جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله اصطلاح «خرّه‌ی کیانی» در مکتب اشراق مورد بررسی قرارگرفته و ریشه‌ی این اصطلاح در ایران باستان و آیین زرتشتی نشان داده شده است. در فصل نخست به بررسی معنای لغوی و ریشه شناسی این واژه پرداخته و در فصل دوم جایگاه و خصوصیات «خرّه‌ی کیانی» در ایران باستان و کیش زرتشتی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم به بررسی این اصطلاح در آثار شیخ اشراق و پیروان وی پرداخته و در فصل چهارم، کاربرد این اصطلاح در ایران دوره‌ی اسلامی نشان داده شده است. همچنین در این فصلمعادل‌های پیشنهاد شده برای این اصطلاح در فرهنگ اسلامی (که عبارتند از: سکینه، مقام طمس، سلطان و ولایت) مورد بررسی قرار گرفته و در بخش جمع‌بندی مطالب نشان داده شده است که بهترین معادل برای این اصطلاح زرتشتی، واژه‌ی «ولایت» در فرهنگ اسلامی است. و انسان فرهمند که از فرّه‌ی کیانی برخوردار است، معادل خلیفه الله و انسان کامل در فرهنگ اسلامی به شمار می‌آید. این رساله نشان می‌دهد که همواره در ایران زمین، حق حاکمیت از آن انسان کامل بوده است که خلیفه‌ی خدا در زمین و ولی معنوی انسان‌ها به شمار می‌آمده است. بررسی این مسئله در شرایط حاضر که نظام حکومتی ایران بر اساس ولایت شکل گرفته است حائز اهمیت است. چراکه نشان می‌دهد، حکومت ولایی از خصائص ریشه-دار فرهنگ ایرانی است که در فرهنگ اسلامی نیز مورد تایید قرارگرفته است. بر این اساس در این رساله می‌توان ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و فلسفی این نحوه از حکومت را در سرزمین ایران آشکار نماید. در بخش ضمائم این رساله، تلخیصی از یکی از بخش‌های کتاب اوستا که به بررسی مسئله‌ی خرّه‌ی کیانی پرداخته است ارائه شده است و کلمات آن توضیح داده شده است. همچنین مدخل‌های «فرّ» و «شخینا» از دائره المعارف‌های ایرانیکا و جودائیکا ترجمه شده است و در متن رساله از آن‌ها استفاده شده است.

به نظر فيلسوفان اسلامی، مباحث طبيعی ( طبيعيات ) به مثابه اصول موضوعه، در علم الهی استفاده می شود. برخی از مباحث مابعدالطبيعه، تحت تأثير علم تجربی يا فيزيك روزگار فيلسوفانی است كه به طرح نظريات مابعدالطبيعی پرداخته اند. امروز بايسته است تا متفكران مسلمان، بر اساس داده های جديد علمی و دگرگونی مباحث طبيعی، به طرحی تازه از الهيات فلسفی اهتمام ورزند و مابعدالطبيعه ای متناسب با داده های جديد علمی بنا نهند و به تبيينی امروزين از آرای كهن بپردازند. در اين مقاله با بررسی نظريه افلاك، كه بخشی از طبيعيات قديم را تشكيل می دهد، ميزان تأثيرگذاری اين بحث بر مباحث مابعدالطبيعه، مورد بررسی قرار می گيرد و نشان داده می شود كه چه مباحثی از اين علم، نيازمند بازنگری و تبيينی ديگرگون است.

ابن رشد فهم ارسطو را منتهای درک بشر دانسته و تنها به شرح و تلخیص آرای او پرداخته است. در مقابل ابن سینا به تکمیل و نقد سخنان ارسطو روی آورده و دارای نوآوری هایی در فلسفه مشاء است. به همین دلیل ابن رشد در موارد بسیاری به ابن سینا خرده می گیرد که چرا از سخنان ارسطو فاصله گرفته است. در این مقاله با ذکر عبارات ابن سینا و ابن رشد، نحوه نگرش کلی آنها نسبت به ارسطو و آرای او نشان داده شده است و بر این اساس، نگرش ابن رشد نسبت به ابن سینا مورد بررسی قرار گرفته است.

