جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله ايست دراصول دين شامل چهار باب داراي فصول: باب اول دراثبات واجب الوجود باب دوم: نبوت باب سوم: امامت که مفصل تر ازابواب ديگر است و چهار پنجم كتاب را تشكيل مي دهد. و مؤلف به مناسبت، شرح حال جمعي از علماء شيعه واز جمله نام کتب شيعه را درآن آورده است. باب چهارم: دربيان معاد و حقيقت ما جاءبه النبي (ع) اين کتاب را قبل از حديقة الشيعه خود نوشته است زيرا در آن به اين اثرش اشاراتي دارد. «اردلان» محقق اردبيلي در ابتدا تقليد در اصئل عقايد را جايز مي دانسته ئ سپس از آن عدول كرده است. در «حديقة الشيعه» آنرا «اثبات الواجب» ناميده است. منزوي گويد: «اين كتاب دو برگردان تركي دارد كه يكي از محمد فرزند نقي تبريزي كه در تهران چاپ سنگي شده و دوم ميرزا اسماعيل فرزند حسين نايب تبريزي كه در سال 1332 در تبريز چاپ سنگي شده است. » از اين رساله با دو سرآغاز متفاوت در فهارس آمده جز آن كه رساله اي تركي نيز از آن موجود است كه بعضا از مقدس اردبيلي دانسته شده. معلوم نيست كه اصل رساله به چه زبان بوده و آيا يكي است يا دو رساله و ممكن است «عقائد الاسلام» او، جز اصول دين باشد ولي رساله اي فارسي و تركي با يك سرآغاز كاملا نشان مي دهد كه يكي ترجمه ديگري است. با اين تفاوت كه در توضيح يكي 5 باب آمده و در ديگري 4 باب ذكر شده است و انجام هر دو رساله يكي است. در الذريعه رساله «اصول دين» با آغاز «بدان هداك الله ... » را همان رساله چهار بابي و از مقدس اردبيلي دانسته و «عقائد الاسلام» همان متن تركي و پنج بابي است كه منسوب به مقدس اردبيلي است و داراي ترجمه فارسي است و داراي تاريخ جلوس شاه عباس دوم است كه انتساب آن به مقدس اردبيلي را كاملامخدوش مي كند. فهرستنگاران از آن با عنوانهاي اثبات واجب، اصول دين، اثبات امامت ياد كرده اند كه همگي يك رساله است. محقق اردبيلي براي آن نامي انتخاب نكرده ولي در ديگر تاليفاتش با عناوين اثبات واجب، اثبات امامت، رساله فارسيه و بعض الرسائل از آن ياد كرده است. در مجمع الفائدة (3/213-219) كه بسياري از موارد برشمرده او در رساله اصول دين هست؛ در حديقة الشيعه كه چندين بار با نامهاي اثبات واجب (دو مورد)، رساله فارسي و رساله فارسيه (هر كدام دو مورد)، اثبات امامت (سه مورد) و در سه مورد ديگر با عنوان رساله نام برده و مطالبي را از آن نقل كرده و يا به آن ارجاع مي دهد؛ در حاشيه شرح تجريد كه از اصول دين خود ياد مي كند. «درايتي» از كتابهاي معروف مقدس اردبيلي است كه در وصف آن آمده: رساله در كلام به روش شيعي و بيشتر در امامت است و در چهار باب و از كشاف و تفسير طبري و كتابهاي اخبار و اصول چهارگانه شيعي و از ابن ابي الحديد و سعد تفتازاني و قوشچي و شاه اسماعيل ياد مي كند. (فهرست دانشگاه تهران 3/578). منزوي در فهرست نسخه هاي خطي (2/879): «از ملا احمد مقدس اردبيلي ... در چهار باب 1- اثبات واجب و صفات ثبوتيه و سلبيه اش در 3 فصل؛ 2- پيامبري؛ 3- امامت؛ 4- معاد. در بحث امامت بسيار سخن گفته و سه چهارم كتاب را در برگرفته است و در آن سرگذشت چند تن از دانشمندان شيعه و نگارشهاي آنان را آورده است و در حديقة الشيعه از كتابي به نام اثبات الواجب ياد كرده است. » در كشف الحجب، ص 228 از رساله اثبات الواجب فارسي اردبيلي نام برده و به تبع آن در مرآت الكتب (2/8) نيز مطرح شده است. در حديقة الشيعه در ص 3 و 7 به رساله اثبات الواجب ارجاع داده است. فقط سخن در اين است كه مراد از اثبات الواجب در حديقة الشيعه همين رساله است يا رساله اي ديگر؟ و اصولا حديقة الشيعه از مقدس اردبيلي است يا خير؟. اين رساله با عنوان «ترجمة العقائد» در كشف الحجب (ص117)، و «رسالة في اثبات الواجب الوجود» در همان (ص 228)، و «اثبات الواجب» در الذريعه (1/103)، « اصول دين» در الذريعه (2/183)، و «ترجمة العقايد» در الذريعه (4/117) و «كلام» در فهرست دانشگاه تهران (5/1885) ياد شده است. منزوي گويد: «اين كتاب دو برگردان تركي دارد كه يكي از محمد فرزند نقي تبريزي كه در تهران چاپ سنگي شده و دوم ميرزا اسماعيل فرزند حسين نايب تبريزي كه در سال 1332 در تبريز چاپ سنگي شده است. » از اين رساله با دو سرآغاز متفاوت در فهارس آمده جز آن كه رساله اي تركي نيز از آن موجود است كه بعضا از مقدس اردبيلي دانسته شده. معلوم نيست كه اصل رساله به چه زبان بوده و آيا يكي است يا دو رساله و ممكن است «عقائد الاسلام» او، جز اصول دين باشد ولي رساله اي فارسي و تركي با يك سرآغاز كاملا نشان مي دهد كه يكي ترجمه ديگري است. با اين تفاوت كه در توضيح يكي 5 باب آمده و در ديگري 4 باب ذكر شده است و انجام هر دو رساله يكي است. در الذريعه رساله «اصول دين» با آغاز «بدان هداك الله ... » را همان رساله چهار بابي و از مقدس اردبيلي دانسته و «عقائد الاسلام» همان متن تركي و پنج بابي است كه منسوب به مقدس اردبيلي است و داراي ترجمه فارسي است و داراي تاريخ جلوس شاه عباس دوم است كه انتساب آن به مقدس اردبيلي را مخدوش مي كند. «درايتي» آغاز كتاب: بدان هداك الله كه چون آدمي قابل علم و تكليف، مكلف است به اصول دين و فروع آن به عقل و نقل و دوم موقوف است به اول پس بايد كه اول اولرا بداند و آن چهار است لهذا اين رساله مرتب شد بر چهار باب ... انجام كتاب: اگر درواقع ضروري باشد نزد ديگران و لکن بر او ظاهر نشده باشد سبب کفر شدن به انکار آن ظاهر نيست چه جاي آنکه اجماعي باشد که ضروري نشده باشد مثل حرمت جماع درحيض تمت. [الهيات مشهد 1/300 و 2/151؛ فهرست سپهسالار3/36و 3/148؛ فهرست دانشگاه تهران10/1682و3/577؛ الذريعة2/183؛ نسخه هاي خطي فارسي، منزوي 2/879؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1364؛ مرعشي3/128و 8/184؛ فهرست آستان قدس 1/43 و 4/24؛ فهرست دانشگاه 3/577 و 1885 و 1886؛ اهدائي به آستان قدس ص 371؛ مدرسه فيضيه 3/393؛ نشريه 7/796؛ نشريه 7/552؛ فيلم دانشگاه 2/238؛ دانشگاه تهران 3/577؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/490؛ فهرستواره منزوي 9/93]

یکی از ادله اصولیون در مسیر استنباط احکام شرعی، حکم عقل می باشد.