جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنیادین بودن تبیین ابن سینا به‌منزله‌ی مبنایی‌ترین رهیافت فلسفی به فرایند وحی، که بیش‌ترین بازخوردها و تأثیرات را در سایر متفکران بعد از خود تا به امروز داشته است، ضرورت نگارش مقاله‌ی حاضر به حساب می‌آید. ابن سینا بیان می‌دارد که نفس ناطقه وجه امتیاز انسان از سایر موجودات است. نفس ناطقه وی را بر درک کلیات و حقایق عقلی توانا می‌سازد، بنابراین هنگامی که مسأله‌ی وحی را به مثابه‌ی نوعی معرفت مد نظر قرار می‌دهد به ناچار می‌بایست تبیین کند که نفس چگونه از طریق قوای خویش به معرفت وحیانی نائل می‌گردد. وی مدعی است وحی صرف نزول فرشته یا مکالمه‌ی الاهی با پیامبر نیست، بلکه حاصل تکامل و تعالی نفس نبوی به عالم قدسی است، بدین‌سان که نخست قوه‌ی نظری تکامل‌یافته‌ی نفس نبوی است که قادر به اتصال با عقل فعال (روح القدس) و ادراک معانی کلی می‌شود و سپس قوه‌ی خیال وی از چنین قدرتی برخوردار است که می‌تواند اصول کلی را با حفظ اصل وجود و سنخیت و تناسب آن، به صورت خیالی و حسی تنزل داده و در نتیجه کلام خدا را بشنود و فرشتگان الاهی را ببیند. مسأله‌ی دیگری که ابن‌سینا در این زمینه به تحلیل آن می‌پردازد معجزه است. معجزه از نظر ابن‌سینا محدود به افعال خارق عادت انبیا نیست. از نظر او، اصل وحی نیز خود نوعی معجزه است، بنابراین معجزه یکی از اجزا و عناصر مبحث نبوت است که قابلیت تحلیل فلسفی دارد.

شناخت نظام‌های فلسفی و مقایسه‌ی آن‌ها با یکدیگر،پژوهشی پرثمر است. این پژوهش با بیان تفاوت‌ها و شباهت‌های سامانه‌ای،به بررسی نظام‌های فلسفی‌ می‌پردازد و به بازشناسی آن‌ها از یکدیگر همت می‌گمارد.بر این اساس،در باب‌ اصلی که نظام فلسفی مدنظر با آن سامان یافته و مبادی و مبانی‌اش براساس آن‌ باید توجیه شود،تحقیق انجام می‌گیرد.این تحقیق در سه نظام فلسفی ارسطو، ابن سینا و ملاصدرا صورت می‌پذیرد و در صدد پاسخ به این پرسش است که تمایز بنیاد توجیه شود،تحقیق انجام می‌گیرد.این تحقیق در سه نظام فلسفی ارسطو، ابن سینا و ملاصدرا صورت می‌پذیرد و در صدد پاسخ به این پرسش است که تمایز بنیادین این سه نظام فلسفی در چیست؟به عبارتی دیگر،اصول بنیادینی که این‌ سه سنت را از هم متمایز می‌کند چیست؟این اصول،اصول تمایز سه‌گانه‌ای‌ هستند که در هر سه سنت فلسفی به گونه‌ای متفاوت بیان شده‌اند.اصل نخست، اصل تمایز ماده و صورت در نظام فلسفی ارسطو است.اصل دوم،اصل تمایز وجود و ماهیت در نظام فلسفی ابن سینا و اصل سوم،اصل تمایز حقیقت وجود و مفهوم‌ وجود در فلسفه‌ی ملاصدرا است.با بیان این سه اصل،می‌توان به درک سامان‌مند از سنت‌های فلسفی ارسطویی،سینوی و صدرایی دست یافت.این سه اصل دارای‌ تطور تاریخی نیز هستند و به ترتیب بیان شده تکامل فلسفی از یونان تا آخرین‌ مکتب فلسفه‌ی اسلامی را بیان می‌دارند.

