جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصل علیّت و فروعات آن از مسائلی است که از دیر باز تا کنون ذهن بسیاری از فلاسفه و دانشمندان رابه خود مشغول داشته است. همه تلاش های علمی وعقلی بشر در سایه اصل علیّت صورت گرفته است به طوری که بدون پذیرش آن نمی توان هیچ قاعده کلی و عقلی را به اثبات رساند. منکران اصل علیّت علاوه بر اینکه با طرد اصل علیّت در دام شکاکیّت مطلق گرفتار شده اند، مجبور شده اند برای دفاع از ادعاهای خود به طور ضمنی و تلویحی این اصل را بپذیرند.در میان مسائل اصل علیّت، مسائل دو علت فاعلی و غایی از اهمیت بالایی برخوردار هستند. این دو علت اهمیت ویژه ای در تبیین نظام علی و معلولی جهان دارند به طوری که نادیده انگاشتن یا کم اهمیت جلوه دادن آن ها، باعث تزلزل و نابودی اصل علیّت خواهد شد. دو علت فاعلی و غایی در پیدایش هر پدیده ای نقش پایه و اساسی دارند، اثبات این دو علت و اعتقاد به ضرورت وجود آن ها برای پیدایش پدیده ها، ماهیت « از اویی» و «بسوی اویی» جهان خلقت را بیشتر از پیش نمایان می کند. بدون توجه به این دو علت نه می توان نیازمندی جهان به مبدأ هستی و آفریننده متعال را ثابت کرد و نه می توان غایتمندی جهان و هدف دار بودن آفرینش را توجیه کرد. بنابراین با توجه به اهمیت فوق العاده علت فاعلی وغایی ما در این تحقیق برآنیم تا این دو علت را از نظر دو فیلسوف بزرگ و تأثیر گذار یعنی ارسطو و ابن سینا بررسی کنیم و تفاوت های ظریف بین نظرات این دو فیلسوف را در مسائل مربوط به علت فاعلی و غایی آشکار کرده و به تصویر بکشیم زیرا همان طور که می دانیم ارسطو بنیان گذار حکمت مشاء است و اولین فیلسوفی است که مسائل مربوط به اصل علیّت و علت های چهارگانه را به طور منظم و منسجم دسته بندی کرده است به طوری که فلاسفه بعدی همه به نوعی از روش او پیروی کرده اند و در طرف دیگر ابن سینا است که بزرگ ترین فیلسوف مشائی عالم اسلام است. او که در روش و اصول کلی پیرو ارسطو است تلاش فراوان نمود تا در فضای فرهنگی عالم اسلام، با نو آوری و تحلیل های نوین ، اشکالات باقیمانده در فلسفه ارسطو را به بهترین وجه حل کند و حتی در بعضی موارد برای مسائل حل شده پاسخ های بهتری بیابد و مسائل جدیدی را مطرح کند که در فلسفه ارسطو سابقه نداشته است.

