جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم پیرامون ماهیت ایمان، مسأله‌ی نسبت دین و عقل یا نسبت ایمان با تصدیق عقلی است. براین اساس، همواره در میان فلاسفه و متکلمان مسلمان و مسیحی دیدگاه‌های متعددی درباره ماهیت ایمان و اینکه آیا ایمان همان تصدیق عقلی به وجود خداست یا ماهیتی متفاوت دارد، مطرح بوده است. مسأله‌ایی که بدین منظور مطرح است این است که میان یقین عقلی و ایمانی چه نوع رابطه‌ایی قابل تصور است و آیا می‌توان به نوعی تعامل و رابطه‌ی متقابل بین یقین ایمانی و یقین عقلی برقرار کرد؟ در این مقاله سعی بر این است که به دیدگاه دو متفکر اسلام و غرب یعنی ملاصدرا و دکارت پیرامون ماهیت ایمان و اینکه مهم‌ترین عنصر آن چیست و چه نسبتی میان ایمان و تصدیق عقلی وجود دارد، پرداخته شود. شایان یاد است که ملاصدرا ایمان را تصدیق معرفتی به وجود خدا می‌شمارد؛ از طرفی نیز چگونگی ارتباط بین یقین ناشی از ایمان با یقین ناشی از شهود آشکار عقلی در اندیشه دکارت یک مسأله است و باید به آن پرداخت.

هدف از این پایان نامه بررسی و نقد نظریه پلورالیزم دینی و تبیین تلقی اسلام از پلورالیزم در دین است لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون آیا با پذیرش نظریه تجربه دینی می توان پلورالیزم دینر را نتیجه گرفت ؟ آیا مدل معرفت شناسی کانت می تواند مبنای پذیرش پلورالیزم دینی باشد ؟ آیا براهین تکافو ادله نجات و هدایت عام الهی مقدمات لازم را برای اثبات نظریه پلورالیزم دینی در خود دارد ؟ فلسفه تکثر ادیان از دیدگاه اسلام چیست ؟ نظریه وحدت حقه ادیان در تکثر واقعی ادیان ( پلورالیزم در دین ) چگونه تبیین می گردد ؟ آیا نظریه پلورالیزم دینی با خاستگاهها و مبانی خاص خود قابل تسری به نظریه پلورالیزم در دین است ؟ را دارد . براساس فرضیه تحقیق مبنای تجربه دینی در توجیه و تبیین پلورالیزم دینی ناتمام است تجربه دینی محور اصلی و اولیه قبول ادیان است نظریه تفکیک بین دجربه و تجربه آنچنان که هست نمی تواند مبنای پذیرش پلورالیزم دینی باشد مبنای معرفت شناسی کانت در توجیه و تبیین پلورالیزم دینی ناتمام است . براهین اکافو ادله و هدایت عام الهی و نجات مقدمات لازم را برای اثبات و استنساخ نظریه پلورالیزم دینی را در خود دارد حمل اسلام بر مابقی ادیان و بالعکس از نوع حمل حقیقیه و رقیقیه است با استفاده از مبانی فلسفی تشکیک تکثر ادیان در وحدت حقیقی دین تفسیر پذیر است نسخ در اسلام به معنی تکامل می باشد در نظریه پلورالیزم در دین وحدت حقیقی دین در کثرت واقعی ادیان تفسیر و توجیه می گردد با استفاده از مبانی فلسفی و مستدلات نقلی نظریه پلورالیزم در دین از دیدگاه اسلام قابل قبول است خاتمیت ، جامعیت و اکملیت دین اسلام با نظریه پلورالیزم در دین منافات ندارد نظریه پلورالیزم دینی خاستگاه های مسیحی دارد و قابل تسری به حوزه معرفت شناسی اسلام نیست برخی تبعات یا لوازم پذیرش نظریه پلورالیزم دینی با مبانی مورد قبول در مباحث دین پژوهی منافات دارد تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر سه بخش است بخش اول شامل دو فصل است که به بررسی مباحثی مقدماتی و مبنایی می پردازد اهمیت این پخش از آن جهت است که پس از تعیین حدود و ثغور و مرزبندیهای بحث به ذکر مبانی و اصولی می پردازد که در ادامه مباحث و بخشهای بعدی مورد استفاده مبنایی قرار می گیرد بخش دوم شامل تبیین بررسی و نقد نظریه پلورالیزم دینی است که ابتداء در فصل سوم پیش زمینه های بحث و سپس در فصل چهارم به بررسی و تبیین مبانی و ادله نظریه پلورالیزم دینی از دیدگاه جان هیک می پردازد و در فصل پنجم همین بخش به نقد و ارزیابی