سخن بر سر نسبت یا عدم نسبت بعضی از صفات به خدا و جواز عقلی این انتساب بعد از اثبات اصل وجود خدا، جدی‌ترین مسأله فلسفه در بخش الهیات به معنای اخص آن است. فیلسوفانی که نگاه تئولوژیکی به مسأله دارند، عموما خدا را در کسوت صفات تعریف می‌کنند، اما در همان حال، عده‌ای از ایشان بعضی از صفات را قابل نسبت به خدا نمی‌دانند و البته برای این اعتقادشان دلیل هم دارند. نویسنده این مقاله با توجه به دیدگاه دو فیلسوف بزرگ، ابن سینا و اسپینوزا، در پی آن است تا نشان دهد که چگونه در ورای الفاظ به ظاهر معارض می‌توان مشترکات مبنایی میان دو گونه از تفکر یافت. به نظر نگارنده، چنین رسیده است که ابن سینا و اسپینوزا در خصوص سه وصف عقل، اراده و اختیار و نسبت آن‌ها به خدا دارای مبانی مشترک هستند. هرچند در کلام اسپینوزا از نسبت عقل و اراده به خدا پرهیز شده و اختیار نیز به معنای خاصی به او نسبت داده شده است، ابن سینا نیز انتساب معنای عرفی پاره‌ای از این صفات را به خدا صحیح ندانسته است. این امر برای خواننده از رهگذر مطالعه تطبیقی روشن‌تر خواهد شد.

رویکردهای فلاسفه و متکلمان (مسیحی و مسلمان) به خداشناسی در طول زمان و با رشد معارف بشر تغییرات زیادی داشته است. الهیات مسیحی و اسلامی سرشار از برهان‌ها و دلیل‌ها‌ی اثبات وجود خداست. بحث درباره امکان اقامه برهان بر وجود خدا، سخن از برترین دلیل وجود خدا، پاسخ به نقدهای منتقدان و بازسازی برهان‌ها و دلیل‌ها‌ی پیشینیان در دوره‌های متأخر، بخش زیادی از آثار و افکار متألهان دو دیانت را به خود اختصاص داده است. دلیل‌هایی که در میراث این دو سنت دینی و فلسفی می‌توان یافت برخی برگرفته از تعالیم دینی و بعضی حاصل اندیشه متفکران دین مدار است. بدون تردید مرور و بررسی تطبیقی این دلیل‌ها‌ می‌تواند ما را با کمالات، ظرفیت‌ها و نگرش‌های بایسته در الهیات اسلامی بیشتر آشنا کند. از جمله مسایلی که در خلال این مقایسه به دست می‌آید بایستگی نگرش روانشناختی به اثبات وجود خدا در الهیات اسلامی است؛ موضوعی که در این مقاله، با الهام از آیه‌ای از قرآن کریم، در مسأله امید به زندگی دنبال شده است. این مسأله عبارت است از استدلال به وجود خدا از راه کارکرد ذهن و نفس انسان در موضوع امید و امیدواری به زندگی. منظور از امید در این‌جا همه انواع آینده نگری‌ها و ویژگی‌های حاکم بر رفتارهای امیدوارانه انسان است.

رساله «احوال النفس» از تالیفات شیخ الرئیس ابو علی سینا و به زبان عربی می‌ باشد. موضوع کتاب را خود مؤلف، در مقدمه، به این صورت بیان می‌ نماید: «ان الرسالة تشتمل علی مخ ما تؤدی الیه البراهین من حال النفس الانسانیة و لباب ما اوقف علیه البحث الشافی من امر بقائها و ان انتقض المزاج و فسد البدن و الاطلاع علی النشئة الثانیة و الحالة المتادیه الیها فی العاقبة» و از آن جایی که خود بو علی اسمی را برای این رساله معین نکرده است، نساخ با توجه به همین جمله بو علی، اسم‌ هایی را برای این رساله تعیین کرده‌ اند که از آن جمله است: احوال النفس، رسالة فی علم النفس، رسالة فی النفس و بقائها و معادها و رسالة فی حقیقة النفس الانسانیة و معرفتها. شیخ الرئیس، درباره نفس، در آثار مهمی چون شفا و نجات که تقریبا خلاصه شفا می‌ باشد، مفصل سخن گفته است؛ به همین دلیل بعضی خیال کرده‌ اند که رساله حاضر، مستقلا توسط وی نوشته نشده، بلکه همان مبحث نفس کتاب نجات است که با افزودن فصولی به اول و آخر آن توسط شاگردانش، به صورت رساله‌ ای مستقل درآمده است.

«الهیات من المحاکمات مع تعلیقات الباغنوی»، بخشی از کتاب محاکمات، همراه با حواشی ملا میرزا جان باغنوی شیرازی و به زبان عربی است. کتاب «المحاکمات بین شرحی الاشارات»، اثر قطب الدین رازی است که در قرن هشتم هجری، به زبان عربی تالیف گردیده است. این کتاب، به انگیزه قضاوت بین شرح فخر رازی و شرح خواجه نصیرالدین طوسی بر اشارات ابن سینا (که اولی به نقد وی نشسته و دومی به دفاع از او برخاسته)، نوشته شده است و باغنوی، تعلیقاتی بر آن نگاشته است و از آن جا که باغنوی، در اصول، اشعری مذهب بوده، جانب فخر رازی را گرفته تا مبانی بعضا نامعقول اشاعره را از آسیب برهاند.

