جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مساله تعارض علم و دین از جمله مسائل مهم در کلام جدید و فلسفه دین است که رشد و شکوفایی علوم جدید در قرون اخیر ، زمینه را برای طرح آن به وجود آورده است . تعارض علم و دین محل التقای امواج خروشانی از حیات فکری و فرهنگی بشر و نقطه پیدایی گردابی خوفناک و خطر خیز است ، که ورود در آن ، بسیار دشوار است . با نگاهی به پیشینه این بحث ، خود را با مجموعه ای از دیدگاههای متفاوت مواجه می بینیم که هر یک از آنها از منظر معرفت شناسی ویژه ای به موضوع پرداخته و در باب وجود و عدم تعارض یا حل تعارضات موجود ، اظهار نظر نموده اند. آشنایی دقیق با مواضع معرفت شناختی موثر در این بحث ، به متکلمان دینی این امکان را می دهد تا مساله تعارض علم و دین را به گونه ای موجه تر حل و فصل نمایند. بررسی مساله تعارض علم و دین و کیفیت رفع آن ، بیان گونه های مختلف تعارض و مطالعه در باب مصادیقی که منازعه علم و دین در آنها تعین یافته ، از مباحثی است که در این پژوهش ، پاسخ به آنها را مورد بررسی قرار داده است .

ابن حزم اندلسی دو رویکرد به مسأله معرفت شناسی دارد. رویکرد اول مبتنی بر منطق ارسطویی است و رویکرد دوم بر مبانی فکری ظاهریه استوار است. تأکید او در رویکرد اخیر، بر طریق چهارم از راه های تحصیل معرفت است. بر­اساس­ آن آدمی با تصدیق پیامبر (ص) و ایمانی که خداوند در دل او می­ آفریند، به کسب معارفی خاص نائل می­گردد. او، بر­طبق روش معناشناسی ­اش، راه چهارم را از عبارات وحیانی و باورهای مبتنی بر آن گرفته است. با مراجعه به اندیشه­ های ظاهریه حزمیه مشخص می­شود که آنچه از طریق ایمان به پیامبر بدست می ­آید، مجموعه­ای کامل، متناهی، مشخص و تضمین­ کننده سعادت آدمی است و قابل حصول از طرق دیگر نیست. با وجود ­این، او وحی را نخستین منبع همه معارف به ­حساب نمی­ آورد. از نظر او باور مرتبه­ای بالاتر از معرفت می ­باشد و تفاوت تعداد راه ­های کسب معرفت در دو رویکرد را باید در این نکته جستجو کرد. این دیدگاه او را «ایمان­گروی اعتدالی» نام نهاده ایم.

رساله حاضر با عنوان «تحلیل و بررسی قصه آدم در قرآن و مقایسه آن با عهدین و تأثیر آن بر الهیات ادیان ابراهیمی» به رشته تحریر آمده است. باز‌‌ خوانی دوباره قصه آدم (ع) به لحاظ پیدایش نظریه‌های جدید و تأثیر آن در فهم متون مقدس ضرورت دارد. موارد اشتراک و افتراق قصه آدم (ع) در قرآن کریم و عهدین و واقعی یا نمادین بودن آن و بررسی تأثیر قصه بر الهیات ادیان ابراهیمی سوال های مهم این رساله بوده است. این تحقیق از نوع تحلیلی- توصیفی بوده و به روش عقلی جمع آوری شده است و منابع آن در وهله اول، قرآن کریم و عهدین و بعد از آن کتب تفسیر و مقالات تحقیقی درموارد یاد شده بوده است. در این پژوهش با مقایسه آیات قرآن کریم و متون مقدس نشان داده شده که آدم (ع) به عنوان اولین انسان و پیامبر خدا در قرآن کریم از منزلت بسیار والایی نسبت به عهدین برخوردار بوده است. قصه آدم (ع) قصه‌ای واقعی و تاریخی است و بعضی از تفاسیر تمثیلی منافاتی با واقعی بودن آن ندارد. حکایت قصه در کتاب مقدس موجب تکوین آموزهایی مانند زن ستیزی در تاریخ اندیشه یهودی و مسیحی و آموزه نجات در مسیحیت شده است، به نحوی که اگر قصه آدم (ع) در سفر پیدایش نبود، آموزه نجات عقیم می‌ماند. به علت تمایز ساختاری قصه آدم (ع) درقرآن کریم نسبت به عهدین، آموزه‌های فوق به الهیات اسلامی راه نیافته و در عوض مسأله‌ی گناه آدم (ع) در توسعه مفاهیم بحث عصمت انبیاء نقش بسزایی ایفا کرده است.کلمات کلیدی:قصه ــ قرآن کریم ـ کتاب مقدس ـ الهیات ادیان ابراهیمی.

