جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الالهیات من کتاب الشفا»، بخشی از کتاب گران سنگ شفای بوعلی است که توسط علامه حسن زاده آملی، تدریس شده و سپس همراه با تصحیح و تعلیقات وی، به چاپ رسیده است. این کتاب، به زبان عربی و حاوی مباحث فلسفه اعلی یا الهیات بالمعنی الاعم می‌باشد. کتاب، مشتمل بر یک مقدمه از علامه حسن زاده و ده مقاله به ترتیب هشت فصلی، چهار فصلی، ده فصلی، سه فصلی، نه فصلی، پنج فصلی، سه فصلی، هشت فصلی، هشت فصلی و پنج فصلی است. علامه حسن زاده آملی، در ذیل مقالات فوق، به ترتیب، صد و پنجاه و دو، هجده، چهل و شش، نود و نه، صد و دو، صد و شانزده، هفتاد و هفت، صد و سی و یک، صد و پنج و پنجاه و هفت تعلیقه نگاشته است. علامه حسن زاده، در مقدمه، از تدریس و تصحیح الهیات شفا و تعلیقه زدن بر آن، سخن می‌گوید و تعدادی از شروح و تعلیقاتی را که در طول زمان، علمای بزرگ، بر الهیات شفا نگاشته ‌اند، نام می‌برد و در ادامه، از سایر تعلیقات خود بر کتب گوناگون یاد می‌کند و... در مقاله اول، از موضوع فلسفه اولی و منفعت و مرتبه و نام این علم و اجمالی از آنچه در این علم مورد بحث قرار می‌گیرد و... سخن گفته می‌ شود. در مقاله دوم، از جوهر و اقسام آن،جوهر جسمانی و... و عاری نبودن ماده جسمانی از صورت و... و تقدیم صورت بر ماده در مرتبه وجود و... بحث می‌ شود. در مقاله سوم، مباحثی در مورد وضعیت مقولات نه گانه و عرضیت آنها و واحد و تحقیق واحد و کثیر و عرض بودن عدد و در باره علم و عرض بودن آن و... مطرح می‌ شود. در مقاله چهارم، متقدم و متاخر و حدوث و قوه و فعل و قدرت و عجز و تام و ناقص و... بررسی می‌ شود. در مقاله پنجم، از امور عامه و کیفیت وجود آنها و چگونه بودن کلیت برای طبایع کلی و تفاوت بین کل و جزء با کلی و جزیی و تفاوت بین جنس و ماده و... سخن به میان می‌ آید. در مقاله ششم، در باره اقسام علل و احوال آنها و حل اشکال بر معیت هر علتی با معلولش و... بحث می‌ شود. در مقاله هفتم، در باره هوهویت و اقسام آن و غیریت و خلاف و اصناف تقابل و مثل و مبادی تعلیمیات و... بحث می‌ شود. در مقاله هشتم، سخن از تناهی علل فاعلی و قابلی و علل غایی و صوری و اثبات مبدا اول و صفات اولیه واجب الوجود و... به میان می‌ آید. در مقاله نهم، صفت فاعلی مبدا اول و اثبات دوام حرکت و کیفیت صدور افعال از مبادی عالیه و... بررسی می‌ شود. در مقاله دهم، در باره مبدا و معاد و الهامات و منامات و دعاهای مستجاب و بلاهای آسمانی و احوال نبوت و... سخن گفته می‌ شود.