نظریه پلورالیزم دینی از دیدگاه هیک پرداخته است در بخش سوم تبیین نظریه پلورالیزم در دین از دیدگاه اسلام را بررسی می کند بر اساس یافته های تحقیق در نظریه پلورالیزم دینی ، تکثر ادیان معلول تکثر تجارب دینی انسان و به تبع آن تکثر تصورات و پدیدارهای مختلف از خدا و در نهایت تکثر در حقایق و باورهای دینی است در حایکه در نظریه مختار پلورالیزم در دین ، تکثر ادیان معلول و نتیجه تجلی و ظهور وحدت حقه دینی برای انسان است . در نظریه پلورالیزم دینی علاوه بر اینکه اقسام چندگانه ای از پلورالیزم مورد توجه قرار گرفته است اما ارتباط بین دو نوع اصلی آن ، یعنی پلورالیزم نجات و رستگاری ، و پلورالیزم حقایق دینی از وضوح و تبیین کاملی برخوردار نیست ، در حالیکه در نظریه پلورالیزم در دین ، ارتباط و تلازم بین این دو نوع پلورالیزم مشخص و بین است براین اساس ، پلورالیزم نجات و رستگاری لازمه اصالت تعدد ادیان و پلورالیزم حقایق دینی تلقی شده است نظریه پلورالیزم دینی اساسا" و ماهیتا" مسیحی م آبانه است به این دلیل که خاستگاهها ، ریشه ها ، علل و عوامل بروز و ظهور این نظریه بر مبانی و مبادی معرفت شناسی مسیحیت استوار است در حالیکه نگرش اسلامی درباره پلورالیزم ، واکنش و عکس العمل سلسله ای از حوادث تارخی و معرفتی نیست بلکه ماهیت شخص به خود را دارا است نظریه تجبه دینی که همسو با ساختار معرفت شناسی کانت و نظریه دیدن وینگشتاین ارائه شده است نه اثبات کننده پلورالیزم در حقایق دینی است و نه پلورالیزم در نجات و رستگاری ادله ای چون هدایت عام الهی برهان تکافو و نقش برخی اصول مسیحیت که مورد استناد هیک در اثبات پلورالیزم قرار گرفته است مقدمات و مقومات لازم برای اثبات نتیجه مورد نظر را ندارد و از این حیث اثبات نظریه مورد ادعاء را ندارد.

سنت گرایان، تعدّد جوامع بشری با تمایزات بنیادین آن را یکی از عوامل کثرت ادیان در عالم می دانند، و بر این باورند که تمایزات میانِ انسان ها، تمایزاتی واقعی و سودمند و دارای نقشی اساسی در ایجاد صورت های گوناگون دین در زمین هستند. ایشان دین را معلولِ دو عاملِ عُمده می دانند: عنصر حقیقت مطلقِ نامشروط و ناب، و حاشیه ای از جوهر بشری که حقیقتِ مطلق به درون آن راه پیدا می کند. براساس این دو عامل، هر دینی، محصول تجلی مثالِ آن در میان جمعیت بشری و یا حاصل اتصال عنصر حقیقت مطلق با جامعة انسانی است. ازآنجایی که مثال های ادیان ناهمگون هستند، و جمعیت انسانی ای که آن دین برای آنها مقدر شده، از حیثِ زبان، ظرفیت ها، گرایش ها و نیازهای روحی و روانی متفاوت اند، این امر سبب شده تا صورت های متعدد و متکثری از دین، که هریک بر جنبه ای خاص از جوانب حقیقت مطلق تأکید می ورزند، و صورتی خاص از واقعیت را متجلی می سازند، پدیدار گردد. این دیدگاه، اشکالات متعددی دارد که به بررسی آنها می پردازیم.

سنت گرایی و تجددگرایی در فضای امروز، به عنوان جریانی که به مدرنیسم نگرش دارند، مطرح می شوند. این مقاله با هدف پرداختن به مضامین عمدة اندیشة سنت گرایی، به عنوان درآمدی برای ورود به اندیشة سنت گرایان به رشتة تحریر درآمده است. برای این منظور در این مقاله با تأکید بر آرای سید حسین نصر به عنوان مطرح ترین اندیشمند سنت گرای حال حاضر، به تحلیل چیستی سنت به عنوان نقطة محوری این گفتمان و همچنین بررسی شاخص های فکری و دیدگاه های اصلی این جریان فکری پرداخته شده است. نصر یکی از طرفداران حکمت خالده است که با نقد دنیای متجدد می کوشد معرفت قدسی را جایگزین تجددگرایی سازد. از نظر وی، سنت گروی، اعتقاد به یک امر قدسی است که نه تنها مرجعیت فکری انسان هاست بلکه در رفتار آنها نیز تجلی می یابد.

