جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار بر آن است که به‌نقد و بررسی برخی آرای تفسیری ابومسلم مستخرج از مجمع‌البیان، با تأکید بر نظرات ارزشمند علامه طباطبایی بپردازد. علامه پس از ذکر نظر خویش گاهی نظر مخالف خود را با بیان نام ابومسلم ارائه کرده و گاهی اشاره‌ای به نام او نکرده‌ و با دلایل متقن به رد نظرات ابومسلم پرداخته است. در این جا آن نظراتی مطرح‌شده که علامه صرفاً به‌نقد آنان پرداخته است. در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای و کیفی استفاده‌شده است. ازجمله موضوعاتی که به آنان پرداخته‌شده می‌توان به موضوعاتی همچون: نظر فقهی- تفسیری ابومسلم، چگونگی دفن هابیل، معاد و رستاخیز، اشاره نمود که من‌حیث‌المجموع نقدهای علامه بر آرای ابومسلم که منجر به رد نظرات او شده شامل این حالت‌ها می‌گردد که عبارت‌اند از: 1- آرای ابومسلم که خلاف ظاهر و سیاق آیه بوده؛ 2- مقولاتی که توجیه و دلیل نداشتند؛ 3- مقولاتی که با دلایلی آن ها را نپذیرفته است.

توحید و اقسام آن از جمله مباحثی است که راه را به سوی خداشناسی باز می­کند و در این میان توحید ذاتی یکی از کلیدی ترین مباحث به شمار می­رود. شیخ بهائی از محققین و اندیشمندانی است که به دقت به این مهم پرداخته به نوعی که تحلیل و بررسی اندیشه­های او می­تواند به روشن شدن بیشتر این موضوع مدد رساند. شیخ بهائی توحید ذاتی را از ارکان یقینی در اسلام می­داند یکی از مسائلی که به اهمیت آراء او می افزاید روش شناخت توحید ذاتی و ارائه آن از طریق فطرت است. البته در تکمیل آراء خویش، اقدام به طرح استدلالات فلسفی و اثبات توحید ذاتی از طریق عقل و نقل کرده و در این بیان به خوبی نشان داده است که پرداختن به مقام احدیت و واحدیت و نیز تمیز آنها تا چه حد اهمیت دارد و نیز در نهایت اقدام به ابطال آراء قائلین به ثنویت کرده است.

در اندیشه سیاسى شیخ الرئیس «عصمت» آن‌قدر مهم است که حتى با رحلت پیامبر 9 که وحى الهى متوقف مى‌شود، باز هم باید معصوم منصوب از سوى ایشان، پرچم زمام‌دارى را به دست گیرد ومردم نیز مکلف‌اند همان‌گونه که از پیامبر اطاعت مى‌کردند، از جانشین وى نیز اطاعت کنند. پیامبر کار قانون‌گذارى را به نحو احسن به پایان رسانیده، ولى کار زمام‌دارى هرگز به اتمام نمى‌رسد، مگر این‌که قیامت فرا رسد وجامعه بشرى منقرض گردد. در این کنکاش ابتدا سیاسى بودن اسلام را به عنوان اصل موضوع پذیرفته‌ایم وآن‌گاه این سؤال را مطرح کرده‌ایم که سیاسى بودن اسلام ذاتى است یا عرضى ودر نهایت، ثابت کرده‌ایم که در اندیشه سیاسى فیلسوف بزرگ اسلامى، عصمت از جایگاه ویژه‌اى برخوردار است.

این نوشتار، نخست نگاهی زودگذر دارد به منابع مختلفی که در شرق و غرب عالم از قدیم‏الایام تا کنون برای اثبات واجب‏الوجود مطرح بوده است. در عالم اسلام، سه منهج پذیرفته شده است: منهج حکمای الهی، منهج متکلمان و منهج حکمای طبیعی. سعی حکمای الهی بر این بوده است که حتی‌الامکان از مقدمات برهان بکاهند. اینان از زمان ابن‌سینا، منهج خود را «منهج صدیقین» نامیده‌اند. آشتیانی نوزده تقریر برای آن برشمرده است و اگر تقریر علامه طباطبائی را بر آن بیفزاییم، در این منهج با بیست تقریر مواجه‏ایم. یکی از کسانی که در این میدان مَرکب اندیشه را به جولان درآورده، علامه خفری است. او پس از ذکر برهان خواجه که در تجرید آمده، در حواشی خود، چهار تقریر برای آن ذکر کرده، سپس به منظور عرضه بر محافل اهل بحث، دو برهان جدید را با حذف تسلسل از مقدمات اقامه‌ نموده، سپس برهان دوم را با دو عبارت دیگر تقریر کرده و برهان دوم را درخور طریقه صدیقین شمرده است. صدرالمتألهین که گاهی خفری را یکی از فضلای فارس و گاهی او را علامه لقب داده، هم به دو برهان وی و هم به دو بیان نوآورانه وی ایراد گرفته است. نوشتار حاضر در دفاع از دیدگاه خفری تحریر شده است.

