جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین نحوه پیدایش و کثرت عالم از مبدأ هستی و رابطه کثرت و وحدت، از دغدغه‌های فیلسوفان و عارفان و از جمله چالشی‌ترین مباحث میان سه مکتب حکمت مشّاء، حکمت متعالیه و عرفان بوده و تفسیرها و تبیین‌های متفاوتی از آن ارائه نموده اند. هر سه مکتب در پذیرش و باور اصل واقعیت و وجود با یکدیگر، هم‌داستان‌اند همچنان که در واقعیت داشتن وحدت و کثرت تردیدی روا نمی‌دارند، اما مسأله نحوه صدور و واقعیت داشتن کثرت، از منظر ابن‌سینا، ملاصدرا و قونوی مورد اختلاف است. (مسأله) این پژوهش که با روش توصیفی _تحلیلی، سامان یافته (روش) بر این فرض استوار است که کثرت و وحدت در اندیشه ابن‌سینا، ملاصدرا و قونوی، به سه بیان متفاوت ارائه شده است، و سه تبیین متفاوت از نظام صدور در اندیشه این سه شخصیّت، برخاسته از مبانی نظام فلسفی مشّاء، حکمت متعالیه، و نظام عرفان اسلامی، وجود دارد. این اندیشمندان ارتباط حقایق عینی و وجودی و حضرت حق تعالی را با کلیدواژه‌های متفاوتی همچون علیت، تشأن و تجلّی، تبیین نموده‌اند. (فرضیه) هدف اساسی این تحقیق، تبیین صحیح نظام صدور و ترسیم تلاش‌های سه مکتب اندیشه‌ ورز مشّاء، حکمت متعالیه و عرفان اسلامی است که تبیین این مهم و ترسیم میزان توفیق هرکدام از این سه مکتب، کمک شایانی در ارائه صحیح جهان‌بینی برآمده از آن می‌کند. (اهداف) تمایز آشکار میان بزرگان سه اندیشه مهم اسلامی مشّاء، متعالیه و عرفان در تبیین معنا شناختی کثرت عالم و تبیین نحوه پیدایش آن از مبدا هستی از جمله نتایج و یافته‌های این پژوهش محسوب می‌گردد. ابن سینا با قائل بودن به اصل علیت و تباین وجودات، صادر اول را عقل اول ومجرای کثرات می‌داند، ملاصدرا در دیگاه اول و تشکیک وجودی خود، عقل اول را صادر اولی می‌داند که مجرای بقیه صوادر وکثرات است. این کثرات یک سلسله وجودات از شدید به ضعیف را تشکیل می‌دهند. ملاصدرا در دیگاه نهائی خود همگام با وحدت شخصی عرفا و قونوی همه ماسوی الله را نمود ومظهر حق تعالی می‌داند که از او در یک مرتبه متجلی گردیده وآن وجود منبسط و نفس رحمانی است وهمه ماسوی را در بر می‌گیرد. با این تفاوت که این مظهریت در نزد ملاصدرا قوی تر و نزد قونوی وعرفا ضعیف تر و ظلی تر است.(یافته ها)

مشاوره فلسفی به عنوان حرفه‌ای یاورانه شناخته شده است که از اصلاح شیوه های تفکر و نظریه‌های فلسفی برای حل مسائل و مشکلات مراجعان استفاده می‌کند. جنبش فلسفه عملی به طور رسمی از سال 1980 توسط گرد آخنباخ در آلمان آغاز شد. او اولین کسی بود که یک انجمن به این فعالیت اختصاص داده و آن را به عنوان تخصص مستقل معرفی کرد. پس از آن در سال 1992 انجمن مشاوران فلسفی توسط الیوت دی کوهن و همکارانش در آمریکا تاسیس شد و تا کنون به فعالیت خود ادامه می‌دهد. ران لاهوا از پیشگامان مشاوره فلسفی، تمامی مشاوره های فلسفی را در دو روش کلی طبقه می‌کند. روش آموزشی و روش تفکر تحلیلی. با تحلیل و بررسی مبانی فلسفی این دو رویکرد، به نظر می‌رسد میان روش آموزشی و مکتب اگزیستانسالیسم و روش تفکر تحلیلی و مکتب پوزیتیویسم پیوند مبنایی وجود دارد. پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی نظریه‌ی معرفت‌شناسی ملاصدرا درصدد است تا از مقومات این دستگاه فلسفی برای تبیین مبانی رویکرد مشاوره فلسفی بهره ببرد. روش تحقیق استفاده شده در پژوهش، روش کتابخانه‌ای می‌باشد. داده‌ها از طریق فیش‌برداری گردآوری و به روش اصطیادی تحلیل شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از طریق تبیین اصول نظام معرفت شناسی صدرایی مانند حرکت جوهری و اتحاد علم و عالم و معلوم، فرآیند ادراک انسان به نحوی متمایز ترسیم می شود به طوری که می‌توان تحلیل متفاوتی از ریشه اساسی مسائل و مشکلات انسان ارائه داد. در پایان نظام مشاوره‌ای که از نظام معرفت‌شناسی صدرا برخاسته است، انضباط نفس از طریق تنظیم عوامل انسانی و محیطی و سامان‌دهی فرآورده های ادراکی نامطابق با واقع که تا پیش از مراجعه به مشاوره‌ی فلسفی در صحنه نفس رخ داده است را برای بر قراری تعادل و تجربه‌ی سلامت روحی و روانی به مراجعان خود پیشنهاد می‌دهد.

