جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫مذهب حنفيه توسط نعمان بن ثابت کابلي، مشهور به ابوحنيفه، به‌وجود آمد. وي از نظر فقهي ديدگاه‌هاي جديدي را ارئه نمود که به‌علت رويکرد دوگانه فقهي کلامي، رهايي مردم از جزيه و ارجاء، حمايت از ستم‌ديدگان و موالي، و جمعي بودن اجتهاد، اين مذهب در خراسان و ميان ترکان، با استقبال زيادي روبرو شد. اين رساله، موضوع پيدايش مذهب حنفي و تطور آن را در شرق جهان اسلام، و چگونگي ارتباط آن با شيعيان را مورد بررسي قرار داده است. با درگذشت ابوحنيفه، شاگردانش انديشه‌هاي فقهي او را در شرق ايران، و ميان سامانيان و ترکان رواج دادند. اين مذهب از قرن دوم تا قرن هشتم هجري دچار دگرديسي شد و در انديشه حنفي تغييراتي پديد آمد که اين تغييرات در دوره سامانيان، سلجوقيان و تيموريان چشم‌گير است؛ مهم‌ترين مراحل اين تغييرات شامل عدل‌گرايي، خردگرايي، اهل بيت‌گرايي و در پايان، وهابي‌گرايي بود. ابوحنيفه مانند ديگر مسلمانان، مرجعيت علمي اهل بيت(ع) را پذيرا بود و در تنگناهاي فقهي کلامي درگاه آنان را مي‌کوبيد، و با آن که از خلفا به نيکي ياد مي‌کرد، ولي دلداده خليفه چهارم، امام علي(ع) ، بود و او را برتر از همه مي‌دانست. دشمنان آن حضرت را اهل بغي مي‌خواند، و حديث غدير را روايت مي‌کرد و امامت را از آنِ فرزندان علي(ع) و فاطمه( مي‌دانست. ابوحنيفه از مکتب امام باقر( و امام صادق( بهره برده، و در کوفه به دوستي آنان تظاهر مي‌کرد، و با ديگر بزرگان علوي مانند نفس زکيه رابطه نزديکي داشت. بسياري از علماي حنفي نيز به ستايش از ائمه پرداخته و اشعاري در رثاي آنان سروده‌اند، اما برخي از باورهاي حنفي در گذر زمان، دگرگون شد. اين دگرگوني اعتقادي، در رفتار و روابط حنفيان و شيعيان، در خراسان نيز اثرگذار بود و متناسب با خواسته‌ها و نيازهاي سياسي حکومتي تنظيم مي‌گرديد. حاکمان خراسان نيز با توجه به اقتضاي زمان خود، کنش‌هاي گوناگوني را نشان مي‌دادند.

‫اين نوشتار به تشريح نظريات مختلف در مقوله تشيع و صحابه و واقعيت‌هاي موجود درباره ماهيت و شخصيت آن‌ها براساس حوادث مختلف تاريخ صدر اسلام مي‌پرداز و پيدايي تشيع و شخصيت واقعي برخي صحابه و نحوه برخورد با شيعه از صدر اسلام و پس از آن را بررسي تاريخي مي‌کند. نويسنده در قالب پنج فصل به واکاوي بعضي عقايد شيعه به ويژه در مسأله امامت و ولايت، چگونگي برخورد خلفاي سه‌گانه با شيعيان و تقسيم‌بندي صحابه پرداخته و برخي وقايع مهم تاريخ صدر اسلام، مانند واقعه سقيفه را به نقد کشيده است. وي در فصل اول از تحقيق ابتدا به بررسي معناي شيعه، تشيع و صحابه در لغت، اصطلاح و قرآن کريم مي‌پردازد و ديدگاه‌هاي فريقين را درباره پيدايي شيعه، مفهوم و ماهيت شيعه، عدالت صحابه و سيره آنان منعکس مي‌سازد. او در فصل دوم ضمن معرفي شيعيان مهم حضرت اميرالمؤمنين علي(ع) از مهاجران، اعم از بني‌هاشم و غير بني‌هاشم مانند عقيل بن ابي‌طالب و عقايد وي در مورد معاويه، فضل بن عباس، سلمان فارسي، ابوذر غفاري، مقداد بن اسود، عمار ياسر، بريده بن حصيب اسلمي، سعد بن مالک، عامر بن واثله کنايي، ابوطفيل و... از شخصيت آنان تجليل مي‌کند. نگارنده در فصل سوم به معرفي شيعيان امام علي(ع) از انصار همچون: ابوايوب انصاري، ابي بن کعب، سهل بن حنيف اوسي، جابر بن عبدالله انصاري، عثمان بن حنيف انصاري، حزيمه بن ثابت، مالک بن تيهان، قيس بن سعدة بن عباد، براء بن عازب، حذيفه بن يمان، و عباده بن صامت و ايمان راسخ آن‌ها به امام اميرالمؤمنين علي(ع) مي‌پردازد. وي در فصل چهارم با اشاره نويسنده به نقش اصحاب در گسترش تشيع، و موضع‌گيري‌هاي شيعيان در دفاع از حريم ولايت، بيان فضايل اهل بيت در مجامع عمومي، مهاجرت آنان به مناطق ديگر و حقانيت اهل بيت در اشعار را ترسيم مي‌کند. فصل پنجم به برخورد خلفاي سه‌گانه و معاويه با شيعيان در زمان خلافت خويش، و اوضاع شيعيان و فراز و نشيب‌هاي تشيع در دوران حکومت آنان و همچنين فشارهاي وارد شده بر شيعيان از جانب آن ها اختصاص دارد.