دراین مجموعه است: - کتاب عرض بابا افضل./ - رساله حلیة الابدال مولا عبدالرزاق کاشی./ - چند رساله از بابا افضل./ - از خطب و کلمات حضرت امیر(ع)./ - فصول جناب آخوند ملاصدرا./ - رساله حشریه ایضا از آخوند ملاصدرا./ - از کتاب توحید ابن بابویه./ - رساله از میرابوالقاسم در حرکت./ - حکمت عرشیه آخوند./ - رساله آخوند در تشخص./ - رساله در اتصاف ماهیت بوجود./ - لوامع آخوند ملاصدرا در مشابهات قرائیه./ - رساله محمد طاهر وحید در توحید./ - رساله شیخ الرئیس در اجوبه مسائل ابوریحان./ - رساله اشتراک لفظی وجود از جناب ملا رجبعلی حکیم./ - رساله میرداماد در علم واجب تعالی./ - فصوص فارابی./ - منقول از رساله ابوالخیر در متخیلات جویه.[من کتاب لابی الخیر حسن بن السوار فی الآثار المتخیلة فی الجو البخار المائی وهی الهاله والقوس والقزح والشموس والقضبان]./ - چند فصل از جناب خواجه قدس سره متعلق بمعاد./.

«رساله جودیه»، از جمله رسائل منسوب به شیخ الرئیس ابو علی سینا است که آن را به زبان فارسی، خطاب به سلطان محمود غزنوی، در موضوع علم طب نوشته است. رساله حاضر، در هشت باب با موضوعات علاج چشم، علاج درد دندان، بیان درد معده، دفع کرم و...، دفع تب، بیان قوه باه، دفع استسقاء و دفع درد پشت، تنظیم شده است. مؤلف، قبل از توضیح بیماری ‌ها در ضمن ابواب هشت گانه، مقدمه ‌ای را مطرح ساخته و در آن آفات و آثار سوء پر خوری، پر خوابی و کثرت مقاربت را یاد آور گردیده است و از خوردن غذا های سرد، شور و ترشی‌ ها بر حذر داشته است. در باب اول، موضوع بحث، علاج چشم است که طرق مختلف چشم درد، کم سویی و شب کوری آن را بیان نموده است. در باب دوم علاج دندان مطرح است و در ذیلش مقابله با دندان درد و همین طور جلوگیری از خون ریزی دندان و لثه با دارو ها و گیاهان مختلف بیان شده است. درد معده و بر طرف نمودن امراض و آفت‌ های دستگاه گوارش، موضوع باب سوم است که راه‌ های مختلف فائق آمدن بر این ناراحتی‌ ها بر شمرده شده است. بو علی در باب چهارم به روش‌ های دفع کرم، کدو دانه و دانه کودکان پرداخته است. باب پنجم در دفع تب است که در ذیلش دفع خارش اندام، گشایش صدا، معالجه مارگزیده، دفع کک گزیده، دفع موش، دفع مو ریختگی، دفع بیرون آمدن مقعد، دفع بواسیر، دفع آماس یا همان ورم و دفع درد خایه آمده است. در باب ششم، مؤلف، به راه‌ های تقویت قوه باه پرداخته است که مد نظر اکثر اطبا و دانشمندان از جمله محمد بن زکریای رازی بوده است که کتاب مستقلی در این زمینه تالیف کرده است. باب هفتم در دفع استسقاء می‌ باشد که در ذیلش گشودن حیض و خون آمدن از زنان به علت حسد و چشم زخم و... مطرح است. باب هشتم درباره دفع درد پشت است که روش دفع مگس نیز در ذیل این باب آخرین آمده است.

«عيون الحكمة» كتابى موجز، به قلم ابن سينا، به زبان عربى و در مورد اقسام سه‌ گانه حكمت نظرى است. اين كتاب، گاهى با نام «الموجز» ياد مى‌ شود. كتاب، يك نگاه اجمالى به سه بخش منطقيات و طبيعيات و الهيات دارد و مناسب است كه مبنايى براى تدريس يا محورى براى كتاب‌ هاى مفصل واقع شود چنان‌كه فخر رازى شرحى بر آن نوشته است. بخش اول كتاب، منطقيات است با نه فصل؛ بخش دوم، طبيعيات است با شانزده فصل و بخش سوم، الهيات است با پنج فصل است.