این پایان نامه در چهار فصل تهیه و تدوین شده است ، در فصل اول ، به بررسی مثل در فلسفه افلاطون پرداخته شده است که اصل و اساس مثل را باید در آراآ فلسفی این فیلسوف عالی مقام جست . این فصل در دو بخش تنظیم گردیده است که بخش اول آن به بررسی نظریات افلاطون از جنبه معرفت شناسی پرداخته شده است . و در بخش دوم نظریه افلاطون ، از جنبه هستی شناسی آن مورد بررسی قرار گرفته است . در این بخش سعی شده که جنبه های مختلف مثل در فلسفه افلاطون مورد بررسی قرار گیرد. و با پیگیری تاثیراتی که افلاطون از دیگر فیلسوفان بزرگ تاریخ گرفته است ، این نظریه مورد ریشه یابی قرار گیرد. و اشکالاتی که ارسطو به عنوان یکی از منتقدان سرسخت نظریه مثل بر این نظریه وارد ساخته است مورد بررسی قرار گرفته شود در فصل دوم که مثل در فلسفه نو افلاطونیان میباشد، مطالب در قالب سه فصل ریخته شده است . در بخش اول نیک از دیدگاه فلوطین (به عنوان کسی که فلسفه نو افلاطونی از طریق آثار او منتشر گردیده است ) مورد بررسی قرار گرفته ، دراین بخش خصوصیات نیک که فلوطین در نظر داشته آورده شده ، طریق شناخت و رسیدن به نیک بیان گردیده است در بخش دوم این فصل ، پیرامون عقل و روح مطالبی آورده شده ، و چگونگی انتشاآ عقل از نیک و چگونگی پیدایش کثرات از عقل بیان گردیده است . و در بخش سوم به ایده ها پرداخته شده است . علت پرداختن به نیک و عقل دراین فصل بدین منظور است که فلوطین عقل را به عنوان جایگاه ایده ها آورده است . علت بوجود آمدن خود عقل را نیز به واسطه فیضان از نیک یا واحد می داند و واحد را به عنوان مرکز و منبع نور می انگارد. پرداختن به نیک و عقل برای شناخت ایده یا مثل در فلسفه نو افلاطونیان ضروری به نظر میرسد فصل سوم نیز در سه بخش تنظیم و تدوین گردیده است و در این ، فصل سعی شده نظریات فلاسفه بزرگ و مطرح اسلامی ، به عنوان نمایندگان فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار گیرد در بخش اول نظریات فارابی و بوعلی مورد بررسی قرار گرفته است و وجوه بطلان نظریات این فلاسفه توضیح داده شده است در بخش دوم به نظریات شیخ اشرق به عنوان یکی از مدافعین سرسخت مثل در فلسفه اسلامی پرداخته شده است و دلایل ایشان دراین بخش مورد بررسی قرار گرفته و نظریات ایشان در باب مثل معلقه آورده شده است در بخش سوم نظریات ملاصدرا و دلایل ایشان در باب نظریه پرارح مثل آورده شده است و در پایان این بخش نگاهی اجمالی به نظریه مثل در عرفان گردیده است در فصل چهارم که نتیجه گیری است مقایسه ای اجمالی بین نظریات افلاطونیان و نوافلاطونیان و فلسفه اسلامی گردیده ست و پیشنهاد ما و کتابنامه در پایان این فصل آورده شده است

پژوهش حاضر به تبیین دیدگاه‌های فلوطین و ملاصدرا در مورد اتحاد عقل، عاقل و معقول می‌‌پردازد که از مباحث معرفت‌شناسی است، زیرا درصدد تبیین ماهیت علم است.پس از بیان کلیات، در فصل دوم، دیدگاه فلوطین بیان می‌شود. به نظر وی عقل، عاقل و معقول در عقل کلی و حقیقی متحدند و وحدت عقل به این معناست که با موضوعش یکی است؛ پس عقل که ذاتی عاقل دارد، عاقل صرف نیست، بلکه هم عاقل است و هم معقول.در فصل سوم دیدگاه ملاصدرا اینگونه بیان می‌ شود که هر ادراکی اعم از حسی یا عقلی فقط به طریق اتحاد بین مدرِک و مدرَک است. نفس در مقام حس با صورت محسوسی که در ذات خود ایجاد کرده متحد می‌گردد و حاس و محسوس یکی است و در مقام عقل با صور عقلی متحد می‌گردد. پس عقل، عاقل و معقول با هم اتحاد دارند.فصل چهارم به وجوه اشتراک و اختلاف می‌پردازد: اشتراک نظرشان این است که نه تنها عاقل و معقول اتحاد دارند، بلکه حاس و محسوس، متخیِّل و متخیَّل و به طور کلی مدرِک با مدرَک متحدند.ملاصدرا نظر فلوطین را در اتحاد عاقل و معقول در علم خداوند به اشیاء، جدا از نظر خود می‌داند. به نظر فلوطین علم حق به موجودات این است که ذات خداوند در عین وحدت به نحو پیشین با صور عقلی اشیاء متحد است، تفاوت مدعایشان بدین نحو است که اولاً ملاصدرا این مدعا را بر اساس اینکه وجود خداوند وجودی برتر از ماهیات است تبیین کرده؛ برخلاف فلوطین که با مبانی فلسفی خود آن را تبیین می‌کند، ثانیاً بنابر مدعای فلوطین علم ذاتی خداوند به اشیاء فقط شامل ماهیات آنهاست نه وجوداتشان، مگر بالعرض. در حالی که بنابر مدعای ملاصدرا علم مذکور اولاً و بالذات شامل وجودات اشیاست، ثانیاً و بالطبع شامل ماهیات آنها.تفاوت دیگر اینکه ملاصدرا با تمسک به قاعده تضایف، حرکت جوهری و... بحث اتحاد عاقل و معقول را استدلالی کرده است.

