جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تربیت قرآنی مطمئن‌ترین برنامه برای رشد همه جانبه آدمی است که بر اساس توحید و عبودیت خداوند متعال بنا شده و بر فطرت، اختیار، عقلانیت و معرفت‌پذیری انسان تکیه دارد. بدین منظور عده‌ای درصدد این برآمدند که قرآن را از دریچه تعلیم و تربیت تفسیر کنند، روش تفسیر تربیتی یک روش علمی اجتهادی است مبتنی بر گردآوری آیات مرتبط، منظومه سازی آیات، نظام سازی و استخراج قواعد کلان که هدفش؛ کشف مقاصد و مدالیل آیاتی است که می‌تواند تغییری در ساحت بدن، ذهن، روح و رفتار متربی ایجاد کند. این نوع تفسیر آسیب‌هایی هم‌چون عدم صلاحیت مفسر و عدم پایبندی به مبانی را دارد که منجر به تفسیر رأی خواهد شد. برخی از تفاسیر ترتیبی نکات تربیتی پر رنگ‌تری دارند، لکن بنای بر این‌که تفسیرشان تربیتی باشد نداشته‌اند به صورت نمونه: المنار، مهر و... و برخی با عنوان تربیتی به نگارش درآمده‌اند مثل: «نخستین‌تفسیر‌تربیتی» اثر حسین میرزاخانی؛ «التفسیر التربوی» اثر دکتر أنور الباز؛ «تفسیر القرآن المرتب منهج للیسر التربوی» اثر دکتر اسعد احمد علی که هر سه تفسیر ضعف‌های جدی چون رویکرد غیر تربیتی بر خلاف نام‌‌شان، تفسیر ناقص قرآن و... دارند. از معروف‌ترین تفاسیر موضوعی تربیتی موجود: «تفسیر موضوعی تربیتی» اثر دکتر علیرضا اعرافی؛ «تفسیر موضوعی میان رشته‌ای قرآن و علوم: قرآن و تربیت» اثر دکتر رضایی اصفهانی؛ «ملامح التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر ابراهیم بن سعید الدوسری؛ «التفسیر التربوی للقرآن الکریم» اثر هاشم ابو خمسین است. در دو تفسیر اخیر به معرفی اجمالی مفسر بسنده شد اما به تفاسیر موضوعی نخست، اجمالا پرداخته و محاسن و معایب‌شان بررسی گردید.

انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که در بهمن ماه سال 1357ش به رهبری امام خمینیe در ایران به ثمر رسید، دارای آثار زیادی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، علمی، اقتصادی و ... بود. در این میان نقش انقلاب اسلامی در پیدایش و رشد مطالعات قرآنی چشم‌گیر بوده است اما در خصوص مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم انسانی قبل از انقلاب اسلامی در ایران، مباحث منسجمی وجود نداشت و به برکت انقلاب این مباحث در سه محور پایه‌گزاری شد: محور پژوهش‌های میان‌رشته‌ای (مثل تفاسیر ـ تک نگاری‌ها ـ مجلات ـ همایش‌ها) و محور آموزش‌های میان‌رشته‌ای (مثل ایجاد رشته‌های دکتری و نیز سطح سه قرآن و علوم و رشته‌های معارف اسلامی و علوم انسانی) و نیز محور نظریه‌پردازی‌های میان‌رشته‌ای (مثل نظریه تفسیر موضوعی میان رشته‌ای، اعجازشناختی قرآن و نظریه‌های مرتبط مثل بطن، نسخ تمهیدی و تدریجی و ...) سپس با تشویق مقام معظم رهبری (دامت برکاته) و با همت حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های متعدد این محورها رشد قابل توجهی پیدا کرده است.

نبرد مخفی و یا شبانه یکی از روش های غافل گیری دشمن است. به نظر می رسد در قرآن کریم از این نوع روش سخن به میان آمده است. تهدید دشمن با آگاهاندن وی از وجود سربازان مخفی و یا وجود سرمایه های پنهان سبب می شود، دشمن نتواند برآورد صحیحی از امکانات و قابلیت های نیروهای الهی داشته باشد، و این نوعی تهدید و تخویف به شمار می آید.روش شناسی: واژه سریا و مشتقات دیگر از ریشه سری دارای مفهوم لشگر مخفی، و یا لشگرکشی شبانه است، در این پژوهش تلاش بر آن است، ابتدا یک ریشه شناسی دقیق از این واژه ارائه شود، سپس تطور این واژه در زمان های مختلف بررسی شود و ارتباط این ریشه با ساختار سوره مریم و اسراء تبیین گردد. و در دیدگاه های مفسران گذشته درباره مفهوم این واژه با توجه به سیاق آیات و ادبیات عرب بازنگری صورت گیرد. واژه سریا، ارتباطی با ریشه اسری دارد، و می تواند به سربازان پنهان و مخفی خداوند اشاره نماید.