«الأضحوية» يا «رساله أضحوى» يا «الأضحوية فى المعاد» رساله ‏اى است كه ابو على سينا آن را در روزگار جوانى به استاد خود ابوبكر محمد بن البرقى الخوارزمى كه از آن در مقدمه همين رساله به الشيخ الامين ياد مى‏ كند به زبان عربى نوشته است. در مورد علت نام گذارى اين رساله به اضحوية مشهورترين نظريه اين است كه بو على آنرا به مناسبت فرا رسيدن عيد اضحى يعنى همان عيد قربان نگارش كرده و به همين نام نيز ناميده است كما اينكه رساله نيروزيه خود را كه در علم اعداد است به مناسبت عيد نوروز تاليف نموده است. البته اينكه تقديم اين رساله ها در مناسبت هاى مذكور بوده است نيز نظريه بعيدى نمي باشد در انتساب اين رساله به بو على تقريبا اتفاق نظر وجود دارد كه هم به لحاظ ادبيات به كار رفته در اين رساله و هم به لحاظ مطالب آن چنين يقينى بدست مي آيد. رساله در هفت فصل تنظيم شده است كه عبارتند از: 1- حقيقت معاد 2- اختلاف رأي ها در معاد 3- ابطال آراء باطله 4- حقيقت انسانى 5- غير قابل فساد بودن حقيقت انسانيه و سرمدى بودن آن 6- وجوب معاد 7- شناخت احوال مردم بعد از مرگ و تبين نشأت دوم.

«الاشارات و التنبیهات»، از مشهورترین کتاب‌ های شیخ الرئیس، ابو علی سینا است که آن را در دو بخش منطق و فلسفه، به زبان عربی به رشته تحریر در آورده است. این کتاب را شاید بتوان یکی از مهم‌ ترین آثار علوم عقلی دانشمندان اسلامی نیز به حساب آورد که در طول چندین قرن همواره مورد توجه علما و محققان علوم اسلامی بوده است. از آن‌ جا که این کتاب بسیار مهم بوده؛ شرح و حواشی و تعلیقات زیادی بر آن نوشته‌ اند. از مهم‌ ترین شروح آن، شرح خواجه نصیر الدین طوسی است که در آن به بعضی از اعتراضات امام رازی نیز پاسخ داده است. کتاب، در سه بخش عمده منطق، طبیعیّات و ما بعد الطبیعه تدوین شده است. خواجه نصیر الدین طوسی در آغاز شرح خود در مورد شرح الإشارات و التنبیهات (الفخر الرازی) می گوید: «فخر رازی، با وجود اینکه شرح خوبی نوشته، ولی در رد صاحب کتاب راه مبالغه را پیموده است و در نقض قواعد او پای را از حد اعتدال فراتر نهاده به طوری که کوشش ‌های او جز قدح بر ابن سینا به بار نیاورده است». متن و شرح منطق اشارات مشتمل بر ده نهج است که عبارتند از: ۱. مباحث مقدّماتی و بحث پیرامون تصوّر و تصدیق. ۲. الفاظ پنج‌گانه مفرده. ۳. در ترکیب خبری. ۴. مواد قضایا و جهات آن. ۵. تناقض قضایا و عکس آن. ۶. احوال ماده قضایا. ۷. ترکیب دوّم در حجج. ۸. قیاسات شرطیه و توابع قیاس. ۹. برهان. ۱۰. در قیاس مغالطات.

