جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کشف مراد خداوند متعال از عبارات قرآن متوقف بر فهم معنای تک تک الفاظ عبارات آن است. طبیعی است که برای این کار بایستی به منابع لغوی مستقل (مثل غریب القرآن ها) و غیر مستقل(مثل تفسیرها) که حتی المقدور نزدیک به عصر نزولند مراجعه کنیم. زیرا معنای به دست آمده برای کلمه مثل تمامی پژوهش های دیگر باید مبتنی بر منابع معتبر، شواهد کافی و هم چنین توجه به آراء صاحب نظران و خبرگان این فن باشد. یکی از راه های دستیابی بهمعنای مفردات قرآن کریم، تقابل آراء صاحبنظران در امر لغت و مفهوم شناسی آن است. بیشتر تفاسیر از قرن سوم به بعد چه به صورت گسترده و چه به صورت خلاصه به بحث لغوی هم پرداخته اند. در واقع کم کم تخصص در فن لغت یکی از شرایط ضروری برای مفسر در نگاشتن تفسیر شد. بنابراین تفاسیر معتبر که در بردارنده دیدگاه های مولفان آنها درباره لغات قرآن کریم است، منبعی مناسب برای اندیشه ورزی و کار علمی در این زمینه است. تفاسیر مجمع البیان و کشاف دو انتخاب مناسب و قابل دفاع برای مفهوم شناسی لغاتند. گواه این مدعی، استفاده کتب تخصصی مربوط به مفهوم شناسی لغت و تفاسیر برجسته فریقین از این دو تفسیر است. در پایان نامه پیش رو سعی شده است تانظرات این دو لغوی درباره مفردات جزءهای 15 و 16 قرآن کریم استخراج شود و پس از کار ترجمه و اعراب گذاری، به تطبیق یا همان بررسی نقاط اشتراک و افتراق نظراتشان بپردازیم. در این راستا 232 واژه ای را که مجمع البیان در بخش اللغه اش مورد بررسی قرار داده بود استخراج و طبق روش مذکور عمل شد. در فصل کلیات ضمن مفهوم شناسی و معرفی کشاف و مجمع البیان و مولفان آنها، مهمترین مباحث نظری علم مفردات به صورت خلاصه آورده شد و نظرات مرحوم طبرسی و زمخشری درباره آن مباحث با تکیه بر اقوال آن دو درباره لغات دو جزء 15 و 16 ارائه شد. از نتایجی که در تحقیق به آن دست یافتیم این بود که مجمع البیان بیشتر از کشاف به بحث های لغوی و ریشه شناسی کلمه و نقل شواهد از اشعار و کلام عرب پرداخته است و هم چنین نه مجمع البیان و نه کشاف وارد بحث های نظری علم مفردات نمی شوند مگر به صورت بسیار مختصر. در مورد مطابقت معنا با سیاق هم با گرفتن آمار دیدیم که تقریبا با تعداد دفعات مشابه معانی موافق سیاق آورده اند.

یکی از مسایل بحث برانگیز درباره قرآن که در دوره معاصر مطرح شد ادعای وجود قصه اسطوره ای در قرآن بوده است. نخست محمد احمد خلف الله در الفن القصصی این ادعا را مطرح کرد. یکی از ادله خلف الله بر مدعایش این است که در قرآن کریم 9 بار از زبان مشرکان به قرآن نسبت اسطوره بودن داده شده و خدای متعال نه تنها این نسبت را رد نکرده بلکه در مواردی تایید هم کرده است. محققان زیادی در نقد دیدگاه خلف الله قلم زده و دلایلی در رد وی بیان کرده اند. در مقاله حاضر دیدگاه وی صرفاً از زاویه معناشناسی واژه «اساطیر» در قرآن و تفاوت آن با مفهوم رایج در روزگار ما که اساطیر را یکی از انواع ادبی معرفی می کند، نقد شده و اثبات شده است که با در نظر گرفتن معنای اساطیر در فرهنگ عربی عصر نزول از یک طرف، و با توجه به تفسیر آیات شریفه بر اساس ترتیب نزول، از طرف دیگر، مقصود قرآن از اساطیر نمی تواند قصه های اسطوره ای به عنوان یکی از انواع ادبی رایج در روزگار ما باشد.