کریولی از نقطه نظر فلسفه تحلیلی به ارسطو نزدیک می شود.رویکرد او با پرسش های همراه است کهبه تعبیر خود کریولی ارسطو آنها را در رویای خود نیز مجسم نکرده است یا حتی شاید فاقد اسباب مفهومی برای فهم یا پاسخ به آنها باشد. با این حال کریولی در این کتاب برآن است که دیدگاه های ارسطو راجع به صدق و کذب را بازسازی کند و تلاش خود را مصروف این عمل می نماید که با استمداد از آثار ارسطو نشان دهد او به چه طریق می تواند به این پرسشها پاسخ دهد.او در این کتاب می پرسد؛ حاملان صدق و کذب چیستند؟شروط صدق گزاره های حملی چیست؟چه تحلیلی ارسطو راجع به شروط صدق گزاره هایحملی که دارای حد تهی هستند می تواند ارائه کند؟ آیا نظریه صدق ارسطو مطابقتی است و اگر اینگونه است چه نوع نظریه صدقی را برگزیده است؟رابطه میان صدق و زمان چگونه است و مشخصا اینکه برطبق نظر ارسطو آیا ممکن است که حاملان صدق و کذب ارزش صدق گوناگونی در زمانهای مختلف داشته باشند؟پاسخ ارسطو به پارادکس دروغگو چیست و در انتها اینکه آیا ارسطو اصل دو ارزشی را رد می‌کند؟سپس کریولی به دقت فرازهایمهم از آثار ارسطو که مرتبط با هریک از این پرسش هااست را تحلیل می‌کند و در خلال ان به برخی از مشکلات شناخته شده نظام معناشناسی ارسطو توجه می‌کند.کریولی در کتاب نظریه صدق ارسطو ،این دیدگاه به کرات بیان شده که نظریه صدق ارسطو یک نظریه مطابقتی صدق است را واضح می گرداند و از آن دفاع می کند.

بحث از رابطه ی عقل و دین و جایگاه عقل در شناخت دین و قلمرو آن در دستیابی بشر به سعادت از صدر اسلام تاکنون مورد مناقشه اندیشمندان بوده و آراء مختلف و بعضاً متضادی در این باره به وجود آمده است . در این میان دیدگاه شیخ الرئیس ابن سینا و ابوحامد غزالی دارای تفاوت های قابل ملاحظه ای می باشد .ابن سینا از آنجا که به عقول عشره ی طولی و رسیدن فیض از خداوند به وسیله ی این عقول معتقد می باشد و جایگاه ویژه ای برای عقل فعال در رساندن این فیض به عالم طبیعت قائل است ، می کوشد تا تبیینی عقلانی از وحی و دین به دست دهد . اما غزالی که عقل بشری را محدود و اسیر هواهای نفسانی می داند ، نمی تواند جایگاهی برای عقل در شناخت عمیق دین و رساندن انسان به سعادت ابدی در نظر بگیرد . بنابراین ابن سینا هم دین را منشأ تأسیس احکام و دستیابی بشر به سعادت می داند و هم عقل را تنها راه شناخت آن قلمداد می کند و در نتیجه عقل و دین را هم رتبه هم می داند اما غزالی با همه ی تمجیدهایی که از عقلمی کند، شرع را بر عقل مقدم دانسته و در موارد تعارض میان عقل و دین ، دین را مقدم می شمارد و راه رسیدن به سعادت را از آن دین می داند .