شواهد ربوبیه کتابی در فلسفه و حکمت اسالمی، نوشته حکیم و فیلسوف شیعی، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی .این کتاب از مهمترین آثار فلسفی مال صدرا است؛ چرا که در آن، همهاندیشههای فلسفی او )در زمینههای مختلفِ االهیات، طبیعیات، نفس، معاد و...( به صورت مختصر بررسی شده است.کتاب الشواهد الربوبیه را میتوان چکیده کتاب اسفار هم به شمار آورد؛ هر چند در بخشهایی از آن، مطالبی هست که در اسفار و سایر کتب او دیده نمیشود. الشواهد الربوبیه امور اعتقادی را با عرفان و تصوف، آمیخته و با شواهدی از آیات قرآن، همراه کرده است.این کتاب در حوزههای علمیه و دانشگاهها تدریس میشود .مالهادی سبزواری بر شواهد تعلیقاتی نوشته است.صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی محمد بن ابراهیم، صدرالدین شیرازی، معروف به صدرالمتألهین یا مالصدرا، از حکما و فالسفه قرن یازدهم هجری است. وی در شیراز به دنیا آمد و پس از تحصیالت مقدماتی در شیراز، برای ادامه تحصیل، به اصفهان سفر کرد. او علوم عقلی را از سید محمد باقر معروف به میرداماد و علوم نقلی را از شیخ بهاءالدین محمد عاملی فرا گرفت. سپس به زادگاهش شیراز بازگشت، ولی به جهت حسادت عدهای، مجبور به ترک آن دیار و سکونت در یکی از روستاهای قم به نام کهک شد .مالصدراسالها در انزوا به تزکیه نفس پرداخت و پس از طی مراحل سیر و سلوک، تا آخر عمر به نگارش تألیفاتی بر اساس مکتب فلسفی نوبنیاد خویش، حکمت متعالیه مشغول شد.الشواهد الربوبیه مشتمل بر پنج بخش بزرگ یا «مشهد» است. هر «مشهد» به چند «شاهد» تقسیم میشود و هر «شاهد» نیز چند «اشراق» را در بر میگیرد. شروح و تعلیقات زیادی بر کتاب شواهدالربوبیه، نوشته شده است که مهمترین آنها عبارتند از:حواشی حکیم مالعلی نوری که نسخهای از آن در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است، حواشی حکیم مالهادی سبزواری به زبان عربی که از جامعترین و دقیقترین حواشی شواهد به شمار میآید، حواشی عرفانی و فلسفی محمدرضا قمشه ای حواشی علی حکیم حواشی علی بن عبد هللا مدرس زنوزی که این حاشیه مربوط به بخشهای آغازین کتاب است.این اثر ترجمه و تعلیقه کتاب شواهد به زبان انگلیسی است. عالوه بر ترمه و تعلیقه، یک مقدمه ای که در آن خالصه ای از افکار مال صدری گنجانیده شده است هم آوردیم.

بحث معرفت‌شناسانه دربارۀ ویژگی حکایت، از مباحث بنیادین در معرفت‌شناسی معاصر است. معرفت‌شناسان مسلمان نیز در مورد ذاتی‌بودن و بالفعل بودن حکایت مفاهیم، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. رأی مشهور معرفت‌شناسان مسلمان بر آن است که حکایت، ذاتیِ باب برهان، و وصف بالفعل صورت‌های ذهنی است. برخی دیگر بر این باورند که حکایت بالفعل تنها در مرتبۀ تصدیق، صادق است و حکایت تصورات و قضایا، شأنی و بالقوه است. در مقابل این دیدگاه‌ها، استاد فیاضی حکایت را ذاتی باب‌ ایساغوجی و بالفعل صورت‌های ذهنی می‌داند. در این مقاله تلاش شده است با تبیین تحلیلی دیدگاه استاد فیاضی و وارسی انتقاد‌ها بر این دیدگاه، ابعاد جدیدی از مسئله حکایت روشن گردد. تبیین دقیق مفاهیم دخیل در فرایند حکایت در آرای این حکیم نشان می‌دهد نقدهای وارد بر دیدگاه ایشان، از جمله نادیده‌گرفتن نقش فاعل شناسا در فرایند حکایت یا عدم دلالت ادله بر مدّعا، وارد نیستند.