بنت الشاطی از محققان پرآوازه معاصر مصری است که دیدگاه وی در حوزه اعجاز بیانی قرآن مشهور است. وی از برجسته ترین دانشمندان معاصر است که وجود کلمات مترادف در قرآن کریم را انکار کرده و آن را یکی از پایه های اعجاز بیانی قرآن قرار داده است. اصلی ترین معیار و داور تعیین معنای دقیق واژه ها که آنها را از کلمات مترادفشان جدا می کند، از نظر وی قرآن کریم است. وی با تکیه بر همین معیار به شرح مسائل نافع بن ازرق پرداخته و در تمایز کلمات مترادف بسیار موفق ظاهر شده است. به طوری که روش وی الگوی بسیار مناسبی برای محققان است. اما با همه تلاشی که کرده در مواردی هم ناموفق مانده است. در مقاله حاضر ضمن معرفی نظریه و روش بنت الشاطی در رد ترادف میان الفاظ، نظر وی در چهار محور به نقد گرفته شده است.1- ناتوانی از بیان تفاوت میان بعضی کلمات مترادف. 2- ناشناخته بودن بعضی معانی بیان شده برای اعرابی که قرآن به زبان آنها نازل شده است. 3- بی ثمر و اثر بودن بعضی تفاوت های بیان شده در تفسیر قرآن. 4- عدم قبول انکار ترادف در کلمات متعلق به دو لهجه.

چکیده ندارد.

در این پایان نامه در فصل اول علاوه بر ذکر کلیات برخی مباحث مقدماتی همچون مفهوم شناسی متشابه و دیدگاه علامه طباطبائی در باب محکم و متشابه بررسی شده. در فصل دوم مبانی علامه در این باب مطرح میشود که شامل قابل فهم بودن قران برای همگان،حجیت ظواهر قران،وضع الفاظ برای روح معتا، زبان چند وجهی قران، حجیت بیان پیامبر و ائمه و حجیت عقل است.در فصل سوم ابتدا روش علامه در تحلیل متشابهات به صورت کلی بررسی شده آنگاه با طرح نمونه هایی از آیات متشابه در سه حوزه صفات و افعال الهی، نبوت و عصمت انبیاو معاد و عالم غیب، روش ایشان در تحلیل تک تک آیات بررسی و در پایان نتیجه گیری شده. نتیجه حاصله مطابقت کامل مبنا و روش تحلیل متشابهات توسط علامه طباطبائی با شیوه تفسیری قران به قران ایشان است.و اینکه ایشان از آیات قران و عقل و مباحث ادبی در این باب سود برده و روایات را موید مطالب خود گرفته.

قرآن به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته به دو بخش محکم و متشابه تقسیم می شود.محکمات آیات مادر مرجع و اساسی هستند و متشابهات نیازمند ارجاع بع محکمات.نظر استقلالی به متشابهات موجب انحراف و سردر گمی می شود. از طرفی از مهمترین منابع فهم قرآن روایات تفسیری ائمه بویژه امام صادق علیه السلام می باشد که باید در رفع شبهات و تصحیح بدفهمی هما مورد توجه قرار گیرد.در این پژوهشبرآنیم تا به روش شناسی روایات تفسیری امام صادق علیه السلام در حوزه یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی یعنی متشابهات بپردازیم تا به مبانی و قواعدی برای فهم درست آیات متشابه دست یابیم.

