جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید حیدر آملی از عرفا و حکمای قرن هشتم، با بسط و تنسیق عرفان نظری در مکتب محی الدین عربی، طرح و الگویی در هستی شناسی می اندازد که می توان آن را هستی شناسی ناب دانست. هستی شناسی ناب نه یک رویکرد در کنار سایر رویکردها، بلکه حقیقتی است که فراتر از هر گونه نگاه مفهومی - مصداقی می رود، به این بیان که هستی را نه مصداقی برای مفهوم وجود بلکه حقیقتی فراتر از مفهوم و مصداق می داند. همچنین برای هستی خارجیت (عینیت) قایل است، اما نه خارجیت در مقابل ذهنیت بلکه خارجیتی (عینیتی) در ورای دوگانه خارجیت - ذهنیت. از این رو حقیقت وجود (وجود مطلق) در عین حال که هم خارجی است و هم ذهنی، نه خارجی است و نه ذهنی. این طرح، پارادوکسی را که در باب خارجیت (= عینیت) و ذهنیت وجود مطرح است، حل می کند. پارادوکس به این صورت است که ذهنیت در مقابلِ عینیت است، در عین حال خود، عینیت دارد؛ یعنی ذهنیت، عینی است و عینی نیست. حل این پارادوکس با توجه به هستی شناسی ناب سیدحیدر آملی و در نهایت، با نظریه تمایز احاطی ابن ترکه اصفهانی به کمال خود می رسد.

برهان صديقين ابن سينا برای اثبات وجود خدا، يكی از مقبول ترين براهين اثبات وجود خدا محسوب می شود. يكی از چالش های مطرح در مورد اين برهان، بحث از لمی بودن يا انی بودن آن است. بر اساس يك برداشت مشهور و سنتی از كلمات ابن سينا، برهان انی مفيد يقين نيست و لذا در مساله اثبات وجود خدا كار آمدی ندارد. اقامه برهان لمی نيز برای خداوند ممكن نيست؛ زيرا در برهان لمی، سير از علت به معلول صورت می گيرد و خداوند علت ندارد. برای برون رفت از اين معضله، برخی اين برهان را نوعی برهان انی دانسته اند كه در آن سير از ملازمات عامه برای اثبات مطلوب صورت می گيرد و لذا يقين آور است. گروه دوم اين برهان را برهان شبه لمی دانسته اند، و برخی نيز به لمی بودن اين برهان اعتقاد دارند. در اين مقاله، تلاش شده است از انی بودن برهان مورد بحث دفاع شود. انی دانستن اين برهان، با مبانی فلسفی ابن سينا سازگار است و برهان انی نيز از نظر ابن سينا يقين آور است. البته كلمات ابن سينا درباره انی بودن يا لمی بودن براهين خدا شناسی به طور عام و برهان صديقين به شكل خاص، قدری متعارض است. اما شايد بتوان با توجه به مبانی ابن سينا، اين تعارضات را برطرف كرد.

در فصل نخست این رساله، با اثولوجیا، نسخه ها و روایتهای مختلف آن، نسبت به این کتاب با انئادهای فلوطین، دیدگاه مهمترین فیلسوفان مسلمان یعنی کندی، فارابی، ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا در مورد این کتاب و به اختصار با میزان هماهنگی اندیشه های این فیلسوفان به جز صدرا، با آموزه های آن آشنا می شویم. در فصل دوم، گزارشی تحلیلی از آموزه های اثولوجیا ارائه شده است. در فصل سوم آراء و اندیشه های صدرالمتالهین با استناد به مهم ترین آثار فلسفی او در مورد محورهای مطرح شده، بیان گردیده است. در فصل چهارم تفاوتها و اشتراکات اندیشه های صدرا و اثولوجیا با اشاره به موارد استناد صدرا به این کتاب آمده است