نویسنده در این مقاله تاریخچه پیدایش «نظریه اعجاز علمی قرآن» از حدود یک قرن پیش تاکنون را گزارش و معنای لغوی و اصطلاحی معجزه را بررسی می‌کند و یادآور می‌شود که بر اساس احادیث اسلامی، معجزه هر پیامبر متناسب با پیشرفت‌های علمی عصر خویش بود. در ادامه اقسام معجزات «موقت» و «جاویدان» را بیان می‌کند و توضیح می‌دهد که قلمرو اعجاز قرآن از اطلاق آیات تحدّی به دست می‌آید که شامل همه افراد، زمان‌ها و ابعاد اعجاز قرآن می‌شود. سپس وجوه یازده‌گانه اعجاز قرآن (فصاحت و بلاغت، معارف عالی، اعجاز موسیقیایی، نبود اختلاف، بیان اسرار خلقت، اخبارغیبی، صرفه و...) را بیان و همه وجوه اعجاز، غیر از صرفه، را می‌پذیرد. آن‌گاه اعجاز علمی قرآن را تعریف می‌کند که عبارت است از «اخبار غیبی و اسرار خلقت که در قرآن آمده و مدت‌ها بعد کشف شده است». در ادامه ضواط اعجاز علمی قرآن و مبانی آن را توضیح می‌دهد و در پایان مهم‌ترین اشکال‌ها به اعجاز علمی را بررسی می‌کند.

وجود خرافات ضد علم در قرآن‌، در واقع، زیر مجموعه بحث کلان تری با عنوان «قرآن و فرهنگ زمانه» است که از ناحیه مستشرقان وارد فضای قرآنی شده است و بعد از آن از سوی برخی اندیشمندان مسلمان نیز پیگیری شده است. مسئله این است که آیا قرآن از فرهنگ زمانه تأثیر پذیرفته است یا نه؟ در این نوشتار دیدگاه دکتر جعفر نکونام درباره وجود خرافات ضد علم در قرآن مورد بحث و نقد قرار گرفته است. قبول وجود خرافات حتی از باب جدل و تمثیل مستلزم سیالیت دلالت متن، فرو کاستن بخشی از متون وحیانی به شواهد تاریخی، غیر قابل بهره‌برداری‌، بی‌اعتبار شدن قرآن، سرایت اشکال به تمام دین و ... است. وجود جنّ خرافه‌ای است که به نظر ایشان از باب جدل و تمثیل در قرآن بیان شده و در این نوشتار بدان پرداخته است. وجود جنّ با توجه به آیات زیادی که در قرآن درباره آن وجود دارد و نیز روایات بسیار زیاد قابل انکار نیست و تنها دلیل بر نفی وجود آن، صرفاً استبعاد و اثبات نشدن آن از سوی علوم تجربی امروزی است.

در این تحقیق نخست اصل کرامت انسان و چیستی و مبانی آن تبیین و سپس عوامل و زمینه‌‌سازهای آسیب‌پذیری کرامت انسان و سقوط او از آن مقام رفیع انسانی و جایگاه ویژه‌ در نظام آفرینش و نیز عوامل عجز و ناتوانی او از به فعلیت رساندن آن استعدادهای بالقوه، از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه بررسی شده‌است. برخی از این عوامل و زمینه‌سازها، به ساختار وجود انسان برمی‌گردد و برخی دیگر، متأثر از عوامل و زمینه‌سازهای بیرونی است. زمینه‌سازها و عواملی که به ساختار وجود انسان برمی‌گردد، برخی جنبه معرفتی و شناختی دارد و باور و شناخت نادرست انسان از خود، دنیایی که در آن زندگی می کند، خدای خود، هدف زندگی و دین حق و نوع تعامل بین عقل و دین در آسیب‌پذیری کرامت انسانی تأثیرگذار است، برخی به نوع مدیریت او بر غرایز و تأمین خواسته‌های نفسانی برمی‌گردد و نتیجه عدم تعدیل و مدیریت صحیح بر آن نیازهاست و برخی دیگر، جنبه رفتاری دارد. زمینه‌سازهای رفتاری آسیب‌پذیری کرامت انسان نیز به رفتار و تعامل نادرست انسان با خود، خدای خود، دنیا و آخرت و نحوه به-کارگیری ابزار هدایت عقل برمی‌گردد.عوامل و زمینه‌سازهای بیرونی نیز اموری مانند نقش خانواده، زمینه‌سازهای فرهنگی- اجتماعی، زمینه‌سازهای اقتصادی، هم‌نشینی‌ها، تأثیر نخبگان و گروه‌های مرجع را دربرمی‌گیرد.هم‌چنین در این تحقیق، راه‌های درمان آسیب‌های کرامت انسان از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغه برررسی شده‌است که شامل اصلاح باورها و نگرش‌های انسان نسبت به موضوعات مختلف، اصلاح و تربیت گرایش‌های غریزی و نیز اصلاح رفتار و عمل انسان در ارتباط با موضوعات مختلف است.