از نظر مسلمانان، پیامبر اسلام (ص) معصوم بوده و این عقیده برآمده از تعلیمات قرآنی است. با وجود این، آیاتی در این کتاب آسمانی وجود دارد که در ظاهر این باور را به تردید می اندازد. از جمله این آیات، آیه 43 سوره توبه می باشد. در این آیه در مورد عفو خدای متعال نسبت به پیامبر (ص)، دیدگاه های متفاوتی بین مفسران وجود دارد که مجموع این دیدگاه ها در مقاله حاضر، در پنج دیدگاه ارائه و بررسی شده است. سپس با ارائه تحلیلی ادبی اجتماعی از آیه شریفه مبتنی بر فضای نزول، ضمن رد هر پنج دیدگاه، اثبات شده که توبیخ و عفو خداوند در این آیه شریفه ابداً در ارتباط با رسول خدا (ص) نبوده است و در عین حال ناظر به منافقان نیز نمی باشد، بلکه متوجه گروه هایی از مسلمانان ضعیف الایمان بوده است که اجازه پیامبر به منافقان مدینه مبنی بر عدم شرکت در جنگ تبوک را بهانه ای برای استیذان خود برای تخلف از شرکت در جنگ قرار داده بودند. همچنین اثبات شده است که اجازه رسول خدا (ص) به منافقان مدینه برای تخلف از جنگ، اقدامی کاملاً بایسته و از روی مصلحت بوده و مورد تأیید خدای تعالی بوده است. این برداشت از آیه شریفه کاملاً منطبق بر روایت منقول از امام رضا (ع) است که آیه مورد بحث را از باب «ایاک اعنی واسمعی یا جاره» می داند، البته با تحلیلی متفاوت از این روایت.

وارد شدن در حوزه‌ی مفهوم‌شناسی واژگان قرآن و تعیین قلمرو معنا‌شناختی هر یک از آنها بر اساس کاربرد قرآنیشان، ـ و نه بر اساس تلّقی‌های بیرونی ماـ از مهم‌ترین مسائلی است که برای رسیدن به فهم صحیح معارف قرآن، باید در رأس مطالعات قرآنی قرار گیرد.مسأله‌ی معرفت و شناخت که اساس آموزه‌های دینی به شمار می‌رود، با تعابیر مختلفی هم‌چون: تدبّر، تفقّه، تعقّل و تفکّر که از واژگان مترادف‌نمای این حوزه می‌باشند، بیان شده است. در این میان تعیین قلمرو معنایی هر یک از این واژگان و تمایز قائل شدن میان آنها، دقّت نظر زیادی را در کاربرد قرآنیشان می‌طلبد. ازاین‌رو در این پژوهش با تکیه بر خود آیات و با روش معنی‌شناسی در چارچوب روابط همنشینی، ـ پس از بررسی تک‌تک آیات مشتمل بر واژگان فوق ـ قلمرو معنایی هریک از آنها به دست می‌آید و بر مبنای نتایج حاصل شده است که می‌توان با دفع شبهه‌ی ترادف این واژگان، ترابط معناشناختی آنها را که شامل وجوه اشتراک، افتراق و یا تعیین جایگاه هریک از آنها در کلام وحی می‌باشد، مشخص نماییم. بر این اساس مشخص می‌نماییم که در کاربرد قرآنی، واژه‌ی تدبّر از میان این واژگان، بالاترین جایگاه را دارد و تفقّه، تعقّل و تفکّر به ترتیب در مرتبه‌ی بعد قرار می‌گیرند.

واژه قرب دارای مشتقات، وجوه معنایی و واژگان هم حوزه مختلفی در دوره جاهلی و قرآنی است. معنای وضعی و اولیه قرب مفهومی مانند تهیگاه آدمی یا قراب و غلاف شمشیر بوده است. اولین سئوال این است که این واژه چه تطورات معنایی یافته و چهوجوه معنایی دارد؟ این سئوال با بررسی این واژه در دوره های جاهلی و قرآنی پاسخ داده می شود. یکی از واژه های مهم و قابل بررسی واژه قربی است این واژه در آیه 23سوره شوری دارای وجوه مختلف تفسیری است و هر یک از مفسران شیعه و اهل سنت تفسیری متفاوت از آن ارائه کرده اند. اختلاف اصلی بر سر مصداق قربی در این آیه است، در این تحقیق با این مبنا که قرآن دارای معانی ظاهری و باطنی است، میان نظر شیعه مبنی بر مصداق مودت قربی بر اهل بیت و نظر آنها که قربی را طبق ظاهر آیه و سیاق آیات به معنی تقرب به خداوند گرفته اند، جمع شده؛ بنابراین هم روایات که متواتر اند و هم ظاهر آیه وسیاق که قربی را تقرب به خدا نشان می دهد، مورد توجه قرار می گیرد.

