جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله اي كوتاه در تعريف و توضيح بحث قضا و قدر به صورت استدلالي و مستند به روايات معصومين (ع) و همراه با نقد و بررسي نظرات مخالفين است كه با فقراتي با عناوين: «كشف و تحقيق» و «وهم و دفع» و «تبصره و كشف» و «توجيه وجيه» تنظيم شده است. (طيارمراغي، محمود) مؤلف: نظام الدين گيلاني. پنداشته مي شود كه اين همان نظام الدين (علي بن حسن بن نظام الدين) گيلاني ملقب به حكيم الملك باشد كه در «الذريعةج2ص436و ج4ص422» ياد شده و از فضلاء سده 11 هـ. ق. است. مؤلف در توصيف اين رساله آورده: « ان هذا رسالة شريفة مشتملة علي كلمات لطيفة في بيان القضاء و القدر حررتها علي ما فهمنا من مواضع كلام الاكابر و حققتها بمقتضي الاحاديث و القرآن الكريم». (مهدي ولائي) [شورا 1/187/33]

طبق يادداشت مترجم كه بخط خود در 11 ربيع الثاني 1335 هـ در انتهاي نسخه تحرير كرده اين ترجمه و ترجمه بعدي در پايان جلد اول كتاب احوال حضرت محمد بنت علي الجواد (ع) در آخر حالات مأمون بن هارون مرقوم شده است. منقول از كتاب حيوة الحيوان دميري به خط مترجم كه به جهت مظفرالدين شاه قاجار انجام داده است. [مجلس شورا 32/276]

چون فتنه و آدم كشي بر سر امور مذهبي و اعتقادي در هند رواج پيدا كرده و مسلمانان يكديگر را با بهانه هاي بيجا مي كشند، مؤلف بر آن شد كه اعتقادات صحيح را در اين كتاب گزارش دهد و بيان حق و حقيقت كند. اين كتاب اعتقادات اسلامي را از ديدگاه اهل سنت بازگو كرده و بيشتر به آيات استشهاد مي كند، و مشتمل بر يك مقدمه و سه باب است بدين تفصيل: مقدمه: در علت ايجاد خلايق. باب اول: در بيان ايمان و اسلام و كفر و انواعش. باب دوم: در بيان توحيد و شرك و اقسام آن. باب سوم: در بيان نبوت و امامت. (سيد احمد اشكوري) [مرعشي 7/251]