هدف: هدف از این پژوهش، اثبات این فرضیه بود که تمدن غربی با فاصله گرفتن از وجه فطری و تغییر در نظام قراردادی و اعتباری، در زیرساختهای اخلاق دچار بحران شده و برایند این تمدن، افول کرامت انسانی بوده است. روش: این تحقیق به روش کتابخانه‏ای و توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. یافته‌ها: جوهرة تمدن غرب مدرن متأثر از فرهنگ آن بر سه اصل اومانیسم، سکولاریسم و سوبژکتیویسم مبتنی است که باعث دوری انسان از هویت و فطرت الهی خویش و محروم شدن وی از درک حقیقت و کمال حقیقی شده است. نتیجه گیری: جامعة غربی دچار بحرانهای عمیق اخلاقی از جمله سودمحوری و لذت‌گرایی شده که منجر به از بین رفتن تعابیر ارزشی مانند ایثار و تقوی و زهد و انفاق و خیرخواهی و عدالت‌طلبی و عبور از تمامی مرزهای اخلاقی و ارزشی شده که حاصل آن، بی‌ارزش شدن انسانیت و نابودی ارزشهای معنوی و انسانی است که از عوامل افول این تمدن محسوب می‌شود.

در علم اخلاق، به افعال اختياري انسان و ملکات و صفات فاضله و رذيله نفس پرداخته مي‌شود و راه‌هاي تهذيب نفس بيان مي‌گردد. در اين ميان، کيفيت عملکرد قواي نفساني تأثير مستقيم در کيفيت زيست اخلاقي انسان دارد. اهميت اين مسئله، از اين جهت است که اخلاق جداي از انسان نيست، بلکه سازندة هويت و من واقعي او است. علامه طباطبائي با تأکيد بر مبدأيت قواي نفساني و نقش آن در کيفيت صدور فعل اخلاقي، رويکردي انسان‌شناسانه به حوزة اخلاق ارائه مي‌دهد. در اين رويکرد، تمامي مفاهيم اخلاقي در مفهوم «اعتدال» خلاصه مي‌گردد و راه رسيدن به تربيت اخلاقي و رهايي از رذائل را اعتدال‌بخشي به قواي دروني نفس برمي‌شمرد. وي جايگاه ادراکات عقل عملي را بي‌بديل توصيف مي‌کند؛ ولي ازآنجاکه انسان‌شناسي علامه از خداشناسي او جدا نيست، ضمن پيوند ميان اين دو مبنا، با بهره‌گيري از معارف قرآن در نهايت رويکرد «اخلاق توحيدي» را برگزيده و آن را کامل‌ترين رويکرد اخلاقي نسبت به مکاتب اخلاقي پيش از اسلام معرفي مي‌نمايد. روش اين مقاله، ‌تحليلي و با استفاده از داده‌هاي کتابخانه‌اي است.

یکی از مباحث مهم در الهیات بالمعنی الاخص، تبیین چگونگی فاعلیت حضرت حق است؛ آنچه به عنوان دیدگاه منتخب ملاصدرا از آثار این حکیم قابل درک است، نظریه فاعلیت بالتجلی است؛ طبق این دیدگاه خداوند متعال بر اساس علم به ممکنات، که عین ذات خداوند، بلکه عین علم به خود او است، فاعل بی‌واسطه‌ی همه‌ی موجودات امکانی است، بگونه‌ای که ممکنات، موجودات رابط بوده و تنها موجود اصیل، حضرت حق متعال است. با این وصف، ملاصدرا در برخی آثارش و در مبحث مرتبط با تبیین نوع فاعلیّت الهی، فاعلیّت بالعنایه را به عنوان دیدگاه منتخب خویش، معرّفی می‌کند، حال آنکه فاعلیّت بالعنایه دیدگاه منتخب فیلسوفان مشّاء محسوب می‌شود. بکارگیری این اصطلاح، سبب این ابهام شده است که در نهایت، دیدگاه ملاصدرا چه تفاوتی با دیدگاه حکمای مشّاء در نحوه‌ی فاعلیت الهی دارد. در این نوشتار، رویکردهای مختلف فلاسفه‌ی صدرایی: رویکرد حکیم سبزواری و حکیم زنوزی، رویکرد ملا علی نوری، و رویکرد استاد حسن‌زاده آملی، در جهت رفع این ابهام، طرح و بررسی انتقادی شده است، و در نهایت، راه‌حل حکیم ملاعلی نوری تقویت شده است. بر طبق رویکرد منتخب، فاعلیّت عنایی همچون علم عنایی، اصطلاحی مختص به حکمت مشّاء نیست، و مختصات حکمت مشّاء همچون زیادت علم بر ذات، مقوّم آن نیستند.

