جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه فایده‌گرایی جان استوارت میل نقش محوری در سودگرایی به ویژه سودگرایی کلاسیک دارد و بیشترین خیر برای بیشترین افراد را اصل اساسی ارزش اخلاقی می‌داند. در سویی دیگر در سنت کلامی شیعی و مکتب عقل‌گرای بغداد، نظراتی که حول محور مصلحت مطرح و مصلحت را ملاک ارزش و حسن و قبح افعال معرفی ‌می‌کنند، این قابلیت این را دارا هستند که با سودگرایی مقایسه‌ شده و ما را به نظریات فلسفه اخلاق اسلامی نزدیک‌تر کنند. از این رو در این تحقیق با روشی توصیفی ـ تحلیلی، نظریه میل با نظریه‌ مصلحت که برامده از آراء متکلمین اصلی مکتب کلامی بغداد (شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی) است، مقایسه‌شده است. حاصل آنکه هر دو نظریه در اصول وحدت‌گرا هستند. در نظریه میل اصل سود و در نظریه مصلحت، مصالح و مفاسد واقعی است که حسن و قبح افعال را تعیین می‌کنند. مصالح و مفاسدی که اگر ثابت و همیشگی باشند عقل مرجع تشخیصشان است و اگر متغیر باشند شرع به کمک عقل آمده و آنها را به نحو تفصیلی مشخص می‌کند. نظریه میل اگرچه به زعم وی قابلیت سازگاری با آموزه‌های مسیحی را دارد، نظریه‌ای سکولار و فارغ از پیش‌فرض‌های الهیاتی است اما نظریه مصلحت به شدت متأثر و مبتنی بر مبادی خداشناسانه است. در نهایت اینکه اگرچه خیر ذاتی در نظریه میل و مصلحت غایی در نظریه مصلحت به لذت و ألم منتهی می‌شود اما برخلاف میل، لذت و ألمی در نظریه مصلحت مبنای ارزش افعال و جعل احکام دانسته می‌شود که یا از احکام ضروری عقل صادر شده باشد یا از جانب خداوندی که کمال مطلق است تأیید شده باشد، از این رو لذات اخروی و پایدار بر لذات دنیوی تقدم دارند. ماهیت نظریه مصلحت سبب می‌شود بسیاری از اشکالاتی که به نظریه میل وارد می‌شوند، مانند دشواری محاسبه سود یا غفلت از سود فردی، وارد نباشد.

درین تحقیق به بررسی اهدافی که میل به منطق نسبت می‌دهد، آن‌چه برای رسیدن به آن اهداف کلیدی می‌شمرد و ذیل معنای منطق می‌گنجاند، آراء وی در آن‌چه امروزه معنا‌شناسی خوانده می‌شود، آراء وی در باب جایگاه قیاس و استقراء در پیش‌برد هدف منطق و بررسی آن‌چه وی استنتاج می‌شمرد، پرداختم. مهمترین مساله‌ی پزوهش بررسی فلسفه‌ی منطق وی به عنوان فیلسوفی تجربه‌گرا و پدیدار‌گرا و طبیعت‌گرا است و اینکه آیا این عناصر مفروض سیستم منطقی وی هستند یا نتیجه‌ی آن؟ و همزمان و به صورتِ موازی این مساله مورد تاکید است که آیا وی برای فراختر گرفتن منطق از منطق سازگاری و تعریف آن به عنوانِ منطق حقیقت که در برگیرنده‌ی استقراء، معناشناسی و ... است دلیلی ارائه میکند یا خیر؟ فرضیه ابتدایی در باب سوال اول این بود که وی این عناصر را مفروض می‌گیرد و صرفاً با استدلالی تبیینی کفایت تقریری تجربه‌گرایانه از منطق را نشان می‌دهد . در حالی که در نهایت به این نتیجه رسیدم که تنها مفروض سیستم وی "پدیداری بودن دانش مستقیم" است و تجربه‌گرایی خودش خروجی فلسفه‌ی منطق میل است. طبیعت-گرایی میل نیز اگرچه به عنوان فرضِ عامِ روش‌شناسانه‌ای در ابتدا وارد می‌شود، اما صحت و لزومِ این فرض در ادامه‌ی مسیر تایید می‌گردد. در مورد پدیدارگرایی نیز به اصرار میل برای خنثی بودنِ متافیزیکیِ سیستم منطقی‌اش پرداختم و توضیح دادم که وی منطق را مستقل از (اما در عین حال سازگار با) این تز و دیگر تز-های هستی‌شناسانه پیش می‌برد. و در نهایت نتیجه گرفتم که استدلالِ میل علیه مکاتب رقیب استدلالی تبیینی نیست بلکه این ادعاست که هرکس پدیداری بودن دانش مستقیم را بپذیرد باید تجربه‌گرایی، طبیعت-گرایی و استقراگرایی را نیز بپذیرد. در باب سوال دوم فرضیه ابتدایی این بود که چون وی استقرا و قیاس را بنیاداً به هم گره خورده می‌داند و هر دو را جزئی از پروسه‌ای واحد می‌شمرد لذا استقرا را داخل در معنای منطق می‌شمرد و به دلیل طبیعی‌کردن هدف منطق (که بهبود استدلال‌ورزی آدمیان پنداشته شده بود) بررسی فرآیندهای مددرسان استنتاج را داخل در معنای منطق می‌شمُرد. در باب این سوال در نهایت به این نتیجه رسیدم که دلیل نهایی فراختر گرفتن معنای منطق این است که منطق هرچه که هست با اثبات سرو کار دارد. به عبارتی میل باید توضیح می‌داد که چرا گستره‌ی اثبات را وسیع‌تر از استلزام گرفته است: چون در قیاس جز آن‌چه که از پیش می‌دانیم، یا فرض گرفته‌ایم که می‌دانیم، چیزی اثبات نمی‌شود. یا به تعبیر دیگر منطق سازگاری که توسط بسیاری تمام منطق گرفته می‌شود اصلاً راجع به استنتاج نیست. لذا منطق که باید راجع به اثبات باشد، باید فراختر از استلزام باشد و در برگیرنده‌ی فرآیندهایی که طی آن استنتاج رخ می‌دهد. و چون استنتاج در استقراء است که رخ می‌دهد لذا مسأله‌ی اصلی منطق، در منطق استقرایی‌ست. آنجاست که حقیقت جدیدی تولید می‌شود و منطق باید معیار به دست دهد که اگر چه شرایطی تامین شوند خروجی استنتاج، صدق خواهد بود. اما در عین حال منطق حقیقت علاوه بر منطقِ استقرایی مشتمل بر دیگر فرآیندهایی نیز هست که مددرسان فرآیند ذهنی استنتاج‌اند، از قیاس بگیر تا معناشناسی و تئوری تعریف و غیره. در نهایت ربط و نسبت فرضیه‌های پیشنهادی با جواب‌های نهایی را بیان کرده و احیاناً نقائص آنها را توضیح دادم.