جای شک نیست که جهان‌بینی حضرت امام "قدس‌الله نفسه الزکیه" به گونه‌ای متمایز بود. خصوصیات این جهان‌بینی اگرچه تا حدودی به صورت عام روشن است ، ولی زوایا و دقایق آن تا حدود زیادی نیاز به تحقیق و تفحص دارد. از سویی تاثر حضرت ایشان از قضایای عرفانی و عرفان بطور عموم امری واضح است . و این خود می‌تواند سرنخی برای کنکاش در ریزموضوعات فکری ایشان باشد. به همین دلیل طرز تفکر ایشان و تاثرشان از جریانات شایع در قلمرو عرفان در ارزیابی حوزه تاثیر عرفان در اندیشه ایشان به گونه‌ای بود که اعتبار آن جدا و مستقل از تراوشات فکری دیگر ایشان کار صوابی نباشد. همینگونه به نظر می‌رسد بررسی افکار ایشان در ابعادی همانند تشریح و تبیین امور دینی و سیاسی نیز بدون توجه به دستاوردهای ایشان درخصوص عرفان چندان درست نباشد. بر این اساس شناخت آن نحو اسلام که ایشان بدان فرامی‌خوانند و نام آن را اسلام ناب محمدی می‌دانستند مستلزم دخول و جولان در حیطه تفکرات عرفانی ایشان می‌باشد. این تحقیق در نظر داشته تا این بعد عظیم حضرتش را در مبحثی مستقل مطرح ساخته و جلال و ابهت آن روح عظیم را در این بعد جلای بیشتری بخشد. محورهای عمده این پژوهش عبارتند از: الف - شخصیتهایی که در تکوین اندیشه‌های عرفانی حضرت امام نقش داشته‌اند. ب - نگرشی به برخی از مهمترین آثار عرفانی ایشان. ج - نگرش حضرت امام نسبت به عرفا و ویژگیهای عرفان ایشان. د - برخی از مهمترین آموزه‌های عرفانی معظم‌له.

مسأله عقلانیت باورهای دینی از دیرباز یکی از مهم ترین مسائل فلسفی محسوب شده است. به طور کلی سه رویکرد قرینه گرایی، ایمان گرایی و عمل گرایی را می توان از دیدگاه های عام درباره عقلانیت باور دینی دانست. ابن سینا و سوئین برن دو فیلسوفی هستند که در سنت قرینه گرایی به مسئله باورهای دینی پرداخته اند. ابن سینا فیلسوفی است که با پذیرش مبناگرایی و قرینه گرایی، قرینه و شاهد لازم و کافی برای اثبات وجود خدا را استدلال قیاسی می داند. در استدلال قیاسی نتیجه یقینی است، از این جهت می توان حتی به یک استدلال برای وجود خدا اکتفا کرد. ابن سینا در مجموع سه برهان برای وجود خدا اقامه کرده است که مهم ترین آنها برهان معروف به صدیقین است. سویین برن فیلسوفی است که تلاش می کند با تطبیق روش علمی بر مسائل الهیاتی به اثبات وجود خداوند بپردازد. وی معتقد است بهترین روش برای اثبات وجود خدا استفاده از دانش زمان است، دلایل قیاسی برای اثبات وجود خداوند ناکافی هستند و باید از روش استقرایی برای اثبات وجود خدا استفاده کرد. از آن جا که استقراء چیزی بیش از احتمال را افاده نمی کند، برای توجیه استفاده از آن سویین برن به نظریه تأیید و قضیه بیزی متمسک می شود. سویین برن با در نظر گرفتن براهین متنوعی که به نفع وجود خدا اقامه شده است معتقد است در موازنه این براهین با شواهدی که به نفع الحاد اقامه شده است، باور به وجود خدا از باور به عدم وجود خدا محتمل تر به نظر می رسد. قرینه گرایی، اراده گروی غیر مستقیم، قرینه گرایی حیطه ای یا اجتماعی و وظیفه گروی در معرفت از اشتراکات این دو فیلسوف است. استفاده از روش قیاسی توسط ابن سینا و تجمیع براهین و شواهد توسط سویین برن، عدم توانایی علوم طبیعی در اثبات خدا از نگاه ابن سینا و تأکید بر روش تجربی برای اثبات وجود خدا توسط سوئین برن، رویکرد فلسفی به باورهای دینی توسط ابن سینا و رویکرد الهیاتی به باورهای دینی توسط سویین برن از نقاط افتراق دیدگاه های این دو فیلسوف می باشد.