جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله اي است در بيست فصل در مبدء و معاد . نام مشهور اين رساله آغاز و انجام است ، ليكن در بعضي از نسخه هاي قديمي به نام « مبدء و معاد» آمده ، در مقدمه كتاب از آن به عنوان « تذكرة» ياد گرديده است. با اين كه نام اين رساله در فهرست تاليفات خواجه ديده نمي شود معهذا در نسبت آن به خواجه طوسي جاي ترديد نيست. رساله مشتمل بر بيست فصل است كه خواجه آن را به خواهش بعض دوستان خود تاليف كرده و در آن از آغاز و انجام خلقت و قيامت و بهشت و جهنم و غير آن به روش عرفاني بحث نموده است. در مقدمه گويد: «دوستي از عزيزان از محرر اين تذكره التماس كرد كه نبذي از آنچه سالكان راه آخرت مشاهد كرده اند از انجام كار آفرينش و بدآنچه در كتاب خداي تعالي مسطور است و بر زبان اولياء و انبياء مذكور از احوال قيامت و بهشت و دوزخ و غيري آن ثبت كند بر آن وجه كه اهل بينش بعيان بينند نه بر آن وجه كه اهل دانش بيان مي كنند. فصول كتاب چنين است: فصل اول : در صفت راه آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مهم ؛ فصل دوم : در اشارت بمبدء و معاد ؛ فصل سوم : در اشارت بهر دو جهان ؛ فصل چهارم : در اشارت بزمان و مكان ؛ فصل پنجم : در اشارت بخلايق؛ فصل ششم : در احوال اصناف خلق در آن جهان و ذكر بهشت و دوزخ ؛ فصل هفتم : در اشارت به صراط ؛ فصل هشتم : در اشارت بصحائف اعمال ؛ فصل نهم : در اشارت بطي آسمانها ؛ فصل دهم : در اشارت بوزن اعمال و ذكر ميزان ؛ فصل يازدهم : در اشارت بطي آسمانها ؛ فصل دوازدهم : در اشارت بنفحات صدر؛ فصل سيزدهم : در اشارت بحالها كه در روز قيامت حادث شود ؛ فصل چهاردهم : در اشارت بدرهاي بهشت و دوزخ ؛ فصل پانزدهم : در اشارت بزبانيه دوزخ ؛ فصل شانزدهم :در اشارت بجويهاي بهشت ؛ فصل هفدهم : در اشارت بمنازل بهشت و دوزخ ؛ فصل هجدهم : در اشارت بدرخت طوبي وزقوم ؛ فصل نوزدهم :‌در اشارت بحور عين ؛ فصل بيستم : در اشارت بثواب. اين كتاب غير از «التذكرة» خواجه نصير به زبان عربي است كه در علم هيئت نگاشته شده است.«درايتي» در آن روش تأويل عارفان و فيلسوفان اسلامي كه اسماعيليان در انديشه و پندار ديني خود از آن بهره برده اند بكار برده شده است . طوسي فيلسوف از خانداني دوازده امامي بوده و نزد دانشمندان شيعي امامي پرورده شده و هنگام دانشجوئي «غنية‌ النزوع الي علمي الاصول و الفروع» ابن زهره را نزد سالم بن بدران مصري -در نسخه نوشته -بتاريخ 614 در هفده سالگي خوانده و درجمادي الثاني 619 و در بيست و دو سالگي اجازه روايت همين كتاب را از او گرفته است (اجازات بحار ص 16) و پيداست كه تنها از رهگذر فلسفي چنين روشي را در پاره اي از كتابها مانند اوصاف الاشراف برگزيده بود . مگر اين كه هنگام گرفتاري در درباره اسماعيليان ايران ناگزير شده بود «سير و سلوك» براي مجلس عالي ناصرالحق و الدين بنويسد و در آن از فصول مقدس حسن علي ذكره الاسلام نخستين خداوند الموت (557-561) ياد كند. و همچنين اخلاق ناصري را در 633 براي ناصرالدين ابوالفتح محتشم قهستان در روزگار علاءالدين محمد بن حسن (618-653) بنگارد. و الادب الوجيز لولدالصغير ابن مقفع را براي همان ناصرالدين بپارسي كند و در همين قهستان زبدة الحقائق همداني را براي همو بپارسي در آورد . اين هم گفته شود كه ايوانف روضة التسليم و مطلوب المؤمنين را كه هر دو كتابي است