برزخ یکی از آموزه‌های قرآنی کلامی است. معنی لغوی آن حائل و واسطه است و معنی اصطلاحی آن عالمی است میان این دنیا و آخرت. این پژوهش که آیا این عالم مادی است یا غیرمادی. علی الخصوص آیا روح انسان دارای بدن هست یا نه و اگر دارای بدن هست چگونه بدنی دارد.ما در این پایان‌نامه، دیدگاه فیض کاشانی و علامه مجلسی را در رابطه با بدن برزخی مورد بررسی قرار می‌دهیم و همانگونه که خواهیم دید فیض کاشانی و علامه مجلسی هر دو در مورد نوع و چگونگی بدن برزخی اتفاق نظر دارند ولی در مورد زمان پیدایش آن اختلاف عقیده دارند و بدین صورت که فیض کاشانی معتقد است که بدن برزخی، بدن مثالی است و از این دنیا هم با انسان همراه است و جسم دنیوی مانند غلافی ان را در بر گرفته است. و بعداز مفارقت روح از جسم دنیوی، روح به بدن مثالی تعلق دارد و تمام مراحل عالم برزخ ماند سوال قبر، فشار قبر و تنعم و عذاب با بدن مثالی است و مقصود از بدن مثالی صورتی است میان تجرد محض و مادی محض. موجودات مثالی مادی نیستند ولی بعضی از آثار ماده (کم، کیف و أین) را دارند و دارای اندازه و حد و رنگ و شکل هستند ولیبر اساس مبنای مشهور برخی خواص دیگر همانند زمان، ماده و تغیّر را ندارند.ولی نظر علامه مجلسی در این باره متفاوت است بدین صورت که معتقد است بعد از مرگ روح از بدن مادی جدا می‌شود و وقتی میت را در قبر می‌گذارند روح دوباره به همین بدن مادی بازمی‌گردد و امر سوال قبر و فشار قبر با همین بدن خاکی است و بعداز این مراحل روح به بدن مثالی تعلق می‌گیرد و به واسطه بدن مثالی است که متنعم و یا معذّب می‌گردد.

چکیده مسئله خلقت و آفرینش و چگونگی صدور کثیر از واحد، مساله ای دیرین در فلسفه و تفکرات فلسفی است. اینکه چگونه خداوند واحد بسیط منشاء خلقت عالم طبیعت و مادی و مرکب شده است، همیشه ذهن فلاسفه را به خود مشغول داشته است. این پرسش موجب طرح موضوع عوالم مختلف و واسطه های خلقت در میان آنها شده است و هر کدام تلاش کرده با اتکا به قواعد فلسفی معین و بر اساس واسطه هایی خاص به تبیین دیدگاه خود بپردازد.ابن سینا در مساله صدور کثرت از وحدت ذات حق را عقل می داند و چون وی از ذات حق به عقل تعبیر می نماید. خلقت را نیز با فرایند تعقل (‌علم به ذات خود و اشیاء)‌تبیین می نماید.و ایشان در تبیین مساله صدور کثرت از وحدت تنها به عقول طولیه و منحصرا ده عقل معتقد می باشد. و نیز ایشان مدیر و مدبر عالم کون و فساد را عقل فعال می داندابن سینا در مسئله صدور کثرت از وحدت به سه اصل توجه خاص داشته است. اول قاعده الواحد و معتقد است که از واحد من جمیع جهات تنها یک شی صادر می شود. ولذا صدور کثرات بخصوص عالم ماده را بدون واسطه به خدا نسبت نمی دهد. دوم تمایز میان واجب و ممکن تا آشکار شود که چگونه از واجب تنها یک شی صادر می شود ولی از ممکن می تواند بیش از یکی هم صادر گردد. و ایشان این تمایز را ملاک ماهوی می داند. و سومین اصل، بحث خلقت و صدور است یعنی اینکه چه فرآیندی را خلقت نام نهاده اند از نظر ابن سینا مفهوم صدور و آفرینش عبارتست از ابداع و افاضه چیزی بدون واسطه ماده و زمان که همان خلقت لا من شی می باشد.ابن سینا جهات موجود در عقول را جهات اعتباری می داند و بوسیله ی این جهات صدور کثرت از وحدت را تبیین می نماید. ایشان صدور افلاک را به عقول طولیه نسبت می دهد و معتقد است از هر عقلی، یک فلک و یک نفس فلکی صادر می شود و نیز ابن سینا معتقد است که از عقل فعال با استمداد از اجرام فلکی صورت نوعیه صورت جسمیه و ماده اولی افاضه می گردد..

