جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدل الهی به جهت پیوند با موضوع جبر و اختیار یکی از مباحث مهم اصولی در همه ادیان الهی بوده و در اسلام نیز جایگاهی ویژه دارد. اعتقاد به عدل الهی و اختیار انسان در افعال خویش، در میان ادیان الهی، اهمیتی بنیادین دارد. کتاب فوق در سه بخش نگاشته شده است: در بخش اول ـ عدل الهی شامل مباحثی چون جایگاه و معنای عدل الهی، عدل الهی در قرآن، عدل الهی در روایات، عدل الهی از نظر عالمان، تقدّم و عمومیت عدل الهی بر فضل و احسان الهی، سبب پیدایش اختلاف اشیا، مراتب و جایگاه های موجودات و امکان تغییر در آنها، عدل الهی اساس ادیان الهی، عدل الهی و حکمت و مالکیت، عدل الهی و حسن و قبح، عدل الهی و خیر و شر، عدل الهی و خلود، عدل الهی و شفاعت است. بخش دوم ـ بداء شامل معنای بداء، بداء در آیات قرآن کریم، بداء در روایات است. بخش سوم ـ جبر و تفویض و امر بین الامرین است که شامل مباحثی چون مفاهیم جبر و تفویض و امر بین الامرین است، ابطال جبر و تفویض، امر بین امرین نیز از دیگر درس های این بخش است.

.

مسئلة بداء جزء مسائل مهم در حوزه ارتباط حادث با قديم بوده و پرسش اصلي اين است که با توجه به امتناع تغير در ذات و علم ذاتي الهي، حقيقت بداء و کيفيت وقوع محو و اثبات چگونه قابل تبيين است؟ و آيا اسناد بداء به خدا، حقيقي است يا مجازي؟ در نظام فلسفي ميرداماد، تبيين جامعي نسبت به آموزة بداء ارائه شده است. در انديشة وي، بداء در حوزة امور تکويني بوده و بيانگر محدوديت زمان افاضه از جانب علت است. قلمرو وقوع بداء، عالم ماده است و عالم دهر و سرمد، مبرا از بداء هستند. اين نوشتار با روش توصيفي-تحليلي به تبيين بداء در نظام فلسفي ميرداماد مي­پردازد. از مهم ترين يافته هاي اين پژوهش تبيين حقيقت بداء در نظام فلسفي ميرداماد و تبيين کيفيت اسناد بداء به خداست. در انديشه ميرداماد، امور تدريجي دو حيث دارند: از يک حيث با عالم دهر نسبت دارند و از حيث ديگر با عالم سيلان و مادي، نسبت دارند و به اين اعتبار، تدريجي، غيرقار و متبدل اند. از حيث اول، به ثابتِ حقِ واجب بالذات مستندند و از حيث دوم، واسطه استناد حوادث زماني به واجب مي باشند.