فخر رازی با تحلیل آیات قرآن، دیدگاهی دینی درباره هستی‌شناسی انسان عرضه کرده است. برخی از احکام هستی‌شناختی در دیدگاه وی چنین است: انسان اشرف مخلوقات زمینی است؛ انسان حقیقی نفس غیرمادی است که دارای تغییرات تدریجی در صفات است؛ نفس انسان در بدو تولد دارای تمایلات و ملکات خدادادی است که می‌تواند به فعلیت صفات خوب یا بد منجر شود؛ حیات انسان دارای سه مرحله قبل و بعد از تولد و پس از مرگ است؛ انسان در دنیا دارای روابط چهارگانه با خدا، خویش، دیگران و طبیعت است که در میان این روابط، باید رابطه با خدا رابطه حاکم باشد؛ توجه به سه مرحله خلقت با هدف توجه‌دادن انسان به مبدأ و معاد بوده است. این مقاله با هدف جمع‌بندی دیدگاه فخر رازی درباره ویژگی‌های انسان‌شناختی انسان از نظر دین، و با روش توصیفی‌تحلیلی نوشته شده است.

براهین اخلاقی اثبات وجود خدا که از یک رشته مقدّمات با محتوای تجربه و اندیشه اخلاقی صورت یافته‌اند، به برهان اخلاقی عملی و نظری تفکیک می‌یابند. برخی همچون کانت با استناد به اینکه اخلاق اساساً تعهّدی عقلانی است، بر ضرورت وجود قاعده اخلاقی در جهان هستی تأکید ورزیده، مدّعی‌اند فرد به دلیل عمل به ارزش‌های اخلاقی، ناگزیر به پذیرش وجود خداوند است. منتقدان معتقدند این‌گونه برهان از اثبات وجود خارجی خداوند ناتوان است؛ ازاین‌رو، برخی دیگر با تکیه بر وجود عینی ارزش‌های اخلاقی، به ارائه برهانی نظری بر وجود خدا پرداخته‌اند که مقبولیّت بیشتری یافته است. مدّعا این است که رفتارهای اخلاقی انسان‌ها در ادوار مختلف، مبتنی بر وجود مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی عامّ، جهان‌شمول و آفاقی است که صرفاً با در نظر گرفتن خدایی یگانه قابل تبیین است. بعضی دیگر نیز اساساً بر سرشت دینی الزام و انگیزش اخلاقی توجه نموده، بر این باورند که جز خداوند و اوامر او، هیچ نیرویی نمی‌تواند فاعل اخلاقی را به سوی انجام افعال اخلاقی ترغیب نماید. در مقاله حاضر، تقریرهای گوناگون برهان اخلاقی نظری مبتنی بر عینیّت ارزش‌های اخلاقی بررسی و نقد می‌گردد. در ارزیابی کلّی نتیجه گرفته می‌شود هرچند این‌گونه برهان از حیث سازگاری درونی و بیرونی دارای نقاط ضعف است، در تکمیل استدلال‌های خداگرایانه حایز اهمیت است.

یکی از مباحث پر دامنه‌ی فلسفه‌ی دین که در قرن بیستم تحت تأثیر آراء ویتگنشتاین پرورش یافته است، ناواقع‌گرایی است. فیلیپس به عنوان یکی از اصلی‌ترین ایمان‌گرایان ویتگنشتاینی، با پذیرش مبانی فلسفی ویتگنشتاین سعی در بیان ایمان‌گرایی خویش دارد. وی در بیان ایمان‌گرایی خود به عنوان یکی از ناواقع‌گرایی افراطی، به نوعی ناشناختارگرایی در باب گزاره‌های دینی را می‌پذیرد.فیلیپس به عنوان یک پوزیتویست، با پذیرش متن‌گرایی، ایده‌ی بازهای زبانی و نحوه‌ی زندگی، به غیر توصیفی و غیر ارجاعی بودن باورها و گزاره‌های دینی معتقد است. او گزاره‌های دینی را دارای مصداق عینی نمی‌داند. چون ارجاع به واقع را مختصّ گزاره‌های علمی می‌داند. وی با بیان دیدگاه درون‌گرایانه‌ی خود در باب توجیه گزاره‌های دینی، سعی دارد تا با تأکید بر جنبه‌ی عملی دین آن را از انتقادات تجربه‌گرایانه و عقلانی حفظ کند. او با نفی جنبه‌ی نظری و واقعی دین، به نظریه‌ای ناواقع‌گرایانه در باب دین می‌رسد و که این نظریه منجربه نفی مفاهیم متافیزیکی از جمله مفهوم «خدا» می‌شود.وی پس از بیان دیدگاه خود در باب گزاره‌های دینی، به بیان تفسیری جدید از این گزاره‌ها می‌پردازد. تفسیری که با اعتقادات متدینان در تعارض است. انتقادات و اشکالاتی درباب نظریه ناواقع‌گرایانه و ناشناختارگرایانه وی و تفسیر جدید او از مفاهیم و گزاره‌های دینی در قالب چهار عنوان بررسی سازگاری درونی، بررسی سازگاری بیرونی، بررسی سازگاری با واقع، بررسی زبان شناختی بیان شده است.مهمترین نقدها در محورهای چهارگانه فوق‌الذکر عبارتند از: از این‌که تبیین او از اطلاق ذات الوهی با وابسته‌ کردن آن به تعالی درونی و اخلاقی متدینان در تضادّ است. ضمناً روح حاکم بر ایمان‌گرایی وی که به نفی واقعیت الوی منجر می‌شود در تعارض با اصول و نحوه زندگی متدینان در تمام ادیان می‌باشد و لذا ایمان‌گرایی وی عملاً با الحاد تفاوتی ندارد. ضمناً غالب منتقدان فیلیپس اعتقاد دارند: اولاً. درون‌گرایی افراطی وی در خصوص بازیهای زبانی با دیدگاه ویتگنشتاین در تعارض است و ضمناً حدود و تغور بازی زبانی و نحوه‌ی ارتباط آنها با هم در نگاه فیلیپس مبهم و نامبیّن می‌باشد. یکی از نکات مهم دیگر در انتقادات آن است که وی اولاً. در تبیین دین و فاکتورهای مهم دینی مانند خدا، پرستش و دعا دچار مغالطه تحویل‌گرایی شده است و ثانیاً. میان معناداری و صدق و توجیه در گزاره‌های دینی خلظ کرده است

