جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تلخیص برشرح‌ متوسط کتاب‌ «سخنوری، رِتوریکای» ارسطو انجام گرفته است. ابن رشد بر طبق روال عمومی کار خود را با ذکر چند سخن از ارسطو آغاز می گند و سپس به شرح و تفسیر کتاب می پردازد. و تفکیکی بین سخنان خود و بیانات ارسطو قائل نمی شود و مخاطب گاهی در فهم منبع سخن دچار سردرگمی می شود.ابن رشد در تلخیص خود تمام مطالب و فصول نص ارسطو و حتی مثالهای او را ذکر نمی کند.

کتاب حاضر، دربردارندة ترجمة متن «الکشف عن مناهج‌الادله فی عقاید الملّه»، اثر «ابن رشد»، فیلسوف قرن ششم هجری قمری است. موضوع اصلی این کتاب، مسئلة هماهنگی و تطابق دین و فلسفه است. این موضوع یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فکری ابن رشد محسوب می‌شود. وی هدف از نگارش کتاب خود را این‌گونه بیان کرده است: «دراین کتاب تلاش می‌کنیم تا عقایدی را که از منظر شرع مقدّس بر عموم مردم واجب است فراگیرند، بدست آوریم و در حدّ توان به هدف شارع مقدّس دست یابیم.» بر این اساس، در بخش نخست اثر خود، دیدگاه‌های حشویه، اشاعره، معتزله و صوفیه را بیان و نقد می‌کند و موارد تعارض آنان را با شرع مقدّس از دیدگاه خود تبیین می‌کند. سپس به توحید و یگانگی خداوند می‌پردازد و صفات خداوند را مورد بررسی قرار می‌دهد. تنزیه و تقدیس و معرفت افعال، از دیگر موضوعات مطرح شده در این متن است.

کتاب «الآثار العربیة» متن عربی تلخيصی است كه ابن رشد از كتاب ارسطو یعنی متئورولوگیا كرده است و در آن به مباحث طبیعی و جوی پرداخته شده است. آثار علوی، یا کائنات الجو، عنوانی است که فلاسفه اسلامی در مورد مباحث مربوط به پدیده‌ های جوّی به کار برده‌ اند. در نظر این دانشمندان، آثار علوی یکی از ۸ بخش اصلی دانش های طبیعی است که «باز نماینده و خبر دهنده بود از حادثه‌ هایی که در هوا پیدا شود چون رعد و برق و باران و برف و شگفتی هایی که بر زمین بود چون بیرون آمدن چشمه‌ ها و روان گشتن کاریزها و رودها از کوه ها و آن چیزها که در زمین تولد کند مانند جوهرهایی که آن را فلزات گویند و انواع کبریت (گوگرد) و زیبق (جیوه) و زاج و مانند این». زمینه اصلی این مباحث کتاب متئورولوگیای ارسطو است که توسط یحیی بن بطریق از مترجمان دوره مأمون عباسی، از سریانی به عربی ترجمه شده است. این کتاب از لحاظ ریشه‌ یابی عقاید مربوط به زمین‌ شناسی و هواشناسی و چگونگی تکوین نظریه‌ های مربوط به طبیعیات، در میان مسلمانان اهمیت بسزایی دارد و از سده ۳ق/۹م توجه اهل فن را به خود برانگیخته و اینان در توضیح و یا تکمیل آن کتاب ها نوشته‌ اند. ابن رشد با این استدلال که اگر اجرام سماوی دارای نفس بودند حرکت های یکنواخت و یک جهت نداشتند عالم نفوس فلکی یا ملکوت را از کیهان شناسی خویش حذف کرد و فضای صمیمیت و آشنایی مستقیم عقل و طبیعت را گستراند که نتیجه این پیوند را در تفسیر و برداشت ابن رشد از عقل فعال به خوبی و روشنی می توان دید. وی اگرچه عقل فعال را جوهر مفارق می داند لیکن آن را مغایر و مباین نفس انسانی (عقل انفعالی) نمی داند بلکه پیوسته به آن می داند به گونه ای که نفس انسانی از هم جوشی و هم سنخی با عقل فعال به شناخت و معارف عالیه دست می یازد. در این کتاب ابن رشد اشتباه های ابن سینا و ابونصر فارابی را در مورد آفرینش بیان می کند و سپس افاضه آن نیروی واحد را که پدیدآورنده همه پدیدگان می شود شرح می دهد.

ابوالوليد محمد بن رشد كتاب تهافت التهافت را در پاسخ به تهافت الفلاسفة غزالي به رشتة تحرير درآورده است، تا «نشان دهد كه بيشتر آنچه غزالي در كتابش آورده است از ارزش تصديقي و اقناعي برخوردارند و به مرتبة يقين و برهان نمي‌رسند». غزالي در بيست مسأله بر فلاسفه خرده گرفته در سه مورد حكم به تكفير ايشان داده است. ابن‌رشد يك به يك اين مسائل را طرح كرده و به مقابله با غزالي رفته است. او فحاشي‌هاي غزالي را با فحاشي پاسخ داده، اما آنجا كه پاي انتقاد و استدلال در ميان است در بسياري موارد به غزالي حق داده است و ابن‌سينا را به كج‌فهمي متهم كرده است. به نظر او كتاب غزالي مباحث الهي را از محل ويژة خويش به در آورده و براي غير اهل آن عرضه كرده است. همين امر باعث شده است كه اين مباحث حالت برهاني خود را از دست بدهند، و به‌صورت سخناني جدلي و خطابي درآيند. از اينجاست كه او نه گزارش غزالي را از ديدگاه‌هاي فيلسوفان مي‌پسندد و نه انتقاد او را از آنها. «اين كتاب را بايد تهافت مطلق ناميد، نه فقط تهافت فيلسوفان».