درست اسماعيلي و باطني بنام طوسي بچاپ رسانده است و كتابي هم بنام تحفه و كتابي بنام روضة‌ القلوب بنام او هست؛ گرچه اين روضة القلوب در برخي نسخه ها همچون نسخه سپهسالار بنام بستان القلوب و از سيد شريف گرگاني دانسته شده . اين چهار كتاب روشن نيست كه از طوسي باشد اگر چه تحفه و روضة القلوب بروش اسماعيليان نوشته نشده است . باري اين «آغاز و انجام»‌ از طوسي است و گرچه روش تأويل در آن هست ولي رنگ آئين اسماعيلي ندارد. «محمد تقي دانش پژوه» شامل بيست فصل. 1- در صفت راه آخرت و ذكر سالكان. 2- در اشارت بمبداء و معاد. 3- در اشارت بهر دو جهان. 4- در اشارت بمكان و زمان آخر. 5- دراشارة بحشر خلايق. 6- در ذكر احوال اصناف خلق در آن جهان. 7- در اشارة بصراط مستقيم. 8- در اشارت بصحايف اعمال ... 9- در اشارة بزبانه دوزخ ... 20- در اشارت بثواب و عقاب و عدل او. شامل بيست فصل است .(مير ودود سيد يونسي) آغاز كتاب: ربنا لاتزع قلوبنا بعد اذ هديتنا و هب لنا من لدنك رحمتاً ...... دوستي عزيزتر از محرر اين تذكره التماس كرد كه نبدي از آنچه سالكان راه آخرت مشاهدت كنند از انجام كار آفرينش شبيه بآنچه در كتاب خدايتعالي مسطور است و بر زبان اولياء‌و انبياء ‌عليهم و السلام مذكور از احوال قيامت و بهشت و دوزخ و غير آن ثبت كند بر آن وجه كه اهل بينش بعيان مي بينند نه بر آن وجه كه اهل دانش بيان ميكنند و هر چند اجابت اين التماس متعذر بود بحكم آنكه نه هر چه هست نصيب هر كس است و نه هر چه نصيب كسي است تواند ديد ... اين تذكره از آنچه مراد آن عزيز است قاصر باشد بايد كه چون عذر واضح مؤاخذت نفرمايد .... فصل اول در اشارت بحور عين در اشارت بثواب و عقاب در صفت راه آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مردم از آن و آفات اعراض بدانكه راه آخرت ظاهر است و راه بر آن معتمد و نشانهاي راه مكشوف و سلوكش اسان و ليكن مردم از آن معرضند ... اما سبب آساني سلوك آنست كه اين راه همان راهست كه مردم از آنجا آمده است پس آنچه ديدني است يك بار ديده است ... الي آخر. انجام كتاب: ايشان از ثواب منزه باشند چه دنيا و آخرت برمرد خداي حرام است ، الدنيا حرام علي أهل الآخرة و الآخرة حرام علي أهل الدنيا و هما حرامان علي أهل الله . سبحان ربك رب العزة عما يصفون و سلام علي المرسلين و الحمدلله رب العالمين

رساله هاي چندي از وي در اين كتابخانه نگاهداري مي شود ( نك . اثبات واجب الوجود ، الاسئلة و الاجوبة ، التسلسل ، الحاشية علي شرح العقايد العضدية ، رسايل عرفاني ، رساله عرفاني ، تقريب المرام في شرح تهذيب الكلام ، حدوث العالم ، شرح الرسالة البديعة ، المبداء و المعاد ، الوجود ... ) گفتاري است كوتاه ، بخش بندي نشده . نام نگارنده تنها در پايانه آمده است. ( احمد منزوي ) آغاز كتاب: الحمدلله علي حكمه بعد علمه ، و علي صفوته بعد قدرته ، و الصلاة ... و بعد ، فاعلم ان البراهين الموردة المشهورة في ابطال اللاتناهي ، كما اطلعنا عليه ، غير تامة ... انجام كتاب: ... فصح العلم بها دون وجودها ، فاندفعت الشبهة المتوهمة في علمه تعالي . ]دائره المعارف 2/5 ؛ بغدادي 1/605 ؛ زركلي4/44 ؛ سركيس 2/1291 كه هيچيك از اين كار او ياد نكرده اند .[

کتاب آب حیات این شاعر ترک زبان، منظومه‌ای است به زبان ترکی که در ۹۸۹ق/۱۵۸۱م آن را پدید آورده است. این اثر جنبه پندآمیز دارد و در زمینه‌های اخلاقی است.