به دلیل وجود رابطه‌ میان معنای لفظ و نتایج عقلانی در مباحث فلسفی، منطقی و کلامی، در این رساله تلاش شده تا نحوه تأثیر معنای لفظ مشتق بر مباحثِ علوم مذکور نشان داده شود؛ اما به علّت وسعت این مسائل، تنها به ذکر هفت نمونه از آنها اکتفا کرده‌ایم.فرضیه این تحقیق آن است که «بحث لفظی مشتق بر اخذ نتایج عقلانی در فلسفه، منطق و کلام تأثیرگذار بوده است». این فرضیّه در قسمت‌ها و بخش‌های مختلف این پژوهش تأیید شده و به اثبات رسیده است.در بخش اول پایان‌نامه سعی شده است تا ساختار لغوی و معنایی مشتق مورد بررسی قرار گیرد و تمایز مشتق فلسفی، منطقی و کلامی از مشتقّات صرفی و اصولی مشخص گردد، در همین راستا دو نظریّه اصلی در باب معنای مشتق (بساطت و ترکّب مشتق) توضیح داده شده است.در بخش دوم، به بیان مبحث منطقی تعریف، پرداخته‌ایم که سرآغازی بود بر طرح بساطت و ترکّب معنای مشتق، چراکه اولیّن بار این بحث به منظور پاسخ به اشکال وارده بر تعریف به امور مفرده، مطرح گردید.در بخش سوم مباحث فلسفی- کلامی متأثر از معنای مشتق را توضیح داده و به هریک از این مباحث، فصلی را اختصاص داده‌ایم: در فصل اول لفظ مشتقِّ «موجود» مورد بررسی قرار گرفت و اشکالات و پاسخ‌های مطرح در مباحث جزئی‌تر آن، بر مبنای معنای مشتق تبیین گردید، مباحثی چون: تفکیک وجود از ماهیت، عروض وجود بر ماهیت و اصالت وجود. در فصل دوم به «صفات مشتقِّه الهی» پرداختیم و دو نظریّه حائز اهمیّت در باب صفات الهی (زیادت صفات بر ذات خدا، عینیّت صفات با ذات خدا)، بر اساس معنای مشتق تبیین گردید. در فصل سوم لفظ مشتق «واحد» لحاظ گردیده و اقسام آن، تغایر وحدت از شیئیّت و اشکال وارده بر حقیقت خارجی داشتن وحدت، بر اساس بساطت و ترکّب معنای مشتق مورد تحلیل قرار گرفت. در فصل چهارم به شبهه ابن‌کمونه در مبحث توحید اشاره شده است و پاسخ دوانی که بر مبنای معنای مشتق است، ذکر شده است. فصل پنجم بر مبنای معنای موضوع حرکت یا «متحرِّک» که لفظی مشتق است، پایه‌گذاری شده و موضوع حرکات جوهری و عرضی تبیین شده است. در فصل ششم اتّحاد «عاقل و معقول» که الفاظی مشتق به شمار می‌روند مورد بررسی قرار گرفته و به نحوه اتّحادشان با عقل نیز پرداخته شده است. فصل هفتم بعد از اشاره به این مسئله که در نظر فلاسفه، عالم حادث زمانی است، نظریّه حال را که در همین رابطه مطرح شده، بر اساس معنای لفظ مشتقِّ «حادث» مورد بررسی قرار می‌دهد. در انتهای بخش سوم، فصل هشتم را تحت عنوان سایر مباحث آورده‌ایم که به عناوینی اشاره می‌کند که در این رساله به آنها پرداخته نشده ولی به نظر می‌رسد که به نحوی متأثّر از معنای مشتق می‌باشند.به منظور فهم بهتر مطالب و نتایج برآمده از نحوه تأثیر معنای مشتق بر مباحث فلسفی- کلامی، در بخش‌های متعدّدی از نمودارها و اشکال استفاده کرده‌ایم. همچنین اصل عبارات و نقل‌قول‌های به کار رفته در متن، در انتهای هر بخش و فصل ذکر شده است. در انتهای پایان‌نامه نیز، خلاصه‌ای از نتایج هر قسمت آورده شده و نتیجه کلی گرفته شده از آنها که همان پاسخ به سوالات اصلی و فرعی تحقیق است، بیان گردیده است. بخشی را نیز تحت عنوان «ضمائم» در آخر کار آورده‌ایم که در آن سخنان سه فیلسوف مذکور در عنوان پایان نامه (جرجانی، ابن‌سینا، ملاصدرا) و محقق دوانی در باب مشتق بیان شده است و عین عبارات این فلاسفه را از کتب خود ایشان نقل‌قول کرده‌ایم. در انتهای این بخش تصاویر نسخه خطی‌های بررسی شده در این باب نیز آورده شده است.

