جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم کلام علمی است که موضوع آن اصول اعتقادات ،اصول دین است وروش آن استدلال عقلی وهمراه با مبادی نقل می باشد و به هدف خود که دفاع از عقاید اسلامی است می پردازد وعلم عرفانعلمی است که موضوع آن شناخت حق واسماء وصفات خداوند است و روش آنکشف وشهود می باشد و هدفش رسیدن به قرب الهی است. موضوع پایانامه ارتباط بین علم کلام وعلم عرفان ازمنظر غزالی وفیض کاشانی می باشد نگاه نخست غزالی به علم کلام نگاهی ابزاری ومبتنی بر تمثیل طبیب ونگهبان است او علم کلامرا واجب کفایی وضروریمی داندفیض کاشانی نیز نگاه او به کلام نگاهی ابزاری و مبتنی بر تمثیلنگهبان وطبیب است، از طرفی غزالی تصوف را طریقی مطمئن برای رسیدن به سعادت می داند،اما آنرا در گرو تقیّد به شریعت و دارا بودن استعداد و پیروی از مرشدی آگاه می‌داند. فیض نگاه همدلانۀ غزالیبه تصوف را ندارد.اهمیت این پایانامه در این است که بررسی این ارتباط می‌تواند به درک بهتری از اندیشه‌های این دوو وضعیت کنونیاین اندیشه‌ها در تفکر اسلامی وعلمی بیانجامد. هدف این تحقیقبازخوانی و مقایسه بین اندیشه غزالی و فیض کاشانی در رابطه با ارتباط عرفان و کلاممی باشدو روش آن به صورتگرداوری کتابخانه ای می باشد و نتایج به دست آمده نشان می دهدغزالی نگاهی بدبینانه به علم کلام دارد و نگاه غزالی به تصوف متأثر از منهج کلامی او یعنی کلام اشعریست.کلاماشعری مبنای تصوفی است که غزالی در ساحت نظر از آن دفاع می‌کند. تصوف غزالی ریشه ی کلامی دارد

"توحید" و در پی آن توکل از مهمترین مسائل مورد بحث علم کلام مى‏باشد. از آن جا که کتاب احیای علوم غزالی ثمره دوره عرفانی غزالی است لذا نظرات او در این کتاب بیشتر رنگ و بوی عرفانی دارد. غزالی برای توحید چهار مرتبه قائل است، اول گفتن" لا اله إلا الله" در زبان، دوم اعتقاد قلبی به این قول، سوم این معنا را از طریق کشف به وسیله نور حق مشاهده نماید و این مقام مقربان است، و آن بدین گونه است که اگر چه اشیاى بسیارى را مشاهده مى‏کند، لیکن با وجود کثرات، آنها را صادر از خداوند یگانه ی قهار مى‏بیند، که این مرتبه را مطابق با توکل مى‏داند؛ و چهارم آن که در عالم وجود جز یکى نبیند و این مشاهده صدیقان است؛ که همان فناء فی لله است. غزالی برای توکل نیز سه مرتبه در نظر گرفته؛ اول این است که حالت او در مورد خداوند و وثوق به کفالت و عنایت او نظیر حالت او در وثوق به وکیل خویش باشد که این مرتبه از توکل مطابق توحید در مرتبه دوم است. درجه دوم که قوی‌تر است مانند حالت کودک در برابر مادرش بوده و این مرتبه از توکل نیز مطابق مرتبه سوم از توحید است. درجه سوم که بالاترین درجه توکل؛ که مانند مرده در دست غسال است؛ مطابق درجه چهارم از مرتبه توحید مى‏باشد. او معتقداست توکل ثمره توحید و توحید اصل و حقیقت توکل است؛ هر مرتبه از توحید منجر به مرتبه ای از توکل و نیز آن مرتبه از توکل موجب مرتبه ای بالاتر از توحید مى‏گردد یعنی هر مرتبه از توکل یا توحید منجر به پیشرفت مرتبه معنوی در انسان گشته و منجر به صعود به درجه بالاتر از دیگری مى‏گردد. لذا می توان گفت توکل فعل قلب و توحید قول قلب مى‏باشد.

