکم بر آن اختصاص يافته است. در فصل دوم موضوع جاهليت و ابعاد و نشانه هاي آن بررسي شده. مهم ترين حوادث دوران ولادت پيامبر (ص) تا بعثت و از بعثت تا هجرت در فصل سوم و چهارم بحث شده است. در فصل پنجم نيز پديده هاي مهم و عبرت آموز يازده سال هجرت پيامبر تا رحلت آن حضرت آمده است. در خاتمه نيز به اختصار به موضوع آينده بشريت از نظر قرآن توجه شده است.

با توجه به اين که در منابع تاريخي، کاستي ها، پيچيدگي و حتي اختلاف هايي وجود دارد نويسنده بر اين باور است که   براي رسيدن به حقيقت، آيات قرآن بهترين و مهم ترين منبع تاريخي است که مي توان در حل معضلات تاريخي از آن بهره جست. با توجه به اين که قرآن کتاب تاريخي نيست ولي گاه بنا به ضرورت حوادث تاريخي بيان کرده به شکلي که حدود يک ششم از آيات قرآن به مباحث تاريخ و بيان داستان هاي گذشتگان اختصاص دارد. نويسنده هدف از نگارش کتاب را استخراج حوادث تاريخي عصر پيامبر از آيات قرآن مي داند که    براي فهم بهتر محتوا به بيان روايات تاريخي نيز در اين مباحث پرداخته است.

فصل اول کتاب به بيان فلسفه تاريخ و سنت هاي حاکم بر آن پرداخته است. در اين فصل با استفاده از آيات قرآن به بيهوده نبودن جهان آفرينش و هدفمند بودن آن و همچنين مختار بودن انسان در ايجاد حوادث تاريخي و سنت هاي الهي به عنوان عاملي در حرکت تاريخي اشاره شده است.

فصل دوم با عنوان جاهليت، ابعاد و نشانه ها، به بيان ويژگي ها، آداب و سنن و ابعاد فرهنگي و فکري حاکم بر نظامي که پيامبر اسلام در آن ظهور کردند، پرداخته و با استفاده از آيات قرآن ويژگي هاي عصر جاهلي را بيان مي کند. شرک و بت پرستي، وجود خرافه ها و بدعت ها سقوط ارزش هاي انساني از مهم ترين ويژگي هاي عصر جاهلي است.

فصل سوم از ولادت تا بعثت پيامبر اکرم (ص) در ابتداي اين فصل به موضوع تولد پيامبر در عام الفيل و بيان حوادث اين سال و آيات قرآن در اين رابطه پرداخته است. دوران کودکي پيامبر (ص) امي بودن ايشان، سفر پيامبر به شام، دين پيامبر پيش از بعثت و ديدگاه يهوديان مربوطه نيز آمده است.

فصل چهارم از بعثت تا هجرت پيامبر (ص) در اين فصل مباحث مربوط به آغاز وحي، مشکلاتي که پيامبر در دوران دعوت متحمل شده بودند و آيات نازل شده در آن موضوع را مطرح کرده است.

فصل پنجم از هجرت تا رحلت پيامبر پر حادثه ترين و مهم ترين بخش از زندگي پيامبر و حوادث سال هاي هجري، غزوات پيامبر، درگيري با يهوديان و رحلت پيامبر از جمله حوادثي است که در اين بخش آمده است.

بخش خاتمه کتاب نيز  با عنوان « قرآن و آينده بشريت» به حقانيت دين اسلام و اين که در نهايت بندگان شايسته خدا زمين را به ارث خواهند برد، با استفاده از آيات قرآن پرداخته است.

نقد و بررسي:

کتاب هاي علم الهدي سيد مرتضي، آشنايي با زندگي پيشوايان، بزرگداشت اولياي خدا، پژوهش درباره صابئين، خوارج در تاريخ، بينش تاريخي نهج البلاغه و بينش تاريخي قرآن از جمله کتاب هاي ديگري است که از اين نويسنده به چاپ رسيده است.

کتاب حاضر « تاريخ اسلام از منظر قرآن» خلاصه اي است از سيره پيامبر و گرد آوري آيات مربوط به آن. ويژگي کتاب تنها در توجه و اهميت دادن به مسأله فلسفه تاريخ در حرکت هاي تاريخي آن هم به طور مختصر مي باشد.