در اندیشه مشائیان، به‌ویژه ابن‌سینا، علم به یک امر جزئی مادی به دو صورت حاصل می‌شود: گاهی انسان از طریق آلات و اعضای ادراکی به جزئیات علم پیدا می‌کند و گاهی علم بدون استعانت از آلات ادراکی به امر مادی تعلق می‌گیرد. ادراکی را که از طریق آلات ادراکی باشد، «ادراک حسی»، و ادراکی را که بدون استعانت از آلات ادراکی و از طریق علل شیء باشد، «ادراک جزئی علی وجه کلی» می‌نامند. از مشخصات این ادراک، وساطت ادراک علل کلی در شناخت مصداق منحصر‌به‌فرد کلی و معلول آن، عدم‌اتخاذ علم از معلوم و درنتیجه عدم‌تبعیت عالِم از معلوم حسی در ثبات و تغیر است. ابن‌سینا در سه جا از ادراک اخیر استفاده کرده است: اول، علم نفس به آلات ادراکی و تحریکی خود؛ دوم، علم پیشینی که انسان به‌گونه‌ای عقلی از طریق اسباب و علل شیء مادی به آن علم پیدا می‌کند؛ سوم، علم پیشین خداوند به جزئیات (مادیات) متغیر. نظریه مشائیان در علم پیشین انسان درباره حوادث جزئی کارایی لازم را دارد؛ اما درخصوص دو مورد دیگر با اشکالاتی مواجه است

«المبدأ و المعاد» در موضوع فلسفه مى باشد كه براى تبيين مسائل واجب الوجود و حالات نفس و روح قبل و بعد از مرگ در اوائل قرن پنجم ميلادى توسط ابن على بن الحسين بن عبداللّه بن سينا براى شاگرد خود محمد بن ابراهيم شيرازى نوشته شده است. اين كتاب كه بر محور فلسفه مشاء كه مكتب ابو على سينا بوده است در سه قسم اصلى مى ‏باشد كه قسمت اول آن در اثبات واجب الوجود و وحدانيت او و همچنين بررسى صفات او مى‏ باشد. بو على در ادامه بحث از صفات الهى به ايرادات معطله پرداخته و شبهات آنان را در محدود دانستن ازل و غير آن ابطال نموده و به پاسخ آنها مى ‏پردازد. ترتيب فيض واجب و به معنى كلى ‏تر سخن از افعال واجب الوجود مباحث مطرح شده در مقاله دوم را به خود اختصاص داده ‏اند. ايشان در بخش پايانى مقاله دوم عنايت و عدل و آثار حكمت خداوند متعال بر آسمانها و زمين را با بيان نمونه‏ هايى از آنها يادآور مى‏ گردد. مقاله سوم كتاب در بقاء نفس انسانى و سعادت و شقاوت حقيقى است‏. پايان‏ بخش مقوله سوم كتاب مبداء و معاد ابن سينا در مورد وحى مى ‏باشد.

«رسالة فی الادویة القلبیة» از جمله آثارى است كه بنا بر نظر بسيارى از مورخين نگاشته ابن سينا است. نگارش اين اثر به پيروى از نظريه ارسطو است. اين اثر در 16 فصل به تحرير درآمده است. مباحث مطرح شده در فصول از اين قرار است. فصل اول: تشريح قلب. فصل دوم: بحث پيرامون حيات و روح انسانى. فصل سوم: بحث پيرامون شادى، غم، ترس و غضب. فصل چهارم: شادى و فرح و اسباب و اضداد آن. فصل پنجم: اسباب فرح و غم كه از جوهر روح سرچشمه مى‌ گيرد. فصل ششم: اسباب فرح و غم كه از اسباب نفسانى اى غير از جوهر روح سرچشمه مى‌ گيرد. فصل هفتم: ضعف و توحش قلب. فصل هشتم: خون، غم و غضب و نقش آنها در فرح. فصل نهم: حسد و نقش آن در حالات قلب. فصل دهم: ادويه‌اى كه باعث تفريح قلب مى‌ شود و انواع آنها. فصل يازدهم: تعريف خاصيت و طبيعت. فصل دوازدهم: خواص كلى ادويه‌ ها. فصل سيزدهم: ادويه سودمندى براى قلب به حسب خواص آنها. فصل چهاردهم: ادويه مفرده سودمند براى قلب. اين فصل بيشترين حجم كتاب را به خود اختصاص مى‌ دهد. فصل پانزدهم: ادويه مركبه سودمند براى قلب.