جایگاه این دلیل در مباحث اصول عملیه بسیار بارزتر از سایر موارد می باشد. چه اینکه مناط حجیت برخی از این اصول صرفاً دلیل عقلی می باشد. مانند اصل تخییر و در برخی از اصول، نظیر برائت هر جا دلیل عقل به عنوان مناط اصل برائت باشد، دلیل شرعی به عنوان ارشاد به حکم عقلی مطرح می شود. بررسی آراء محقق اردبیلی در زمنیه اصل برائت ما را به این نتیجه می رساند که ایشان تفکیک بین برائت شرعی و عقلی را پذیرفته اند و با توجه به اینکه دلیل اصلی در حجیت برائت را عقل می دانند،هر جا از اصطلاح «برائت اصلی» نام برده، مراد برائت عقلی می باشد. این پژوهش متکفل بررسی جایگاه عقل در حجیت اصل برائت بر اساس اندیشه های مرحوم محقق اردبیلی که برگرفته از آراء ایشان در دو کتاب «زبده البیان» و « مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان» است می باشد. بررسی ها ثابت می نماید که از نظر ایشان دلیل عقلی قبح عقاب بلابیان نه تنها به عنوان یک دلیل مستحکم بر ثبوت اصل برائت می باشد بلکه ریشه برخی از ادله شرعی نظیر آیات قرآنی و روایات مورد استدلال برخی اصولیون در اثبات اصل برائت نیز به همین قاعده عقلی بر می گردد و شاید بتوان آن دسته از آیات و روایات را نه به عنوان دلیل مستقل که به عنوان موید و ارشاد کننده به حکم عقل دانست

این نوشتار در صدد است در حدّ بضاعت خود، مسیر پر پیچ و خم مسألۀ پر اهمّیت حجّیت تعبّدی خبر واحد ظنّی را در تاریخ فقه شیعه بکاود و تحوّلات فکری فقهاء شیعه را در این زمینه نمایان سازد. در این راستا، نخست گزارشی از وضعیت مسألۀ مزبور در دورۀ حضور معصوم7 ارائه خواهد کرد و در ادامه، ضمن اشاره به آراء و انظار رجال برجستۀ عرصۀ فقاهت در موضوع خبر واحد و مسائل پیرامون آن، مراحل تطوّر آن را از نخستین آثار اصولی شیعه تا زمان معمار اصول نوین وحید بهبهانی دنبال خواهد کرد. این تحقیق نشانگر رویکرد متفاوت قدماء و متأخرین در قبال مسألۀ مزبور است

حدیث، گزارش‌کنندۀ سنت نبوی و ولوی است و بر پایه‏ای محکم و متین به نام سند استوار است. نقل حدیث همراه با سند مورد تأکید و توصیۀ معصومانk بوده است. یکی از طرق ارزشیابی حدیث، ارزیابی سند و راویان آن است. بدین سبب علمی به نام «علم رجال» تأسیس و ده‌ها اثر رجالی تدوین شده است. در میان کتب رجالی، کتاب جامع الرواه از موقعیت و جایگاه ویژه‏ای برخوردار بوده و دارای امتیازات مهم و سودمندی است. مؤلف اندیشور آن با مجاهدت علمی و تلاش بیست‌سالۀ خویش توانسته است تحولی درشناخت راویان و شیوۀ نقد سند به وجود آورد و روش نوینی را ابداع کند که در میان پیشینیان سابقه نداشته است. ایشان با این روش ابتکاری، توانسته است به آسیب‏شناسی اسناد روایات کتب اربعۀ حدیثی شیعه بپردازد و به نتیایج بسیار مهم و ارزشمندی درشناخت راویان و اسناد دست یابد؛ از جمله شناسایی تصحیف در نام راویان مانند تصحیف «حسین» به «حسن» و برعکس، شناسایی تصحیف در الفاظ تحدیث مانند تصحیف «عن» به «بن» و برعکس، تمییز راویان مشترک مانند تمییز «احمد بن محمد» که مشترک بین تعدادی از راویان ازجمله «احمد بن محمد بن عیسی اشعری»، «احمد بن محمد بن خالد برقی»، «احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی» است، شناخت مترادفات راوی و یکسان‌سازی عناوین متعدد مانند ثابت بن دینار، ثابت بن ابی صفیه، ابوحمزه ثمالی، الثمالی که همۀ آن‌ها یک شخص می‌باشند، شناخت تعلیق در اسناد، شناخت افتادگی در اسناد این مقاله به تبیین و توضیح منهج جدید و روش ابتکاری محقق اردبیلی و نتایج به‌دست‌آمدۀ آن می‌پردازد.

یکی از مشکلات اهل فلسفه و کلام با مکتب تفکیک، ارائه تاریخ نگاری متفاوت و البته غیر مستند از سوی آنان برای کلام و فلسفه است که طبعاً نباید از آن به سادگی گذشت.