ترجمه ماشینی: این کتاب تفسیر جدیدی از اصل سودمندی در نظریه اخلاقی و سیاسی بر اساس نوشته‌های فایده‌گرایان کلاسیک ارائه می‌کند. نوشته های آدام اسمیت، ویلیام پیلی و جرمی بنتام نیز مورد توجه است.

ترجمه ماشینی : در مقابل حقیقت دین، فایده دین موضوعی است که از نظر تاریخی مورد توجه پژوهشگران فلسفی و گفتمان روزمره قرار نگرفته است و هدف این پایان نامه جلب توجه بیشتر به ثمرات دین در زندگی روزمره است. فایده دین مبحث گسترده ای است و به منظور ارائه یک برخورد معقول از آن، پایان نامه بر طرح کلی بینش های ارائه شده توسط سه فیلسوف قرن نوزدهمی متمرکز است، که فایده دین برای آنها موضوع مهمی بود: جان. استوارت میل (1806-1873)، فردریش نیچه (1844-1900)، و ویلیام جیمز (1842-1910)؛ این امر با اختصاص فصلی به متنی که توسط هر یک از این متفکران تألیف شده است، انجام می‌شود: 1) سودمندی دین (میل)، 2) ضد مسیح (نیچه)، و 3) انواع تجربیات دینی (جیمز). در این آثار، میل، نیچه و جیمز از مواضع مختلفی در مورد فایده دین دفاع می‌کنند و بررسی روشنگر بسیاری از موضوعات مرتبط (مانند رابطه بین دین و اخلاق و رابطه بین دین و شادی) ارائه می‌کنند. این پایان‌نامه با توجه به تحلیل‌های متنی ارائه‌شده، نتایجی را در مورد سودمندی دین به دست می‌آورد، و اهمیت -و چشم‌اندازی برای- پژوهشی که به موضوع در پرتو این نتیجه‌گیری‌ها اختصاص داده شده است را برجسته می‌کند. به طور خاص، پیشنهاد می‌کند که ما دلایل خوبی برای زیر سؤال بردن مزایای اخلاقی که اغلب به دین نسبت داده می‌شود، داریم، اما با این وجود، دین برای برخی - و شاید بسیاری - افرادی که در غیر این صورت هرگز نمی‌توانند خوشبختی پیدا کنند، بسیار مفید است. اگرچه ممکن است برخی بدون کمک دین شادی پایدار را تجربه کنند (برخلاف آنچه جیمز پیشنهاد می کند)، برخی دیگر برای یافتن آرامش خاطر به رستگاری مذهبی نیاز دارند (بر خلاف آنچه میل، تا حدی کمتر، و نیچه، تا حدی میزان بیشتر، پیشنهاد کنید).

از بن‌مایه‌های اصلی تفکر عصر مدرن مفهوم آزادی است. اگرچه رویکرد یکسانی میان اندیشمندان مدرن در این زمینه وجود ندارد، اما جملگی در تأثیرپذیری از لیبرالیسم کلاسیک به‌خصوص با نگاه جان استوارت میل وحدت، نظر دارند. میل از متفکران بنیان‌گذار لیبرالیسم مدرن است که بر مبنای فایده‌گرایی، قائل به آزادی مطلق فرد است. اندیشه او از مبانی عصر جدید مانند: سوبجکتیویسم، پلورالیسم، سکولاریسم، اومانیسم تغذیه می‌کند. این مبانی با رویکرد الهیاتی عصر مدرن به پیامدهایی همچون سنت‌ستیزی، انسان‌محوری و... می‌انجامد. براساس مبانی دین اسلام اندیشه میل و مبانی فکری او با چالشهای جدی مواجه است. میل، خود آزادی را هدف می‌داند که این نوع نگاه ضد قوانین حیات و تنزل‌دهنده اخلاق والای انسانی است و باعث نوعی فساد و پوچی در جامعه و فرد است. در این تحقیق با روش توصیفی-تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.