جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثر حاضر تأثیر دو نوع نگرش مثبت و منفی(نحوست و عدم نحوست) به پدیده کرونا و ارتباط آن با بحث مهدویت را براساس مبانی استاد مطهری(ره) به روش توصیفی-تحلیلی مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. براساس دیدگاه شهید مطهری(ره) جریان ظهور یک جریان سینوسی یا حلزونی است؛ بدین معنا که جریان شر و باطل همواره با جریان حق در ستیز است و هر بار که باطل، شری ایجاد می کند، حق فعالیتی بالاتر در مقابله با آن، انجام می دهد و این روال تا جایی ادامه می یابد که فکر و فهم بشریت به حد آمادگی شرایط معرفتی ظهور برسد و در نهایت ظهور رخ دهد. در این راستا کرونا از جهات مختلف می تواند در رکود یا صعود اخلاق و معنویت، همیاری اجتماعی، ایجاد فضای طرح سوالات اعتقادی و پاسخ به آنها و رشد معرفت و درک بشریت، درخواست استیلای حق بر باطل و در نهایت زمینه سازی ظهور موثر باشد.

نظریۀ تابعیت مطلق اندیشه از شرایط عینی(اجتماعی) و ذهنی(فردی) یکی از مهم‌ترین مسائلی است که برخی مکاتب مانند سوفسطائیان، اومانیست‌ها و اگزیستانسیالیست‌ها و ... آن را مطرح کرده‌اند و اندیشه و ذهن آدمی را معیار حقیقت پنداشته‌اند و هر اندیشه‏ و فکری را تابع شرایط عینی(اجتماعی) و ذهنی(فردی) خودش تلقی می‌کنند. لذا به خاطر اهمیت این مسئله، هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی انجام شده است، تحلیل و نقد این نظریه با توجه به آثار و آرای شهید مطهری است و به این پرسش پاسخ می‌دهد که: آیا هر فکر و اندیشه‌ای تابع مطلقی از شرایط ذهنی و عینی خودش است یا خیر؟ یافته‌ها و نتایج نشان داد که این نظریه دربارۀ انسان‌هاى مادی‌گرای محض مصداق دارد که فکر و منطق آنان، منطق منفعت‌طلبی است، اما دربارۀ کسانی که منطقشان، منطق فطرت است و تربیت‌یافتۀ‌ مکتب الهی هستند صادق نیست. همچنین این نظریه، وجود حقیقیت را انکار و اندیشۀ انسان را محصول و تابع مطلق شرایط ذهنی و عینی خودش تلقی می‌کند و هیچ استقلال و آزادی‌ای برای انسان در اندیشه و تفکر قائل نیست؛ در‌حالی‌که انسان با اراده، اختیار و آگاهی قادر است خودش را از تأثیر شرایط ذهنی و عینی دور نگهدارد. بنابراین این نظریه که بر مبنای مادی‌گرایی، شکاکیت (نسبی‌گرایی) و تعمیم اصل تأثیر متقابل اشیا به اصول و افکار شکل گرفته، ایراداتی به آن وارد است از جمله: نسبیت حقیقت، پذیرش عدم امکان خطا در افکار انسان، متزلزل‌شدن اندیشه و بی‌اعتباری همۀ فلسفه‌ها و اندیشه‌های عالم (چه مادی و چه الهی).

فلسفه­ی اسلامی، از آغاز شکل­گیری تا کنون فراز و فرود فراوان داشته است؛ رویایی با ظاهرگرایی برخاسته از فقه، جدال­ها و نقاش­های پیوسته با طیف­های مختلف اهل کلام به خصوص متکلمان اشعری، دفاع از حقیقت برهانی در برابر اتهامات عرفا و صوفیه، و انزوای اجتماعی در نزد توده­های مسلمانان، تنها بخشی از چالش همیشگی و مدام اصحاب فلسفه بوده است. مقاله پیش­رو، گزارشواره‌ی اجمالی از سیر تطور و چگونگی شکوفایی فکر فلسفی در جهان اسلام، در طی ادوار مختلف، با تکیه بر دیدگاه­­ شهید مطهری است. آنچه در خلال این مقاله برجسته گردیده است، حرکت رو به تکامل فلسفه­ اسلامی تا تأسیس نظام حکمت صدرایی است. سیطره این نظام فلسفی بر مراکز و مغز اصحاب حکمت، چنان بوده است که اکنون حتی فلسفه­ مشاء نیز رواج و رونق و گرمی بازارش را از دست داده است. نحوه گفت­وگو و تعامل فلسفه­ نوصدرایی با فلسفه­های جدید و مسایل فکری و فلسفی معاصر از دیگر موضوعاتی که به صورت فهرستوار مورد اشاره قرار گرفته است. روایتِ شهید مطهری از سیر تطور تاریخ فلسفه­ اسلامی، فشرده و گزیده است، اما همین روایت کوتاه به خوبی کُلیّتِ تاریخ فلسفه­ اسلامی را بازتاب می­دهد.