با يزيد ثاني ابومحمد علي بن عناية الله بسطامي که در سه مسأله بنام سيد امير مظفر در روز سه شنبه 14 جمادي الثاني 1011 ساخته است. مسئله قضا و قدر و افعال عباد و اينكه آيا همه كائنات باراده خدايند يا نه، با رد و ايراد و نقل بعضي از گفته ها بحث شده و به سيد امير مظفر تقديم گرديده است، بحثها در اين رساله بر پايه هاي عقلي است و به آيات نيز اشاره شده و داراي سه مسأله مي باشد بدين ترتيب: المسألة الاولي: الافعال الاختيارية هل هي من افعال الله تعالي. المسألة الثانية: هل الكائنات بارادة الله أو عدمه. المسألة الثالثة: في تحقيق القضاء و القدر. (سيد احمد اشكوري) تأليف ابو محمد بسطامي معروف به بايزيد ثاني رساله اي است مبسوط درباره مسئله قضا و قدر (يكي از معروفترين مباحث علم كلام) و بطوري كه مؤلف در پايان ديباچه توضيح داده است، از نظر ارتباطي كه موضوع اين كتاب با مبحث «اختياري بودن افعال خلق» و همچنين مسئله «تأثير اراده خداوند در كائنات» دارد، تأليف خود را در 3 قسمت (مسئله) پرداخته است: مسئله 1: بحث درباره اختياري و يا اجباري بودن كارها و بويژه كارهاي بشر. مسئله 2: بحث درباره تأثير اراده خدا در موجودات و نقطه ارتباط موجودات با اراده آفريدگار. مسئله 3: بحث در موضوع اصلي كتاب «قضاء و قدر» كه طبعاً محصول بحثهاي گذشته كتاب است. (عبدالحسين حائري) تاليف ابومحمد بسطامي معروف به بايزيد ثاني رساله اي است مبسوط درباره مسئله قضاء و قدر (يكي از معروفترين مباحث علم كلام) و بطوريكه مولف در پايان ديباچه توضيح داده است. از نظر ارتباطي كه موضوع اين كتاب با مبحث «اختياري بودن افعال خلق» و همچنين مسئله «تاثير اراده خداوند در كائنات» دارد، تاليف خود را در 3 قسمت (مسئله) پرداخته است: مسئله 1- بحث درباره اختياري و يا اجباري بودن كارها و بويژه كارهاي بشر. مسئله 2- بحث درباره تأثير اراده خدا درموجودات و نقطه ارتباط موجودات با اراده آفريدگار 3- بحث در موضوع اصلي كتاب «قضاء و قدر» كه طبعا محصول بحثهاي گذشته كتاب است. (عبدالحسين حائري) در ديباچه نام كتاب و تاريخ نگارش نيامده است. نسخه 6042 ملك، نگاشته 14 ج 2/1011 ق/1602م است. و به نوشته «ذريعه» وي همروزگار شيخ بهايي بوده و كتاب را به نام سيد امير مظفر از بزرگان روزگار خود ساخته است. در ديباچه مي گويد آن را به بر پايه 3 مسأله نهادم. نسخه در دست سربندهايش نانويس مانده است. در آن از آراء معتزليان و اشعريان و ديگر پيشگامان اين انديشه ها در اسلام سخن رفته است. در ديباچه نام نگارنده «ابومحمد علي بن عنايت الله مشهور به بايزيد بسطامي» آمده است. در «ذريعه 17/144» از «قضا و قدر» فارسي از ابومحمد بسطامي شاگرد علي بن عبدالعالي كركي (د 940ق) در 3 «مسأله» نشاني آمده است، كه مي تواند يكي ترجمه ديگري باشد. (احمد منزوي) رساله استدلالي است در اصول اعتقادات شيعه مشتمل بر سه مسئله در مبحث قضا و قدر: 1-الافعال الاختيارية هل هي من افعال الله تعالي 2- هل الکاينات بارادة الله او عدمه 3- تحقيق القضاء و القدر در اين مبحث شيخ به فرق بين قضا و قدر مي پردازد و وجه تمايزآن دو را درميزان الهي بيان مي کند. وي اين رساله را به درخواست يکي از بزرگان به نام «امير مظفر» تاليف کرده و تاريخ ختم تاليفچهاردهم جمادي الثاني 1011 است. [الذريعة 17/149؛ كتابخانه مجلس شورا 5/24؛ دانشگاه 3/318؛ کتابخانه ملک 1/418؛ مرعشي 26/165؛ كتابخانه ملي 19/251؛ مجلس سنا 2/5؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1552؛ مدرسه صدر بازار 2/453؛ دانشگاه تهران 16/443؛ دائرة المعارف بزرگ 1/302؛ ذريعه 17/149 «رسالة في القضاء و القدر» ؛ اعلام 1/293: بايزيد البسطامي طبقات 11/76؛ دانشگاه 3/318؛ مجلس 5/64؛ ملك 1/571؛ نشريه 4/442 و 11/321؛ شيخ علي حيدر 1/304]

رساله مختصري است در اصول عقايد كه در پنج اصل و خاتمه كه به ترتيب زير نگاشته شده است: ‌ 1. توحيد؛ ‌2. عدل؛ 3. نبوت؛ ‌4. امامت؛ ‌5. معاد؛ خاتمه: در معرفي فرقه هاي متصوفه دراطراف قزوين و سنيان آن ديار كه به صورت غير منظم به بحث پرداخته است. (سيد محمود مرعشي) [مرعشي 33/610؛ ميراث شهاب س8ش/4 63]

در ترجمه وجمع آوري بعض اخبار ائمه عليهم السلام وارد شده در اصول دين با استشهاد به اقوال واحوال علماء، در يک مقدمه وپنج مقصد وخاتمه. [عكسي مركز احياء ميراث 5/446؛ تراجم الرجال 2/122؛ ]

در ديباچه گويد: «هذه مقدمة في علم الكلام نرجو بوضعها المهابة و الاكرام موجزة بالاختصار و الاقتصار و سميتها بخلاصة الاعتبار في معرفة ذات الجبار مع معرفة النبي و الامامة و الوعد و الوعيد كي ينجو بها من النار و يخلد في الجنان ذات القرار ... » اين رساله داراي چهار باب و يك خاتمه به شرح ذيل است: باب اول: در توحيد، شامل چهار بحث و شش مسأله. باب دوم: در عدل، شامل دو بحث. باب سوم: در نبوت. باب چهارم: در امامت. خاتمه: در معاد و موضوعات ديگر. (حافظيان ابوالفضل) [عكسي مرعشي 3/663]

متن در ذريعه (1390: 4) وصف شده و ترجمه ما جز ترجمه جلال الدين محمد كاشاني مورخ 19 شعبان 1001. در 1090 ساخته و به نام شاه سليمان صفوي (1077- 1105ق). آغاز كتاب: بهترين مقالي كه مترجمان صحايف فرقان حق گويي بآن رطب اللسان شوند. [نشريه 7/248؛ فهرستواره منزوي 9/216؛ الذريعه 22/285 و 286؛ ]