سبک زندگی از مباحث مطرح و با اهمیتبه شمار می‌رود که ادیان آسمانی و علوم انسانی از جمله روانشناسی و جامعه شناسی، از جهات گوناگون به آن پرداخته‌‌‌‌اند. سبک زندگی رهبرالهی بهترین الگو برای دستیابی به یک زندگی سعادتمندانه فردی و اجتماعی می‌باشد؛ چون آنها در ابعاد مختلف زندگی فردی، اجتماعی و .. به هدایت جامعه پرداخته‌‌‌‌اند و زندگی آنها ظرفیت بالاتری برای الگوبرداری دارد. رهبران الهی دارای مبانی هستی شناسی بودند و همه موجودات را به خداوند وابسته می‏دیدند، از این جهت دنیا را اصل نمی‌پنداشتند. نگاه رهبران الهی به انسان نیز از وحی الهی نشأت می‏گرفت؛ و همه اینها سبب می‏شود تا رفتار آنان همسو با آموزه‌های الهی باشد. در میان رهبران الهی، سبک زندگی رسول خدا(ص) در ابعاد مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است؛ یکی از این ابعاد، عبادت و ارتباط با خداوند است که در توجه ویژه به نماز، نماز شب، قرائت قرآن و ... نمود یافته و دارای شاخصه‏هایی همچون اعتدال، برنامه محوری و.. می‏باشد. علاوه بر این، ارتباط رهبرالهی با خویشتن، حاکی از مدیریت کامل ایشان بر جسم و روح خود بوده است؛ محبت به همسران، همراهی و همدلی، عدالت ورزی، توجه به تعلیم و تهذیب همسران، از نمونه‏های بارز سبک زندگی ایشان در تعامل با همسرانشان بوده است. همچنین مشاهده می‏شود که تعامل ایشان با فرزندانشان نیز، با محبت و تکریم، و تعلیم و تربیت آنان همراه بوده است. یکی از موارد مهم سبک زندگی رهبرالهی در تعاملات اجتماعی است. ایشان در ارتباط با همسایگان، بانوان، اصحاب، ایثارگران و دیگران دارای رفتاری بر اساس دستورات الهی بودند. در کنار این موارد، رهبرالهی در تعاملات اقتصادی و حکومتی نیز سبک معقولی در پیش گرفته بودند. به عنوان مثال با بیکاری و تنبلی مبارزه می‌کردند، کارها را به اهل آن می‏سپردند، و در امور نظامی و سیاسی مشورت می‏کردند و از اقتدار لازم برخوردار بودند.

تربیت عبارت است از مجموعه اعمال هدفدار مربی به منظور تاثیر گذاری بر شناختها، اعتقادات ، احساسات و رفتارهای فرد یا افراد دیگر بر اساس برنامه ای از پیش طراحی شده ، تربیت عبادی آموزش اعمال عبادی به متربیان و نیز پایبند نمودن آنان به انجام این تکالیف عبادی می باشد.دوره کودکی اول که از بدو تولد تا هفت سالگی است، برخی از امور تاثیر گذار بر تربیت عبادی عبارتند از خواندن اذان واقامه ، غسل کودک و انتخاب نام نیکو آغاز آموزش اکثر عبادات از دوره کودکی دوم که از هفت الی چهارده سالگی بوده آغاز می شود. از جمله راهکارهای مهم تربیت عبادی در این دوره تشویق و تنبیه کودک و نیز حلم و بردباری مربیان در امر آموزش عبادی می باشد.مبانی مهم در تربیت عبادی کودک عبارت‌اند از مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و اصول تربیت عبادی شامل اصل سهولت، اصل تدریج، اصل استمرار و آگاهی‌بخشی می باشند.انجام اعمال عبادی در دوره اول و دوم کودکی (هفت سال اول و دوم) بر اساس شناخت ، رفتار را از حالت تقلیدی به حالت انجام باآگاهی از حسن آن تبدیل می کندو مفاهیم دینی به کودکان را باید به صورت تدریجی با مفاهیم دینی آشنا نمود. مهمترین روشهای تربیت عبادی کودک عبارتند از: روش زمینه ساز، پرورش عادت های مطلوب اخلاقی، پرورش بصیرت اخلاقی و القای مفاهیم عبادی. معصومین (ع) بر آموزش قرآن تاکید داشته و آن را به عنوان اولین و مهم ترین ماده درسی به کودکان و بزرگسالان آموزش می دادند و نیز به کودکان سفارش می کردند که به صورت مرتب به تلاوت قرآن بپردازند و والدین را موظف به آموزش نماز می کردند و آموزش نماز را قبل از سن تکلیف و از هفت سالگی شروع می نمودند و در انجام آن نسبت به کودکان سخت گیری نمی نمودند و اهمیت ماه رمضان را تذکر داده و با توصیه های لازم آنان را برای ورود به ماه رمضان آماده می کردند و روش آنها در آموزش روز داری ، تمرین دادن به کودکان بود تا به روزه داری عادت کنندهمچنین از طریق تعلیم برخی ذکرهاو دعاها و نیز از طریق عادت دادن کودکان به ذکر و دعا، به کودکان دعا و ذکرها را آموزش می دادند.