این پایان‌نامه متکفّل بررسی قانون هیوم در پرتو واقع‌گرایی انسان‌مدار هیلاری پاتنم است، از آنجاییکهبخش عمده‌ای از تاریخ فرا‌اخلاق جدالیست بر سر واقع‌نمون بودن و یا نبودن گزاره‌های اخلاقی لذا بررسی قانون هیوم که از یک هست نمی‌توان بایدی استخراج کرد، راهی است برای نگاه نو به فرااخلاق.ادعّا بر اینست که قانون هیوم یک نکته ساده منطقی نیست بلکه بخشی است از یک نظام فلسفیو این متافیزیک امورِ واقعِ هیوم است که مبنای استنتاج ناپذیری هست از باید تلقی می‌شود. با بررسی قانون هیوم و پس از روشن شدن مفهوم واقع در هیوم، سیر تاریخی ناشناخت‌گرایی و تلاش برای زدودن ارزش‌ها از عالم به عنوان اموری که این سنّت آنها را فارغ از عینیت و تحقیق‌ناپذیر، اموری که به خطا واقعیت انگاشته می‌شوند و جزئی از اثاث واقعی عالم نیستند تلقّی می‌کند و بررسی اشکالات فراوان وارد برآنها، درنهایت انگاره پاتنمی درهمتنیدگی که پاسخی است به طرد ارزشها.ارائه می‌شود.به اعتقاد پاتنم واقع‌گرایی به راه خطا رفته است که به امری چنین دور از فهم متعارف رسیده است و یا مانند هر بدیلی باید شرحی قانع‌کننده از این دگردیسی ارائه کند. امری که به اعتقاد پاتنمناممکن است. بدین معنا که رویکرد واقع‌گرایی علمی رویکردی نادرست بوده است و می‌توان نسبت به اخلاق و علم، همچنان واقع‌گرا بود، بدون آنکه به یکی از آنها اصالت بخشید. تبیینی که بر این موارد می‌آید تا بدانجا که تلخیصش ممکن است نشان دادن تناقض در رویکرد واقعگرایی علمی در صور چندگانه‌اش وبدست دادن بدیلی عاری از تناقض، از واقع‌گرایی در مبادی هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه آنست و نیز تبیینی که رویکرد جایگزین از دوگانه واقعیت ارزش و جایگاه اخلاق ارائه می‌کند و پاسخی که به نسبی‌گرایی اخلاقی می‌دهد.

یکی از مهم‌ترین ابتکارات ملاصدرا در حوزۀ هستی‌شناسی، دیدگاه وجود رابط معلول است. نظریة وجود رابط معلول، از یک ‌سو بر لوازمی استوار است که بدون آنها اثبات این دیدگاه ناممکن خواهد بود و از سوی دیگر، نتایج مهمی بر آن مترتب است که پذیرش آنها، اندیشه‌های فلسفی مقبولِ پیش از خود را با تحولات بنیادین مواجه می‌کند. پژوهش حاضر با هدف واکاوی و تبیین لوازم و نتایج وجودشناختی این نظریه صورت گرفته است. وحدت شخصی و کثرت شأنی وجود و ناممکن بودن علم حصولی و حضوری به معلول بما هو هو، از اهم لوازم دیدگاه وجود رابط معلول است. همچنین وحدت واقعیت، تشأن، تقدم بالحق، تشکیک در ظهور و وجود منبسط از مهم‌ترین نتایج دیدگاه وجود رابط معلول به ‌شمار می‌رود.