نگرش سیستمی به مثابه یک رویکرد کل نگر به پدیده ها در تلاش است تا مفاهیم را در یک شبکه معنایی تعریف کند. برای هر سیستم و شبکه، عناصر، نحوه ارتباط -تعامل عناصر و هدف لحاظ می گردد. با اثبات اینکه دانش مدیریت در حیطه امور اعتباری و فرآورده سیستم دانش های اعتباری ( امور اعتباری) است، مطرح می شود که انسان به جهت مصدر نیاز و اجتماع به جهت ظرف اعتبار، عناصر این سیستم لحاظ می شوند. امور اعتباری تابع شناخت انسان از پدیده های خارجی و شناخت نیز مبتنی بر نگرش، بینش و جهان بینی انسان است، لذا با قرارگیری دو عنصر انسان و اجتماع در جهان بینی های متفاوت، اعتبار و ماهیت مدیریت نیز متفاوت شده و این سوال مطرح می گردد که در کدام بینش و جهان بینی، عناصر اعتبار و ماهیتی دقیق خواهند داشت؟. فرآیند تاثیر گذار جهان بینی اسلامی بردانش مدیریت از شناخت ماهیت دو عنصر انسان و اجتماع آغاز و در ادامه با بررسی تاثیر آن ها بر یک دیگر در جهان شناسی اسلامی، در نهایت به تعریف و تعین ماهیت دانش مدیریت ختم می شود. با بررسی انسان و اجتماع در نظام فکری و فلسفی شهید مطهّری به عنوان جهان بینی توحیدی، اصول «آزادی انسان» و «وحدت فطرت» در انسان شناسی و «استخدام متقابل» در اجتماع شناسی نتیجه می شود. شهید مطهّری با اتکا بر اصول مطروحه اصل «رشد عنصری» را بر سیستم دانش های اعتباری حاکم می داند و این سبب می شود که ایشان مدیریت را در ارتباط با مفهوم «رشد» معنا نموده و از فروع آن بداند.

تحول ماهیت دانش مدیریت وابسته به تفسیر مبادی بعید و قریب آن است که به ترتیب باواسطه و بی‏واسطه بر ماهیت آن دانش اثر می گذارند. روش متداول تحول خواهی ماهیت مدیریت، از تفسیر مبادی بعید و قریب آن در جهان‌بینی اسلامی آغاز شده و در نهایت به اعتبار ماهیت دانش مدیریت ختم می‏‌شود. جهان‌بینی به عنوان مبدأ بعید بر دانش مدیریت تأثیرگذار است که این تأثیرگذاری به واسطه مبادی قریب آن یعنی انسان و اجتماع تحقق می‌یابد. با گذر از رویکرد کلی نگری مبتنی بر مبادی به رویکرد سیستمی، یعنی فراخواندن دانش مدیریت به سیستم دانش ‏های اعتباری، فرآیند تاثیر گذاری جهان‌بینی اسلامی بر دانش مدیریت از شناخت ماهیت دو عنصر انسان و اجتماع دراین سیستم آغاز و در ادامه با بررسی تاثیر آن ها بر یک دیگر در جهان‌بینی اسلامی، در نهایت به تعریف و تعین ماهیت دانش مدیریت ختم می ‏شود. با بررسی انسان و اجتماع در نظام فکری و فلسفی شهید مطهّری به عنوان جهان بینی توحیدی، اصول «آزادی انسان» و «وحدت فطرت» در انسان شناسی و «استخدام متقابل» در اجتماع شناسی نتیجه می شود. شهید مطهّری با اتکا بر اصول مطروحه اصل «رشد عنصری» را بر سیستم دانش های اعتباری حاکم می داند و این سبب می شود که ایشان مدیریت را در ارتباط با مفهوم «رشد» معنا نموده و از فروع آن بداند.

مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

ذهن‌شناسی از شاخه‌های نسبتاً نوپدید در فلسفه است که امروزه پژوهش‌های بسیاری را به خود معطوف داشته و محققان بسیاری پیرامون موضوعات و مسائل مطرح در آن کتب و مقالات متعددی نگاشته‌اند. ساختار ذهن انسان و چگونگی کارکرد آن از چنان پیچیدگی برخوردار است که هریک از فلاسفه‌ای که در این باب ورود پیدا نموده اند، با اتخاذ مبانی فلسفی خویش، گاه سخنانی بسیار متفاوت در این‌باره ابراز داشته‌اند. این تفاوت مبنا از رویکردی یگانه انگارانه یا دوگانه انگارانه نسبت به نفس (ذهن) و بدن صورت می‌گیرد. دیدگاه اول دیدگاهی مادی گرایانه است که مجموع نفس (ذهن) و بدن را یک امر مادی می‌پندارد و در مقابل در رویکرد دوم غیرت نفس (ذهن) و بدن و دوگانگی آن‌ها و تجرد نفس مفروض قرار می‌گیرد. در این میان فلاسفه اسلامی‌ با اتخاذ مبنای رئالیستی، از دیدگاه خود مسئله ذهن و ابعاد معرفتی آن را بررسی نموده و در حل مسائل و معضلات آن مسیری جدا از آنچه برخی فلاسفه غربی پیموده‌اند، اتخاذ نموده‌اند. مطهری و جعفری که به جرأت می‌توان آن‌ها را از فلاسفه معاصر صاحب نظر و برجسته در حوزه مسائل فلسفی و کلامی ‌دانست، در باب ذهن، قوا، کارکردها و سایر مباحثی که به ذهن مربوط می‌گردد، دارای نظرات ارزشمند و درخور توجهی‌اند که تا به امروز، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. تحقیق حاضر کوششی هرچند ناچیز در باب واکاوی آرای این دو فیلسوف پیرامون ذهن و مسائل مرتبط با آن است. با توجه به نتایج تحقیق، هر دو این فیلسوفان، در مبانی و نتایج بحث، با دفاع از دیدگاه دوگانه انگاری و تجرد نفس، سایر مباحث مربوط به ذهن مانند کارکرد ذهن و قوای آن، ابزارآلات ذهنی، چگونگی علم ذهن به خارج و ... را مورد بررسی قرار داده اند.

این مقاله با روش ترکیبیِ «اسنادی» و «تحلیلی»، به تبیین و تحلیل ساختار معرفتی کلام اجتماعی اسلام با الهام از اندیشه‌ی کلامی – اجتماعی استاد مرتضی مطهری پرداخته است و یافته‌های آن به این شرح است: تعریفی از کلام اجتماعی اسلام به دست آمد که دارای چهار رکن «استخراج و تبیین و اثبات عقاید اجتماعی»، «تبیین و اثبات سایر معارف اجتماعی دین»، «تحلیل مسائل جدید اجتماعی» و «تبیین کارکرد اجتماعی آموزه‌های اعتقادی» می‌باشد؛ کلام اجتماعی بنا به غایات مختلف آن، دارای روش‌های متنوع و موضوعات مختلف است؛ علاوه بر مسائل مرسوم اعتقادی – اجتماعی، کلام اجتماعی مسائل عمده‌ی دیگری را در بر می‌گیرد.

پس از مواجهۀ مسلمین با دنیای مدرنِ غربی، بعضی از متفکرین معاصر متاثر از حکمت متعالیۀ صدرالمتالهین شیرازی، مشهور به ‌متفکرین نوصدرایی، مواجهه‌ای انتقادی با فلسفه‌های تاریخ و نظریات علوم اجتماعی غربیِ معاصر، از جمله هگل، مارکس، کنت، دورکیم و نظایر آنها بر اساس مبانی حکمت اسلامی داشته‌اند. از خلالِ این مواجهۀ انتقادی، حکمت متعالیه، بسط یافته و مجموعه تأملاتی از این حکمای معاصر، صورت‌بندی شده است که می‌توان آنها را حکمت جامعه و تاریخ نامید. هرچند تحقیقات دیگری در این موضوع انجام شده است، اما اغلب آنها به رابطۀ فرد و جامعه پرداخته‌اند و در موارد اندکی قلمرو حکمت تاریخ را بررسی نموده‌اند. در این مقاله با هدف صورت‌بندی بسط حکمت متعالیه در جامعه و تاریخ و با بهره‌گیری از روش‌شناسی تطبیقی، در بخش اول، با تاکید بر آراء مرحوم علامۀ طباطبائی (ره)، به اصل استخدام، استقلال جامعه از افراد، اعتباریات، تاریخ تکاملی بشر، تاریخ حق و باطل، دوره‌بندی تاریخی پرداخته شده است. در بخش دوم نیز با دیدگاهی مقایسه‌ای، به چیستی جامعه، اختیار فرد و جبر اجتماعی، علیت در تاریخ، اصالت فطرت، عامل محرک تاریخ، تکامل مجموعی تاریخ و سازوکارهای تحقق تاریخ بر اساس دیدگاه شهید مطهری اشاره شده است. در پایان مقاله، پس از نتیجه‌گیری، به دو محور اصلی برای پژوهش‌های بعدی اشاره شده است: 1) تحقیق در رابطۀ جزئی-کلی و کل، رابطۀ فرد، جامعه و تاریخ و اصالت همزمان آنها، واقعیت تکاملی تشکیکی تاریخ، رابطۀ آگاهی و اراده؛ 2) نقد نظریات جامعه‌شناسی معاصر نظیر بر اساس حکمت اسلامی.