کتاب حاضر در 14 مجلد تهیه شده است که مجلد اول آن (که شماره این جلد از کتاب صفر می‌باشد) با عنوان حياة الشيخ المفيد منتشر شده است و محتویات آن شامل زندگی‌نامه شیخ مفید، شمردن آثار او از قبیل آثار موجود، مفقود و منسوب و توضیحاتی کامل درباره هرکدام از آن آثار است. برای هر عنوان از کتب شیخ مفید، مقاله‌ای درخور تولید شده است. محتویات جلد پنجم: الاعتقادات، تصحيح الاعتقادات، المزار؛ ألاعتقادات فی دین الامامیة یا اعتقادات الامامیة مشهور به اعتقادات صدوق کتابی مختصر در علم کلام شیعه نوشته شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق). او در این کتاب با استناد به روایات معصومان به اثبات عقائد شیعه می‌پردازد. شیخ صدوق این کتاب را هنگام سفر به نیشابور و به درخواست عالمان نیشابوری نوشته است. این کتاب دارای شروح و ترجمه‌های فراوانی است. کتاب الاعتقادات مشتمل بر ۴۵ باب است که شیخ در هر باب با عنوان «باب الاعتقاد فی...» آن را آغاز کرده است. عناوین برخی از این ابواب بدین شرح است: بیان اعتقادات شیعه در توحید، صفات ذات و صفات افعال، افعال بندگان، جبر و تفویض، اراده، مشیت، قضا و قدر، فطرت و هدایت، استطاعت، بداء، لوح و قلم، عرش و کرسی، نفوس و ارواح، موت و رجعت، رستاخیز و مباحث مربوط به آن، بهشت و دوزخ، وحی، امر و نهی، قرآن، مقام انبیا سل و حجج و ملائکه و عصمت ایشان، نفی غلو و تفویض، تقیه، مقام اجداد پیامبر (ص)، ‌شأن لویان، احادیث، حظر و اباحه و... تَصحیحُ اِعتقاداتِ الاِمامیّة یا تَصحیحُ الاعتقاد کتابی در دانش کلام از شیخ مفید(درگذشت ۴۱۳ق) است. این کتاب، شرح و نقدی است بر کتاب «الاعتقادات»، نوشته شیخ صدوق. برخلاف شیخ صدوق که برای اثبات مطالب تنها بر آیات قرآن و روایات تکیه کرده است، شیخ مفید از روش عقلی بهره برده است. بداء، سؤال در قبر، قضا و قدر، معنای عرش، رجعت و چگونگی نزول وحی ازجمله مسائل کتاب است. در تصحیح الاعتقاد انتقاد عمده شیخ مفید بر شیخ صدوق این است که وی در اثبات اعتقادات و تفسیر آیات و روایات دقت عقلانی کافی ندارد. کتاب تصحیح الاعتقادات، شرحی است بر کتاب الاعتقادات یا اعتقادات الامامیه نوشته شیخ صدوق که در آن مهم‌ترین اعتقادات شیعه امامیه آمده است. همان‌طور که از عنوان تصحیح الاعتقادات پیدا است، تلاش شیخ مفید بر‌ آن بوده است تا دیدگاه‌های استادش شیخ صدوق را درباره اعتقادات شیعه امامیه نقد و تصحیح کند. شیخ صدوق در کتاب الاعتقادات برای اثبات اعتقادات شیعه از آیات قرآن و احادیث کمک گرفته است؛ اما شیخ مفید در شرح این کتاب از روش عقلی هم بهره گرفته است. ازجمله امتیازات کتاب تصحیح الاعتقاد را آن می‌دانند که دو روش فکری متفاوت در کلام شیعه را منعکس می‌کند : روشی که به استدلال‌های عقلی توجه نمی‌کند و بر روایات مبتنی است و مکتبی که به عقل بها می‌دهد و آن را به لحاظ شرعی معتبر می‌داند. شیخ مفید در تصحیح الاعتقادات بارها بر شیخ صدوق خرده گرفته است که همچون اصحاب حدیث به استدلال‌های عقلی بی‌اعتنا است و تنها بر روایات تکیه می‌کند. برخی از اشکالات شیخ مفید بر شیخ صدوق در این کتاب عبارت است از: تفسیر نادرست آیات قرآن، عدم استناد به روایات صحیح، بی‌توجهی از معنای درست برخی الفاظ موجود در قرآن و روایات، پیروی از شیوه اهل حدیث در برداشت از روایات، یعنی عدم تلاش عقلانی کافی در معنای روایات. البته شیخ مفید در مواردی دیدگاه شیخ صدوق را پذیرفته است. ازجمله آنها مسائلی چون رجعت، برانگیخته‌شدن پس از مرگ، شفاعت و وعد و وعید است. کتابُ الْمَزار؛ مَناسِکُ الْمَزار معروف به اَلْمَزارُ الصّغیر تألیف شیخ مفید(متوفای ۴۱۳ق) است. شیخ مفید در این کتاب، مجموعه روایاتی درباره زیارت پیامبر اکرم(ص) و ائمه(ع) جمع آوری نموده است. المزار شیخ مفید از معتبرترین منابع برای کتاب‌های زیارتی و دعا به شمار می‌آید و علما و دانشمندان شیعه نیز بر آن اعتماد و استناد نموده‌اند. شیخ مفید در آغاز کتاب، انگیزه خود را بر نگارش کتابی در شیوه زیارت دو امام حضرت علی(ع) و امام حسین(ع) گرفت، با توجه به اینکه کتابی مستقل در زیارت ائمه(ع) از علمای اصحاب نگاشته نشده بود. البته شیخ مفید در بخش دوم کتاب، زیارت پیامبر(ص) و دیگر ائمه(ع) را نیز اضافه کرده است. این کتاب شامل موضوعاتی است از جمله: 1.