موضوع تکثرگرایی دینی از جمله مسائل جدید است که در حوزه معارفی از قبیل کلام جدید، فلسفه دین و دین پژوهی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. در این رساله سعی بر آن است که این موضوع به صورت تطبیقی ، تحلیلی، توصیفی، علّی و پدیدارشناسانه در دو حوزه بررسی و تحلیل گردد. ابتدا نظریه موسوم به پلورالیزم دینی درغرب و با تأکید بر نظرات یکی از مدافعان آن، جان هیک بررسی شده است و در ادامه با استناد به برخی آیات قرآنی به نگرش و تلقی اسلام از موضوع تکثرگرایی در دین توجه شده است. آنچه ذیلاً آمده است، اجمال برخی مطالبی است که در رساله به تفصیل و مستدل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. 1- در نظریه پلورالیزم دینی، تکثر ادیان معلول تکثر تجارب دینی انسان و به تبع آن تکثر تصورات و پدیدارهای مختلف از خدا و در نهایت تکثر در حقایق و باورهای دینی است، در حالی که در نظریه مختار پلورالیزم در دین، تکثر ادیان معلوم و نتیجه تجلی و ظهور وحدت حقه دینی برای انسان است. در حقیقت تکثرات دینی از دیدگاه نظریه اول انسانی و بشری، و از دیدگاه نظریه دوم الهی و وحیانی است. به همین دلیل حقانیت و صدق تعالیم و باورهای ادیان از دیدگاه تکثر گرایی مطرح در غرب،معلول اعتبار معرفت شناختی تجربه دینی، به مثابه تجارب انسانی و همسو با تجارب حسی است، در حالی که حقانیت دینی از دیدگاه نظریه پلورالیزم در دین معلول انتساب آن به تکثر در تجلی وحدت حقه دینی است. 2- در نظریه پلورالیزم دینی علاوه بر این که به اقسام چندگانه‎ای از پلورالیزم توجه شده است، اما ارتباط بین دو نوع اصلی آن، یعنی پلورالیزم نجات و رستگاری و پلورالیزم حقایق دینی از وضوح و تبیین کاملی برخوردار نیست، در حالی که در نظر پلورالیزم در دین، ارتباط و تلازم بین این دو نوع پلورالیزم مشخص و بین است. بر این اساس، پلورالیزم نجات و رستگاری لازمة اصالت تعدد ادیان و پلورالیزم حقایق دینی تلقی شده است. 3- نظریه پلورالیزم دینی اساساً و ماهیتاً مسیحی مآبانه است، به این دلیل که خاستگاه‎ها، ریشه‎ها، علل و عوامل بروز و ظهور این نظریه بر مبانی و مبادی معرفت شناسی مسیحیت استوار گردیده است، در حالی که نگرش اسلامی درباره پلورالیزم، واکنش و عکس العمل سلسله‎ای از حوادث تاریخی و معرفتی نیست، بلکه مبانی و ماهیت مختص به خود را دارا است. 4- نظریه تجربه دینی که همسو با ساختار معرفت شناسی کانت و نظریه ویتگنشتاین ارائه شده است، نه اثبات کننده پلورالیزم در حقایق دینی است و نه پلورالیزم در نجات و رستگاری. حداکثر نتیجه‎ای که از فرض تجارب دینی مختلف قابل استنباط است، پذیرش تصورات مختلف از امور غیر مادی است که هیک آنها را پدیدارهای واقعیت مطلق نامیده است. به همین ترتیب آنچه وی ازواقعیت مطلق ارائه کرده است، اولاً و بالذات به پلورالیزم در تصورات متعلق است، و به تبع آن به پلورالیزم در حقایق دینی قابل تسرّی است. قابل ذکر است که لازمة پذیرش مطلق تجارب دینی آنگونه، نسبیت در فهم و لازمة پذیرش حقایق متکثر دینی نسبیّت درحقیقت است. نسبیت در حقانیت‎های دینی هم چنین موجب بی معنا انگاری و اثبات ناپذیری گزاره‎های دینی و تنزل دین از امری الهی به امری بشری وانسانی می‎گردد. 5- ادله‎ای چون «هدایت عام الهی»، «برهان تکافو» و «نقض برخی اصول مسیحیت» که مورد استناد هیک در اثبات پلورالیزم قرار گرفته است، مقدمات و مقومات لازم برای اثبات نتیجه مورد نظر را ندارد و از این حیث قابلیت اثبات نظریه مورد ادعا را ندارد.