یکی از مباحث روشن و ضروری در کلام اسلام،مسئله ختم نبوت است،به این معنا که بعدازپیامبر اسلام پیامبری مبعوث نخواهدشد.اماتبیین فلسفه ی این مسئله درکلام جدید شکل نوینی به خود گرفته است و برخی روشنفکران مسلمان بانگرش و پرسش های برآمده ازمدرنیسم به تحلیلی مغایر با تحلیل سنتی به آن پرداخته اند.آنان با نگاهی متفاوت براین باورند که بلوغ رشد عقلی بشریا پویایی علوم جدید موجب ختم نبوت است.نوشتارحاضربرآنست پس از تحلیل و نقد دیدگاههای روشنفکران به این نکته می پردازد که فلسفه ی خاتمیت را باید درخوددین،یعنی کمال و تحریف ناپذیری اسلام،و همچنین دروجود پیامبر اعظم جستجو کرد.درادامه به دلیل آنکه خاتمیت دینی دلیل بر جامعیت آن است،جامعیت دین اسلام را برای همه ی فرهنگ ها و همه زمان ها و مکان ها اثبات شده است.آن گاه ازاین سخن خواهیم گفت که دین مدعی خاتمیت،ناگزیر بایدتوان حکومت برانسانها از هر فرهنگ و هر نژاد درهرزمان و مکانی را داشته باشد

التعددیه الدینیه هی النظریه التی ترى الحق والسعاده فی الأدیان المختلفه الموجوده فی العالم، وأن کل واحد منها تومّن هدایه وسعاده أتباعه؛ وتوجد قراءات وأوجه مختلفه لهذه النظریه، إن ضروره هذا الموضوع، هو أنه لمَّا أصبحت هذه النظریه مَرجع کل منادٍ عاجی فی دعوته إلى التعددیه الدینه، ولما أصبحت محور الحکم والقضاء السیاسی بین الأدیان المختلفه العاجیه، فأحببنا أن نطرح علیها تساولات کی نعرف حقها من باطلها، ثم نفهِّمها غیرنا من أبناء ساحل العاج خاصهً والإنسانیه عامهً. وقد استعملنا المنهج العقلی والنقلی فی تحقیق هذا البحث، وذلک بعرض أدله القائلین بالنظریه فی معرض التحلیل العقلی، ثم نقدها بالبراهین العقلیه والنقلیه، ولقد تسلحنا مما تیسر لنا من أسلحه هذا المنهج الحنیف فی مناقشه تلک الأدله والمبانی. ولقد وقفنا فی مواقف جازمه وصارمه فی تضعیف مبانی وأدله بعض المفکرین العاجیین القائلین بهذه النظریه، أمثال بروفوسر جان ماری أدیافی والجمعیه العامه للعاجیین، فلم تثبت لهما أدله ولا مبانی، لا من باب التعددیه المعرفیه، ولا من خلال التعددیه الإستخلاصیه ولا السلوکیه؛ وذلک أن معظم مبرراتهما أو کلها فی باب التعددیه المعرفیه تنتهی إلى اثبات التعدد فی جوهر الدین نفسه، وعلیه فیتعدد الدین بتعدد جوهره. وأما فی التعددیه الإستخلاصیه أو التعددیه فی النجاه، فأثبتنا أن دعوى التعددیه فی الدین لیست مجبره لحقانیه کل الأدیان منها، وأثبتنا کذلک أن الإسلام یخصص النجاه والهدایه لنفسه، لکن مع مراعات أحوال القاصر والمقصر، وذلک أن القاصر معذور، وفی التعددیه السلوکیه قلنا أن التعاطف، والتراحم والتعایش السلمی من مقاصد ومعالم الإسلام، وأنه هو الذی علم الإنسانیه هذه الفضائل، فلا دلیل على اثبات التعددیه الدینیه من خلال هذه القراءه الکلمات الأساسیه: التعددیه الدینیه، المجتمع العاجی، بروفوسر جان مایر أدیافی، الجمعیه العامه للعاجیین، ساحل العاج.