محقق در رساله خود در ابتدا زندگینامه ابن سینا، آثار و شخصیت فلسفی ایشان را مورد بررسی قرار داده است. بعد در مورد ابو جعفر قطب الدین رازی بویهیجی توضیحاتی را داده است و در آخر قبل از شروع تحقیق شرح حال مرحوم ملا عبد الرزاق لاهیجی را بیان نموده است. در ادامه بحث اصلی حاشیه مرحوم ملا عبدالرزاق لاهیجی بر شرح اشارات خواجه طوسی(قدس سره) به عربی آمده است.

تحقیق حاضر که ترجمه قسمتی ازکتاب نجات شیخ الرئیس ابوعلی سیناست با مختصر شرحی از زندگانی ابن سینا آغاز می شود و در ادامه به 9 گفتار درباره معرفت نفس، نفس حیوانی، حواس درونی، قوای نفس ناطقه، قوه نظریه و مراتب آن، فراگرفتن نفس ناطقه، تربیت قوا از نظر ریاست وخدمت، فوق ادراک ، حس، تخیل، وهم و عقل، هیچ مدرک جزئی مجرد و هیچ مدرک کلی مادی نیست تقسیم می شود. در هر گفتار به شرحی در آن مقوله پرداخته شده است. این رساله از آثار، تألیفات و منابع ارزشمندی چون: قرآن کریم، اسفار صدر المتألهین، اشارات ابن سینا، تفسیر کبیر فخر رازی و.... بهره جسته است.

کتابنامه: ص. ۲۱۳ - ‎۲۱۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا درباره علم خدا به جزئیات عالم هستی یعنی عالم طبیعت تبیین گردد. درست است که موضوع رساله علم خدا به جزئیات در حکمت مشاء و متعالیه است ولی از آنجا که دیدگاه شخصی همچون شیخ الرئیس، رئیس حکمای مشاء، مبین نظریات حکمت مشاء است و همچنین ملاصدرا موسس حکمت متعالیه است، دیدگاه این دو بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته سات البته اشاره ای هم به سخنان دیگر حکمای مشاء و متعالیه شده است. در فصل اول این رساله به مبادی تصویریه و تصدیقیه بحث علم خدا به جزئیات پرداختیم مطالبی همچون تعریف علم، اقسام علم و علم به امور مادی. فصل دوم به دیدگاه ابن سینا اختصاص یافته است. ابن سینا بر آن است که علم واجب به ماسوا به صورت صور اتسامیه است و در خصوص علم به مادیات هم معتقد است که این موجودات، به صورت کلی برای واجب معلولند و ضمن بیان مراد از این کلی، به شبهه برخی از معترضان به ابن سینا پاسخ داده شده است. در فصل سوم اختصاصا اعتراضاتی که از سوی حکمای متاخر به ابن سینا شده است بحث شده است. از آنجا که ملاصدرا حکمت متعالیه را تعالی یافته حکمت مشاء و اشراق می داند لذا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریه مشاء دفاع می کند. در فصل چهارم نظر ملاصدرا در باره علم خدا به جزئیات بیان شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا دو روش را طی می کند اول روش حکما و دوم روش عرفا، در فصل چهارم روش برهانی بیان شده است که با مقدمات علم برهانی علم واجب به ماسوا را در مقام ذات واجب اثبات می کند و کمبوددیدگاه مشاء و اشراق در این می داند که علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی کنند و این موجب نقص ذات واجب می شود. همچنین در این فصل به دیدگاه شیخ اشراق نیز اشاره ای شده است و از آنجا که ملاصدرا این دیدگاه را بهترین دیدگاه در باب عالم واجب به ماعدا می داند آن را مفصل مطرح کرده و پس از ناکافی دانستن آن به دفع نقیصه از این برهان می پردازد. در فصل پنجم علم واجب به ماعدا به روش عرفانی بیان شده است و با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می رسیم که واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچکدام خارج از ذات نمی باشد. در پایان هم به نتیجه و خاتمه می رسیم که دستاورد نظر ابن سینا و ملاصدرا در بحث علم واجب در آن بیان شده است.