جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مباحث مربوط به زمان، ملاصدرا به عنوان بزرگترین و مهمترین چهره فلسفه اسلامی، الفاظی به کار می‌گیرید که ظاهراً با الفاظ آینشتین به عنوان بزرگترین شخصیت در فیزیک مدرن مشابه است. آنچه صدرالمتألهین در این مبحث بدان می‌پردازد، از مهمترین و جالب‌ترین دستاوردهای فلسفه اسلامی بشمار می‌رود و در عین غنا از انسجامی درونی با بقیه ابتکارات و نظریات وی بالاخص نظریه «حرکت جوهری» برخوردار است. ایشان در عین حالی که بر اساس مبنای اسلاف خویش زمان را مقدار حرکت می‌داند، آنرا «بُعد چهارم» اشیاء معرفی کرده و همانند ابعاد سه‌گانه، زمان را از ذاتیات جسم می‌داند. آینیشتن نیز در نظریاتی انقلابی با نام «نسبیت عام» و «نسبیت خاص»، که مبنای فیزیک مدرن و تحولات بعدی آن قرار گرفت، زمان را در کنار مختصات سه‌گانه، «بعد چهارم» و متحد با آنان معرفی نمود. هر یک از این دو تفکر در حوزه خود سبب‌ساز تحولات اساسی و دستاوردهای شگرفی شد. این رساله بر آن است که سیر تاریخی هر یک از این دو نظریه در باب زمان را در بستر حوزه خویش بررسی نموده و سپس به مقایسه و تطبیق بین آنان بپردازد.

ظرفیّت حکمت متعالیّه در اثبات وجود موضوع علم و اثبات تمایز حقیقی علوم و پیشنهاد طرحی مناسب برای طبقه‌بندی علوم که بتواند در دوران کنونی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و راهگشایی موثّری در نظام کلان علمی حاضر ایجاد نماید، از توانمندی‌های این فلسفه در تولید ظرفیّت حکمت متعالیّه در اثبات وجود موضوع علم و اثبات تمایز حقیقی علوم و پیشنهاد طرحی مناسب برای طبقه‌بندی علوم که بتواند در دوران کنونی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و راهگشایی موثّری در نظام کلان علمی حاضر ایجاد نماید، از توانمندی‌های این فلسفه در تولید مبانی عام علوم طبیعی و ظرفیّت در مسأله‌ی افت و خیز خلأ کوانتومی یا جنبش نقطه‌ی صفر و در بحث غایتمندی طبیعت و علوم طبیعی از پتانسیل‌های ناشناخته‌ی آن در تولید مبانی خاص علوم طبیعی است. مشابهت‌های جالب توجّه میان حرکت جوهری و نخستین با افت و خیزهای خلأ و افزوده‌هایی که در این بین هریک از دو علم فیزیک و فلسفه بر یک‌دیگر دارند و نیز توجّه به غایتی که حکمت متعالیّه برای طبیعت و علوم طبیعی پیشنهاد می‌کند، می‌تواند بشارتگر وادی-های نوینی در هریک از دو علم مزبور باشد. بنابراین حکمت متعالیّه بر اساس ادّعای خود، فعّالیّت‌های مستقیم و غیرمستقیمی در تولید مبادی علوم طبیعی داشته است که هرچند برخی از آن‌ها مبتنی بر طبیعیّات عصر فیلسوف قلمداد می‌شوند، امّا این امر الزاماً به معنای ناکارآمدی آن‌ها در عصر حاضر نیست.مبانی عام علوم طبیعی و ظرفیّت در مسأله‌ی افت و خیز خلأ کوانتومی یا جنبش نقطه‌ی صفر و در بحث غایتمندی طبیعت و علوم طبیعی از پتانسیل‌های ناشناخته‌ی آن در تولید مبانی خاص علوم طبیعی است. مشابهت‌های جالب توجّه میان حرکت جوهری و نخستین با افت و خیزهای خلأ و افزوده‌هایی که در این بین هریک از دو علم فیزیک و فلسفه بر یک‌دیگر دارند و نیز توجّه به غایتی که حکمت متعالیّه برای طبیعت و علوم طبیعی پیشنهاد می‌کند، می‌تواند بشارتگر وادی-های نوینی در هریک از دو علم مزبور باشد. بنابراین حکمت متعالیّه بر اساس ادّعای خود، فعّالیّت‌های مستقیم و غیرمستقیمی در تولید مبادی علوم طبیعی داشته است که هرچند برخی از آن‌ها مبتنی بر طبیعیّات عصر فیلسوف قلمداد می‌شوند، امّا این امر الزاماً به معنای ناکارآمدی آن‌ها در عصر حاضر نیست.