برهان انسان معلق یکی از برهان­ های ابن­ سینا در مسئله نفس به شمار می­ آید که در آثار مختلف وی مطرح گردیده است. یکی از اشکالات مهم وارد بر این برهان، عدم امکان تحقق عملی فرض انسان معلق است. برای پاسخ گویی به این اشکال، اهل تحقیق مدل آزمایش فکری را عنوان کرده اند. در این مقاله دو راه حل دیگر پیشنهاد می شود که یکی از آن ها معطوف به دستاوردهای نوین در حوزه علوم تجربی است. در این دیدگاه پژوهشگران با توجه به آزمایش های تجربی بر امکان تحقق عملی فرض انسان معلق تأکید می کنند. با پذیرش این پاسخ، دیگر نیازی نیست تا این شرایط را حالتی فرضی در نظر بگیریم. در حقیقت حالت مطرح شده توسط ابن سینا، به تعبیر دانشمندان علوم تجربی نوین، همان محرومیت حسی است که در فرایند دستیابی به شست وشوی مغزی، مورد استفاده قرار می ­گیرد. با دقت در آزمایش­ های مرتبط با محرومیت حسی، آشکار می شود که امروزه نتایج به دست آمده از برهان انسان معلّق، مورد تأیید دانشمندان علوم تجربی قرار گرفته است.

چکیده (فارسی): از آنجا که شناخت فلسفه ابن رشد، به شناخت فلسفه های: ارسطو، ابن رشدیان لاتینی، فلاسفه قرون وسطی و نیز نظریه «جوهر» در نزد فلاسفه جدید کمک می کند، در این رساله نظریات اختلافی ابن رشد و ابن سینا مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به دلیل وسعت این مسائل، تنها بر اختلافات آنها در حیطه «هستی شناسی» توجه شده است. فرضیه تحقیق که در نهایت مورد تاîیید قرارگرفت آن است که ریشه ای ترین اختلاف این دو فیلسوف، مسئله «تفکیک وجود از ماهیت» است. در بخش اول پایان نامه، سعی شده است تا دیدگاه و نحوه تفکر ابن سینا و ابن رشد نسبت به ارسطو و همچنین دیدگاه ابن رشد نسبت به ابن سینا، مورد بررسی قرارگیرد. سپس در بخش دوم، به بررسی معانی برخی از اصطلاحات فلسفی، مانند: «وجود»، «ماهیت» و «جوهر» در نظر این دو فیلسوف پرداخته و نشان داده شده است که «موجود» از نظر ابن سینا قابل تفکیک ذهنی به وجود و ماهیت است. در فصل دوم این بخش، به مسئله «تمایز و عروض ذهنی وجود بر ماهیت» توجه شده و مشخص شده است که بر مبنای این تمایز، ماهیت در نسبت با وجود و عدم «لابشرط» است، این مطلب منجر به طرح معنای «امکان ذاتی» گردیده است. فصل سوم تکمله ای بر دو فصل گذشته است. در این فصل، مسئله «واحد» و اشکالات مطرح در مورد آن، نقد و بررسی شده است؛ چرا که مشابهت کاملی میان این مسئله و مسئله «موجود» وجود دارد. در فصل چهارم ادامه فصل دوم و بحث «امکان ذاتی» دنبال شده است و «تقسیم موجودات به واجب و ممکن» و اقسام هر یک از آنها، ارائه شده است. در فصل پنجم براساس نیازمندی ممکن به واجب، «براهین اثبات واجب» بررسی شده اند. در فصل ششم به صفات واجب و در فصل هفتم به افعال او (خلقت عالم) توجه شده است و نظریه «فیض» و به تبع آن «قاعده الواحد» مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت و در بخش سوم، اختلافات این دو فیلسوف، جمع بندی و دسته بندی شده است و مشخص شده است که رشته ای که تمامی اختلافات ابن رشد و ابن سینا را به یکدیگر مرتبط می سازد، مسئله «تفکیک وجود از ماهیت» است و اختلافات آنها، از آنجا ناشی شده است که ابن رشد نتوانسته است درک صحیحی از «معقول ثانی فلسفی» به دست آورد. در هر فصل اشکالات ابن رشد بر ابن سینا طرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. همچنین در هر فصل، برای تفکیک و مقایسه بهتر مطالب، از جدول استفاده شده است و تاîثیر نتایج به دست آمده در هر فصل، بر سایر مباحث فلسفی مشخص گردیده است. همچنین اصل عبارات و نقل قول های به کار رفته در متن، در انتهای هر فصل ذکر شده است و نیز خلاصه ای از هر فصل، ارائه شده است. در انتهای پایان نامه، سایر نقل قول هایی که ذکر آنها در داخل متن، باعث طولانی شدن بیش از اندازه مطالب می گردید و یا آنکه مشابه آنها ذکر گردیده است، به صورت ضمیمه ارائه شده است و از طریق ارجاعات داخل متن، از آنها استفاده شده است.