در این رساله ضمن بیان نظرات افلوطین و ابن سینا درباره ی طبیعت واصول آن ، مقایسه و تطبیق آثار و آراء آنها در این موضوع صورت گرفته است.افلوطین همانند افلاطون اشراقی است و یک فیلسوف ماوراء الطبیعی و متافیزیکی است . در باب طبیعت ، جسم ، ماده و صورت ، زمان ، حرکت و مکان راه افلاطون را رفته است . وی هر چند خود را شارح افلاطون می داند . ولی در حلقه تدریس او و دیگر نو افلاطونیان ، کتابهای ارسطو نیز شرح و تدریس می شده است . و در خصوص طبیعت قائل است که طبیعت با عالم محسوس یا مادی یکی نیست ، ( ماده یا عنصر مقوم ذات طبیعت نیست ) . ابن سینا هم همانند ارسطو مشایی است و یک فیلسوف طبیعی و فیزیکی است . در باب طبیعت ، جسم ، ماده و صورت ، زمان ، حرکت و مکان راه ارسطو را رفته است . وی هر چند خود را شارح ارسطو می داند. ولی در حلقه تدریس او ، کتاب های افلاطون نیز شرح و تدریس می شده است . و در خصوص طبیعت قائل است که طبیعت و عالم محسوس ( عنصر کل ) مکمل یکدیگرند ، ( ماده یا عنصر مقوم ذات طبیعت است ) . لازم به ذکر است که اشتراک افلوطین و ابن سینا در یکی بودن معنی وجود و بیان وحدت هستی است. ( هستی در عین اینکه یکی است متکثر است و بازگشتش به واجب الوجود یا احد است ) . و همچنین به فیض (صدور) در سلسله مراتب هستی معتقد می باشند و عالم هستی را افاضه شده از عالم بالا می دانند .واژگان کلیدی : سلسله مراتب هستی ، فیض ، طبیعت ، افلوطین ، ابن سینا .

بررسی صفات حق از مسائل مهمی است که درطول تاریخ مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است .از مهمترین این صفات قدرت و اراده الهی می باشد .پژوهش ها و بحث های گوناگونی دراین زمینهصورت گرفته است .این رساله کنکاشی در تعاریف دیدگاه ها،آرا براهین ،مواضع فلسفی،مسائل و عناوین فرعی گوناگون در باب قدرت و اراده الهی صورت گرفته است .سعی و کوشش اصلی معطوف به بررسی نظرات ابن سینا و علامه طباطبایی می باشد .پژوهش حاضر از پنج فصل تشکلیل شده است ،فصل اول را به کلیات اختصاص داده ایم در فصل دوم به مبادی و تعاریف پرداخته ایم در فصل سوم به بررسی دیدگاه ابن سینا درباره ی قدرت و اراده الهی پرداخته ایم فصل چهارم بررسی دیدگاه های علامه طباطبایی درباره قدرت و ارده الهی میباشد.فصل پنج مقایسه و تطبیق دیدگاه های دو فیلسوف بزرگ ابن سینا و علامه طباطبایی می باشد.نظر ابن سینا درباره ه قدرت این است که قدرت را صفت مستقل نمی داند قدرت یعنی تعقل نظام خیر وانجام دادن آن پس قدرت عین علم است .درباره اراده عقیده دارد که اراده و علم حق تعالی از جهت مفهوم و مصداق متحدند و عین ذات او هستند علامه طباطبایی می فرماید قدرت از صفات ذاتی واجب تعالی است.تفسیر اراده به علم ذاتی او نادرست است اراده را یک کیف نفسانی خاص و مغایر با علم و شوق میداند که در ذات واجب تعالی راه ندارد زیرا اراده ماهیت ممکن است و واجب تعالی از ماهیت و ممکن منزه و مبرا است .روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای و توصیفی است .

هدف پژوهش بررسی مباحث مساله معاد و به دنبال آن لذت و الم سعادت و شقاوت که از مباحث نهایی یک دستگاه فلسفی است روش پژوهش کتابخانه ای است طرح پژوهش : پایان نامه دارای یک پیشگفتار و سیزده فصل و نتیجه گیری است نتیجه کلی : همه فلاسفه به شکل واحد مساله معاد را پذیرفته اند اختلاف نظر برخی از فلاسفه دراین مساله ، فقط نوع نگرش و کیفیت وقوع آن است