«سلوك» در آيين سياسي اشراقي سهروردي، واژه‌يي كليدي است. سلوك با خودشناسي در مرحلة فردي آغاز ميگردد و شخص را تا مرحلة اجتماعي و سياسي و حكومت بر يك جامعه پيش ميبرد. حاكم مورد نظر سهروردي، حكيمي است كه از رهگذر اين خودشناسي، پاي در عوالم برتر، از جمله عالم مثال ميگذارد كه اولين عالم برتر بعد از عالم اجسام در انديشة شيخ‌اشراق است و با سير در اين عالم، واسطة بين عالم انسانها و عالم خدا و فرشتگان ميگردد. او با خودشناسي، سير و سلوك در عالم مثال و اطاعت پروردگار به مرحلة قطب، امام و رياست عالم ميرسد. سهروردي با قائل شدن به مرتبۀ قطب براي حاكم و نيز كسي كه قادر است با عالم مثال مرتبط باشد و واسطة انسانها و خداوند قرار گيرد، سياست و حكومت و حاكميت آرماني و مدينة آرماني را با انديشة نويني مورد بررسي قرار داده است. عقيدة سهروردي در حكمت عملي و بويژه سياست، مطابق و همرديف با حكمت نظري او دربارة قواعدي چون تشكيك، امكان اشرف، قهر و محبت و ذومراتب بودن عالم است و همانطور كه عالم مثال ـ كه ابداع سهروردي است ـ واسطة عالم ماده و عالم انوار قاهره است، حاكم حكيم مرتبط با عالم مثال نيز واسطة انسانها و خداوند و نيز فرشتگان است. حكومت حاكمي با ويژگيهاي مورد نظر شيخ‌اشراق، ايدئاليستي و دست نيافتني يا مختص برخي انسانها نيست بلكه وجود حاكمي با ويژگيهاي مورد نظر او امري شدني و واقعيت‌پذير است. توجه چنين حاكمي، هم بر سعادت دنيوي مردم است و هم سعادت اخروي.

حس مشترک به منزله لوحی است که صور را یا از طریق حواس ظاهر دریافت می کند یا از قوه تخیل. آن چه انسان از طریق ادراکات حسی دریافت می کند، همان صوری است که در آن لوح ارتسام و انتقاش یافته است. در عالم خواب و برخی از بیماری ها قوه تخیل فعال می شود و صوری را در حس مشترک ترسیم می کند. در نتیجه، شخص چیز هایی می بیند که دیگران ادراک نمی کنند. در اینگونه بیماری ها نفس مشغول تدبیر بیماری می شود و قوه تخیل به فعالیت می پردازد. در این حالت طب متسافل به سراغ جن گیرها و دعا نویس ها و شیادان دوره گرد می رود و طب متوسط از حال نفس غافل می شود و مستقیما به سراغ بدن می رود و طب متعالی به کمک نفس می شتابد و با دوا و دعا و صدقه، نفس را تقویت می کند، تا کار خود را به خوبی انجام دهد و سلامت را به بدن باز گرداند.

موضوع انتظار بشر از دین و قلمرو دین و مانند آن موضوعاتی هستند که در حوزه فلسفه دین جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. لذا در این راستا بحث قلمرو دین در قرآن مورد بحث و بررسی قرار می گیرد که با بررسی آیات قرآن ، حضور دین در عرصه های فردی و اجتماعی حیات انسان ضروری می نماید و اینکه بدون اصول و قوانین دینی ، حیات فرد و جامعه مورد پذیرش پروردگار نخواهد بود. دین در حیات فردی به شناخت و اعتقاد فرد نظر دارد که باید بر اساس توحید باشد و لذا اصل اساسی در ادیان الهی به ویژه دین اسلام اصل توحید می باشد که در قرآن به عنوان قانون اساسی این دین جایگاه ویژه ای داشته و به عبارتی می توان گفت رویکرد آیات الهی قرآن توحید بوده و این اصل همانند نخ تسبیح هم آیات قرآن را به هم پیوند می دهد و هم در مقام عمل ، اعمال جوارحی و جوانحی انسان را و تعاملات اجتماعی جامعه دینی را و لذا در این مرحله عمل راهکار ارائه می کند جهت توحید در عمل و اینکه در حیات اجتماعی ، بر اساس قوانین دینی اختلاف ها کنار گذاشته شده و طبق قوانین دینی جامعه اداره گردد و اصولا دین برای رفع اختلاف آمده است. بنابراین آنچه در این پایان نامه به آن پرداخته شده با رویکرد توحید نظری و عملی بوده و قلمرو دین و به عبارتی رسالت دین در حیات فردی و اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته که ریشه آن همان توحید می باشد.

قاضى سعید که از حکماى بعد از ملّاصدراست، در مباحث فلسفى، نظریاتى دارد که با آراى ملّاصدرا و ابن سینا معارض است. در موضوع ادراک، او نظر صدراییان و مشّاییان را باطل دانسته و گفته که ادراک نه حصولى است و نه حضورى (به معناى مشهور)؛ وى معناى جدیدى از «حضور» ارائه مى دهد، بدون اینکه مراد خود را توضیح دهد. وى همچنین در باب حدوث نفس بر مسلک ابن سینا (روحانیه الحدوث بودن نفس) رفته، و در مسئله معاد، با قول ابن سینا و ملّاصدرا مخالفت ورزیده و به زعم خود قول دیگرى ارائه کرده است.در نوشتار حاضر، این سه مسئله را از دیدگاه قاضى سعید بررسى کرده و نشان داده ایم که در همه این مسائل، نظر وى مبتنى بر حرکت جوهرى و به تبع آن اصالت وجود بوده است. وى اتّحاد عاقل با معقول و حاس با محسوس را قبول دارد، در حالى که حرکت جوهرى را قبول ندارد. او همچنین، با صراحت، قول به اصالت وجود را باطل دانسته و بر اصالت ماهیت رفته است. لذا، تناقضات زیادى در نظریات وى به چشم مى خورد.