ليکن نسبت به کتاب هاي ديگر تاريخي ويژگي خاصي ندارد. در ضمن قابل مقايسه با کتاب هاي ديگر نويسنده نيست و توقع مي رفت نويسنده آن طور که خود بيان داشته، اختلافات تاريخي را با استفاده از آيات قرآن و تحليل و بررسي آن پاسخ مي داد در حالي که اين طور نشد.

نويسنده: فرشته کوشکي

دکتر فاروق عمر فوزي يکي از نويسندگاني است که در زمينه تاريخ اسلام و تاريخ ادبيات عرب فراوان نوشته است. اين کتاب وي که مي تواند جمع بندي دانش او در باره منابع تاريخي باشد به طور مفصل و در حجم 500 صفحه و با چاپي بسيار عالي ارائه شده است.

مقدمه کتاب در باره آگاهي تاريخي عرب و نخستين تدوينها در زمينه قصص عربي است.

فصل اول در باره اسلام و تأکيد آن روي دانش تاريخ و همين طور ارتباط علم تاريخ با حديث نبوي است.

فصل دوم در باره مراحل تدوين نوشته هاي تاريخي از قرن اول هجري تا اواخر قرن سوم است. در اين بخش دو مبحث وجود دارد. نخست مدرسه حجاز و البته بيشتر مدينه در باره مغازي و سيره نبوي و دوم در باره مدرسه عراق يعني کوفه و بصره در زمينه اخبار و انساب.

فصل سوم کتاب در باره مراحل تاريخنگاري در ميان قرن چهارم تا قرن هفتم هجري است که در چند مبحث تواريخ عمومي، اخبار فتوحات، نسب شناسي، تاريخ خانداني و همين طور شرح حال نگاري و تواريخ محلي بحث شده است.

فصل چهارم کتاب در باره مراحل تاريخنگاري پس از قرن هفتم است که اين دوره هم به لحاظ تغييراتي که در کيفيت تاريخنگاري رخ داده جالب توجه مي باشد.

فصل پنجم در باره مورخان نامسلمان اما داخل در دارالاسلام است.

فصل ششم در باره منابع کمکي تاريخ اعم از کتابهاي ادب، جغرافي و سفرنامه، لغت، فرق و مذاهب، اقتصادي، و جز اينهاست.

اثر ياد شده اثري سودمند و شايسته ترجمه است.

نام کتاب: الواقدي ومنهجه في کتابه مغازي الرسول (ص)

نويسنده: دکتر طارق ابوالوفا محمد

ناشر: مکتبه زهراء الشرق. قاهره

در کتاب فوق يک مقدمه و 4 فصل آمده است. در مقدمه کتاب مهمترين منابع که نويسنده در زمينه­هاي تاريخ عمومي، کتب­ حديث ورجالي که در نگارش کتاب بدان توجه داشته است ذکر شده است که از آن جمله مي­توان به کتاب المعارف ابن قتيبه، تاريخ يعقوبي، تاريخ طبري و وفيات الاعيان و الفخري و... اشاره کرد.

قسمت ديگري از مقدمه به تحولات سياسي هم عصر با واقدي پرداخته و حوادث از سالهاي 130 تا 270 سالهاي پاياني امويان و حکومت عباسيان همچنين نام خلفاي عباسي ذکر شده است.

در بررسي حکومت عباسيان، موالي وعلويان را از گروه­هايي دارند که مشکلاتي در حکومت عباسي ايجاد کردند.

فصل اول:حيات علمي و مهمترين مراکز علمي در دوره اول عباسي

شامل رشد علوم و ايجاد مراکز علمي چون مکه، مدينه، کوفه، بغداد و مصر و همچنين رشد مدارس تاريخي يمن، حجاز، عراق و کتابها و مغازي تاريخي که قبل از واقدي نوشته شده­اند در اين مبحث بررسي مي­شود.

فصل دوم: زندگي واقدي

به زندگي واقدي، اسم و نسب وي، فرزندان و حيات علمي و سياسي او و همچنين تاليفات وي اشاره شده است. موقعيت واقدي نزد خلفاي عباسي و رابطه وي با علما و بزرگان زمانه نيز از ديگر مباحثي است که در اين فصل آمده است.

در پايان اين فصل مولفات واقدي بيان شده است.