شمس الدين محمد بن احمد خفري متوفي 958 هـ.ق. بر شرح جديد تجريد حاشيه اي نوشته است و ملاشمسا گيلاني زنده بسال 1045 هـ.ق. حکيم و محقق شيعي درقرن يازدهم هجري حاشيه اي برحاشيه خفري نبشته است که کتاب حاضر مي باشد حواشي است تحت عنوان - قوله - بر بخش الهيات شرح تجريد، مقصد سوم در اثبات صانع. (فاضل) در برگ اول نسخه خطي به شماره 1706/ع كتابخانه ملي كه حاشيه آقا جمال خوانساري بر حاشيه خفري است، اسامي حاشيه نويسان بر حاشيه خفري همچون لاهيجي ، ملا صدرا، ملا شمسا گيلاني، تنكابني و خليفه سلطان نوشته شده و نام ملا شمسا كشميري هم در جمع حاشيه نويسان آمده است . همچنين در طبقات اعلام الشيعه قرن 11/ص265 در ترجمه ملا شمسا كشميري از چنين حاشيه اي نام برده شده و تصريح شده كه ملا شمسا كشميري شاگرد شيخ بهائي و غير از ملا شمس الدين محمد گيلاني است.«حبيب الله عظيمي» وي دو «حاشيه» بر «شرح» جديد و قديم «تجريد» دارد . (ذريعه 6/66، 69) «احمد منزوي» حاشيه از مقصد ثالث در اثبات صانع است تا بيان معني قدرت و جبر و اختيار، محشي خود نيز بر اين حاشيه حاشيه دارد و در برخي موارد از استاد خود بنام ثالث المعلمين (مير داماد) و از خفري و رساله جبر و اختيار خواجه و علامه اردبيلي ياد مي كند و از مطاوي حاشيه استفاده مي شود كه محشي از متأخران و شيعي مي باشد . (محمد باقر حجتي) بصورت <قال المصنف - قال الشارح> تنظيم شده است. و درذريعه از چنين حاشيه اي ياد نگشته . (محمد تقي دانش پژوه) در برگ اول نسخه خطي به شماره 1706/ع كتابخانه ملي كه حاشيه آقا جمال خوانساري بر حاشيه خفري است، اسامي حاشيه نويسان بر حاشيه خفري همچون لاهيجي، ملا صدرا، ملا شمسا گيلاني، تنكابني و خليفه سلطان نوشته شده و نام ملا شمسا كشميري هم در جمع حاشيه نويسان آمده است. همچنين در طبقات اعلام الشيعه قرن 11/ص265 در ترجمه ملا شمسا كشميري از چنين حاشيه اي نام برده شده و تصريح شده كه ملا شمسا كشميري شاگرد شيخ بهائي و غير از ملا شمس الدين محمد گيلاني است.«حبيب الله عظيمي» وي دو «حاشيه» بر «شرح» جديد و قديم «تجريد» دارد. (ذريعه 6/66، 69) «احمد منزوي» آغاز كتاب: بسمله الحمدلله العليم الحكيم و الصلوة علي خاتم النبيين و آله المعصومين قال المصنف قدس سرّه المقصد الثالث في اثبات الصانع فيه اشارة لطيفة الي ان العالم باسره متعلق الصنع و الله سبحانه ... انجام كتاب: لقيام الصور المباينة و قد عرفت توجيهه غير مرة فلا نعيده..و هذا اشارة الي نفي الكثرة بعد الذات تمت بعون الله [الذريعة 6/66و 116؛رقم 340؛ آستان قدس 1/101 ؛ الفبائي آستان قدس /190 ؛ نمازي خوي /256 ؛ دانشگاه 3/235 ؛ فهرست آستان قدس 4/83؛ مرعشي 31/434؛ رياض العلماء از انتشارات اين كتابخانه بزرگ 7/153؛ فهرست قديم آستان قدس 1/37؛ كتابخانه وزيري 5/1572؛ كتابخانه ملي 12/392 ؛ مجلس شورا 2/44 و 2/60 و 10/1914 و 16/263؛ الهيات تهران ص 524-525 ؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1314 و 1610 ؛ دانشگاه تهران 6/2263 و 6/2264 و 17/287؛ فهرست مروي 111 ؛ دائرة المعارف اسلامي 1/138 و 1/139 ؛ ذريعه 6/66 ؛ اعلام 2/1091 : شمس گيلاني ؛ طبقات 11/266 شمسا گيلاني ؛ مرعشي 18/283 «حاشيه شرح تجريد» ؛ نشريه 4/401 و 5/211 و 7/142 و 11/939؛ اهدائي به آستان قدس ص 104؛ نسخه پژوهي 3/129 ؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 190 ؛ شيخ علي حيدر 2/84 ؛ مكتبة اميرالمؤمنين 2/353 ؛ شورا 2/148/24 و 1/11/33 و 1/153/33 ؛ رايانه آستان قدس]

اين حاشيه سومين حاشيه ملا جلال بر شرح تجريد قوشچي و پاسخهاي تند و صريح وي به اعتراض جناب صدر دشتكي است.حاشيه اول جلاليه به دنبال حاشيه سوم جناب ملا جلال است.اين نسخه در سنه943ق.در شيراز از روي نسخه ملا جلال الدين دواني كتابت شده است. حاول المؤلف في هذه الحاشية التي هي بعناوين: «قوله - أقول» رفع ما أشكل من «شرح تجريد العقائد» لعلاءالدين علي بن محمد القوشچي (879هـ) و أوضح ما أبهم منه، و في بعض أبحاثها شيء من التفصيل، كما اهتم فيه برد بعض الانتقادات التي وجهها مير الشريف الجرجاني (816هـ) علي شرح القوشچي، و كان ألفه باسم السلطان أبي الفتح خليل بهادر خان بن أبي نصر حسن بيك بهادر خان. (موسوي بجنوردي، حسن) [نشريه 11/936]