ملاصدرا در آثار مختلفش، نسبت به پذيرش صورتهاي مادي بمثابه مرتبه‌يي از مراتب علم الهي، مواجهه و مواضع متفاوتي داشته است؛ گاه تصريح به پذيرش كرده، گاه اصلاً موضعگيري نميكند و گاه آن را انكار ميكند. نوشتار حاضر درصدد است راه‌حلي براي شناخت ديدگاه نهايي ملاصدرا از ميان موضعگيريهاي متفاوت وي، بدست آورد. در اين راستا، تعابير متنوع ملاصدرا دربارة علم حضرت حق به ماديات و توجيهاتي كه براي هر يك از آنها ارائه شده، بررسي شده است. در يك توجيه علت اين تفاوت و تنوع، تطور رأي ملاصدرا از علم اشراقي الهي به علم متعالي دانسته شده و در ديگري، تفكيك وعاء دهر و وعاء زمان. مقالة حاضر نشان ميدهد كه هر دو توجيه نارسا است و تنها راه‌حل قابل پذيرش براي تبيين ديدگاه نهايي صدرالمتألهين در علم به ماديات، نسبيت تقسيم موجود به مجرد و مادي است. اين راه‌حل، متناسب با دو رويكرد بنياديني است كه ملاصدرا نسبت به تلازم تشكيك در وجود و كمالات آن، و همچنين هويت عين‌الربطي ممكنات اتخاذ نموده است.

سالکین اهل معرفت، بر حسب تفکیک میان قرب فرائض و نوافل، یا اهل سلوک نفلی هستند، و یا فرائضی‌اند و یا جامع هر دو قرب، و یا واجد مقام تمحّض و تشکیک هستند. در تفاوت میان قرب فرضی و نفلی، همین بس که در قرب نفلی، خداوند تنزّل وصفی نموده و سمع و بصر عبد می‌شود؛ ولی در قرب فرضی، عبد نعت حقّ متعال می‌شود و عبد، سمع و بصر و ید حقّ تعالی می‌گردد؛ و همین وساطت برخاسته از قرب فرضِ ولیّ‌الله، سرّ قرار و عدم هلاکت عالَم امکان است. تفکیک فرض و نفل در کلام عرفای مسلمان، تا بدانجا پیش رفته که اتیان فرائض، مظهر عبودیّت، و اتیان نوافل، مظهر اجارت عبد تلقّی شده است. برخی از عرفا در منشأیابی برای برتری قرب فرض از قرب نفل، به واژة کلیدی و تعیین‌کنندة اختیار و اضطرار اشاره نموده‌اند؛ عبد در نافله اختیار عبودیّت الهی به جای عبودیّتِ امیال خویش نموده است؛ لیکن در فریضه، عبد حقّ انتخاب ندارد و مضطر و ناچار از عمل به فریضه است. در این نوشتار، به روش تحلیلی پژوهشی، و به تفصیل به آراء عرفای اسلامی در باب تفکیک این دو نحوه تقرب و آثار آنها پرداخته‌ایم.

اهتمام به معنویّت در جهان امروز، ناشی از احساس خلأ در دنیای صنعتی است. در این میان، اهتمام به معنویّت اسلامی، ضروری است. در این نوشتار، به بررسی اهداف و ویژگی‌های معنویّت در منظر حکیمان و عرفای مسلمان پرداخته شده است. معیار و منشأ برای معنویت فعل عبارت است از نیّت و معرفت به فعل و جهت‌گیری اخلاقی آن. هدف زندگی معنوی از دیدگاه آن‌ها عبارتند از: ارتقای شناخت توحیدی در مراتب مختلف توحید و ارتقای گرایشات عبادی و ارتقای انگیزه برای حرکت به‌سوی حقیقت اصیل. ویژگی‌های معنویّت اسلامی نیز عبارتند از: هماهنگی با هدف خلقت، هماهنگی با ویژگی‏های روانی انسان، هماهنگی با توان انسان، هماهنگی با شریعت، فراگیری نسبت به ابعاد فردی و اجتماعی و زمانی و مکانی، فراگیری طولی، تنوّع در برنامـه معنوی، حفظ واسطه انسانی، همراهی و هماهنگی رشد و تعدیل در ابعاد انسانی، هماهنگی مؤلّفه‌های معنوی، توجّه به تأثیر دوسویه بین رفتار انسان و سنت ‏های عالم هستی، جامعیّت نسبت به جمیع شئونات و احوال حیات.