تاليفات وي به سه دسته تقسيم شده است:

قسم اول: کتابهايي درعلوم قرآن و حديث و فقه؛ همچون «تاريخ الفقها» و «الرغيب في علوم القرآن و غلط الرجال» و «کتاب المناکح» و....

قسم دوم: کتابهاي تاريخي و ادبي؛ مانند «اخبار مکه»، «کتاب الادب» و «ازواج النبي»، «کتاب الرده»، «السقيفه و بيعه ابي بکر» و....

در اين حوزه حدود 45 کتاب معرفي شده است.

واضح است که دامنه مصنفات واقدي درعلوم و زمينه­هاي مختلف، فراوان بوده به طوري که مامون درباره وي گفته است: «ما قدمت الي بغداد الا لاکتب کتب الواقدي».

فصل سوم: اساتيد و شاگردان واقدي

از جمله شيوخ واقدي که در اين فصل مورد بررسي قرار گرفته­اند مي توان به ابوبکر بن عبدالله بن ابي سيره، عبدالملک بن عبدالعزيز بن جريج، محمد بن عبدالرحمن بن ابي ذئب اشاره کرد که در ضمن آن مهمترين تاليفات ايشان نيز ذکر شده است.

در قسمت دوم اين فصل نيز تعدادي از شاگردان واقدي همچون احمد بن منصور الرمادي، محمد بن اسحاق بن جعفر صنعاني، محمد بن ادريس شافعي و ابوعبيد قاسم بن سلام معرفي و مورد بررسي قرار گرفته­اند.

فصل چهارم:

در سه فصل گذشته مقدماتي در شرح زندگاني و آثار واقدي و شرح مختصري از روزگار حاکميت عباسيان بيان شد. فصل چهارم ، موضوع اصلي کتاب که مربوط به روش واقدي در کتاب مغازي مي­باشد را در بر مي­گيرد.

اولين نسخه کتاب، راويان کتاب، موضوع کتاب و محتويات آن در اين فصل مطرح شده است. پس از آن نويسنده به تبيين و تحليل کتاب پرداخته و با بيان چند نکته به بيان محورهايي به بررسي کتاب پرداخته است. جوانب ديني در کتاب مغازي، آيات قرآن و احاديث نبوي، دعاهاي رسول (ص) و خطبه­هايي که واقدي در کتاب خود آن را بيان کرده و همچنين رسائل، نصوص ادبي و چگونگي آوردن موضوعات درکتاب و بيان اسناد و ... از جمله مباحثي است که در ادامه بدان پرداخته شده است.

در خاتمه کتاب به جمع بندي و نتيجه گيري­هاي نويسنده از کتاب مغازي واقدي
مي رسيم که در آن نويسنده متذکر شده: با توجه به دوران پرهياهوي واقدي کتاب وي از بهترين کتابهايي است که به مغازي پيامبر پرداخته است.

در مجموع کتاب به لحاظ روش تحقيق و همچنين منابع قابل توجه بوده است.

در آستانه برگزاري همايش بزرگداشت مرحوم شهيد نواب صفوي توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامي چند جلد کتاب توسط دبيرخانه اين همايش انتشار يافته است. يکي از اين کتابها اثري است که استاد سيد هادي خسروشاهي آن را تهيه کرده اند. اين مجموعه مقالات که طي سالها توسط ايشان نوشته شده و در روزنامه اطلاعات به چاپ رسيده اکنون به صورت يک مجموعه منتشر مي شود. تدوين کننده مجموعه حاضر آقاي سيد محمود خسروشاهي فرزند استاد است که به طور معمول اين مقالات را که ابتدا در روزنامه اطلاعات چاپ مي شده در نشريه بعثت چاپ کرده و اکنون آن را در اينجا ارائه کرده اند.

برخي از عناوين عبارت است از:

جامعه و حکومت اسلامي در باره اعلاميه فدائيان اسلام در باره حکومت اسلامي

داستان فعاليت فدائيان اسلام در ايران

نواب صفوي از زندگي خود مي گويد

موتمر قدس و نواب صفوي

پاسخ به افسانه بافي ها

مصاحبه با رهبر فدائيان اسلام

همان طور که از اين عناوين به دست مي آيد هر کدام  آنها با استفاده از سندي يا متني يا مصاحبه اي که مربوط به روزگار فعاليت فدائيان بوده تدوين شده است.