این پژوهش بر آن است که «ویژگی‌های خانواده‌های نمونه در قرآن» را تبیین کند، منظور ما از خانواده‌های نمونه، خانواده هایی هستند که هر یک از اعضا علاوه بر تدین و شایسته و موفق بودن در بُعد فردی، در روابط خانوادگی نیز دارای فضایل و صفاتی‌اند که آنها را شایسته پیروی کردن نموده است. فرهنگ حاکم بر آن خانواده‌ها، ارزش‌ها و فضایل است. پژوهش‌های انجام یافته درباره زندگی انبیاء نوعاً خلاصه شده در کتب تفسیری، قصه‌های قرآنی و سیره و داستان‌های انبیاء و اولیاء است که یا صرفاً با نگرش تفسیری نوشته شده یا تاریخ و وقایع را بیان نموده‌اند اما به تبیین ویژگی‌های روابط اعضای خانواده‌های انبیاء و اولیاء پرداخته نشده است. مسئله ما این است که ویژگی‌های اعضای خانواده‌های انبیاء و اولیاء در ارتباط با همدیگر چگونه است. برای پاسخ به این مسئله به روش تحلیلی و با مراجعه به تفاسیر شیعی و برخی تفاسیر اهل سنت به این موضوع پرداخته شد. در پی آشنایی با خانوادهه‌های نمونه معرفی شده در قرآن و بررسی ویژگی‌های روابط اعضای آنها با یکدیگر مشخص شد که خداوند در قرآن 12 خانواده را به عنوان خانواده نمونه معرفی کرده است که عتارت‌ند از: خانواده‌های حضرات آدم، ابراهیم، لوط، یعقوب، ایوب، لقمان، شعیب، موسی، عمران، زکریا، محمد، علی‌علیهم‌السلام.در بررسی های انجام شده مشخص شد که: ویژگی‌های «فرزندان» در خانواده‌های نمونه عتارت‌ند از رعایت ادب، تواضع، احسان ، اطاعت ، هم‌راهی با والدین و... .«شوهران» ویژگی‌هایی مانند: عفو و گذشت، توجه به رشد معنوی همسر از جمله سفارش او به نماز و زکات، محبت و مهرورزی، احترام، اعتماد، رازگویی، احساس مسوولیت نسبت به همسر دارندو...«زنان» دارای صفاتی مانند، صبر و استقامت، هم‌راهی، حیا، پاک‌دامنی، خانه‌داری، مهر و محبت،احترام و... هستند.در خانواده‌های نمونه« مادران» فرزند را قره عین(روشنی چشم) خود می‌دانند، ایمان، حیا، نجابت دارند ،برای آنها نام نیکی انتخاب می‌کنند، نسبت به آنها مهر و محبت دارند،‌به نیازهایفرزندان توجه می کنند و...«پدران» در خانواده‌های نمونه از خداوند هدفمندانه فرزند می‌خواهند، از خداوند به خاطر نعمت فرزند شکرگزاری می کنند، مهرورزی به فرزندان می‌نمایند،بهفرزندان تلاش، مشارکت، ایثار، اخلاص، امیدو توکل رایاد می دهند و... «برادران» نمونه ، خیرخواه و پشت و پناه همدیگرند، با یکدیگرهم‌کاری و مشارکت می‌کنند، در حق یکدیگر احسان و بزرگواری می‌کنند.ویژگی‌هایی مانند بصیرت و زیرکی برای «خواهران» نمونه بیان شده است.در خانواده‌های نمونه، همه رفتارهای اعضای آنها جهت گیری شده به سوی خداوند است و تنها به خاطر خدا و رضایت او، حسن معاشرت و روابطی نیکو با خانواده‌اشان دارندوبه سوی رشد وتکامل حرکت می کنند.