ابن سینا در بیشتر آثار منطقی خود،قید«باقی ماندن کذب»را بر تعریف عکس‌ مستوی افزوده است که این قید در آثار منطقدانانی چون فخر رازی،ابهری تکرار شده است؛اما اکثر منطقدانان با این مطلب به مخالفت برخاسته‌اند.به عنوان مثال، خواجه نصیر طوسی معتقد است که قید مذکور در اثر اشتباه کاتبان پدید آمده است، در این مقاله ابتدا با تأکید بر وجود قید مذکور در شش اثر منطقی ابن سینا نشان داده‌ می‌شود که نمی‌توان این قید را ناشی از سهو کاتبان دانست. با طرح و ارزیابی دلایل‌ موافقان و مخالفان این قید مشخص می‌شود که پذیرش قید مذکور باعث ایجاد ناسازگاری در نظام منطقی ابن سینا می‌گردد.در متن مقاله دو راه‌حل جهت حل این‌ مشکل ارائه شده است. راه‌حل نخست که براساس حذف قید مذکور شکل گرفته است، توسط خواجه نصیر و سایر منطقدانان متأخر ارائه شده است و راه دیگر که به تغییر روابط عکس مستوی می‌پردازد توسط مؤلفان مقاله ارائه گردیده است.همچنین‌ نشان داده شده است که هریک از این دو راه‌حل، دارای چه امتیازات و چه معایبی‌ هستند.

«کتاب‌شناسی فلسفۀ اسلامی»[1] به قلم هانس دایبر[2] در سال ۱۹۸۳ میلادی منتشر شده و در سال ۱۹۹۹م توسط انتشارات بریل[3] تجدید چاپ شده است. این کتاب‌شناسی در سال ۲۰۰۷م با افزوده‎هایی در حدود ۳۰۰۰ عنوان جدید در سه مجلد منتشر شده است. این اثر به تأثیر فلسفۀ اسلامی بر مکاتب یهودی، و متفکران قرون وسطای لاتینی نیز می‎پردازد و بازتاب فلسفۀ اسلامی بر تفکر اروپایی و اسلامی جدید را منعکس می‎سازد. مقدمۀ این کتاب به دلیل آنکه به تاریخچۀ مطالعات غربی در مورد فلسفۀ اسلامی اشاره می‎کند و برخی از منابع اولیۀ تاریخ‎نگاری غربی در زمینۀ فلسفۀ اسلامی را بیان می‎کند و نیز رویکرد مستشرقان در مواجهۀ با فلسفه و تفکر در جهان اسلام را معرفی می‎نماید، حائز اهمیت است. همچنین این مقاله بیانگر علت توجه مستشرقان به فلسفۀ اسلامی است و برخی از خطاهای ایشان در شناخت فلسفۀ اسلامی را متذکر شده است. هانس دایبر در این مقدمه، برخی از تاریخ فلسفه‎های اسلامی قدیمی را معرفی می‎کند که توسط شرق شناسان نگاشته شده‎اند و در ایران شناخته شده نیستند و سیر تدوین تاریخ فلسفه‎های اسلامی در مغرب زمین را تشریح می‎نماید.