انسان بر اساس فطرت کمال‌جوی خود، سیراستکمالی دارد. حرکت کمالی انسان دو بُعدی است؛ یک رویه، حرکت جوهری است که از بدو خلقت به صورت قهری و تدریجی از جمادی به نفس نباتی و سپسنفس حیوانی و نفس ناطقه انسانی میرسد، اما در مرحلۀ انسانی، اختیار در او شکل می‌گیرد و وارد بُعد جدیدی از حرکت می‌شود. مسئله اصلی پژوهش پیش رو این است که محدودۀ سیر ارادی، به سمت صعود یا نزول نفس، از منظر فیض کاشانی و امام خمینی تا کجاست؟ ملا محسن فیض کاشانی از شاگردان برجستۀ ملاصدرا و امام خمینی از مدرسان مکتب صدرا هستند. این دو عالِم با صبغۀ فلسفی، اخلاقی و عرفانی و نیز رویکردی قرآنی و روایی به تبیین مسائل انسان پرداخته‌اند. از آنجا که بررسی سعادت یا شقاوت ابدی انسان بستگی به انتخاب یکی از دو مسیر مذکور در طول حیات او دارد؛ در این پژوهش برآن شدیم، آرای این دو صاحب نظر و همچنین میزان تقارب یا اختلاف آنها را در مورد مراتب مختلف نفس، مورد ارزیابی قرار دهیم. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای و روش پردازش، توصیفی و تحلیلی است. پس از بررسی آرای فیض و امام، روشن می‌شود که آرای این دو عالِم کاملاً به هم نزدیک است و امام از آثار فیض تأثیر پذیرفته است. از منظر این دو عالِم، انسان بر مبنای اختیار، هویتی دو سویه دارد؛ هم می‌تواند هویتی الهی بیابد و از مقام ملائک هم بالاتر رود و هم قابلیت این را دارد که تحت تاثیر القائات شیطانی ازحیوانات هم پست‌تر گردد. شاید در ابتدا به نظر ‌رسد که همیشه سیرحرکت انسان کمالی نیست، اما برخلاف این تصور، روشن ‌می‌شود که وقفه در حرکت کمالی انسان محال است، حتی سیر نزولی نفس به مرتبۀ پست‌تر ازحیوان یا شیطان، نیز سیر کمالی است ولی در شیطنت. حرکت در مسیر سعادت یا شقاوت عوامل مختلفی دارد. انسان باید عوامل تأثیرگذار نیل به سعادت، چون تبعیت از شریعت و حاکمیت قوه عاقله بر سایر قوا و یاد مرگ و زندگی اُخروی را در خود تقویت کند و با موانعی چون امیال نفسانی ازقبیل شهوت و غضب و دنیاخواهی و القائات شیطانی به مبارزه برخیزد تا به سعادت ابدی نایل گردد.

چکیده:یکی از شوون رسالت پیامبرأعظم(ص)، تعلیم و تبیین عقاید و آموزه های دین می باشد. بی گمان آن حضرت(ص) در اجرای این مهم روشهایی داشته اند، که ایدۀ اصلی این نوشتار نیز دستیابی به پاسخ این سوالات است که پیامبرأعظم(ص) در تبیین عقایددینی از چه روشهایی استفاده می کردند؟ و تبیین عقایددینی توسط آن حضرت(ص) بر چه مبانی و اصولی استوار بوده است؟ هدف نگارنده از این نوشتار نیز دست یافتن به پاسخی در جهت حلّ مسایل تربیتی و عقیدتی جامعه با تأسی به اسوۀ حسنۀ معرفی شده در قرآن، یعنی پیامبرأعظم(ص) می باشد. در این نوشتار برای پاسخگویی به سوالات مذکور و دیگر سوالات مرتبط، فرایند تحقیق به صورت کتابخانه‌ای انجام گرفته و از روش‌ تحلیلی ـ توصیفی استفاده شده است. این تحقیق در سه فصل تنظیم گردیده است که در فصل اول، سعی بر آنست تا با طرح کلیات و پیش نیازهای تحقیق در قالب طرح تفصیلی و معناشناسی واژگان، فضای کلی پژوهش روشن گردد. فصل دوم، با پرداختن به اهداف، مبانی و اصول تبیین عقایددینی، سعی در کشف زیرساخت های فرایند تبیین عقاید دینی در سیرۀ نبوی دارد که برآیند این تفحّص، استکشاف پنج مبنا برای تبیین عقایددینی، و استخراج اصول هشتگانۀ مرتبط با آن مبانی می باشد؛ و در فصل پایانی، با نظرداشت اهداف، مبانی و اصول این تبیین در فصل قبل، به روشهای شانزده گانه ای می رسد که حضرت(ص) در فرایند تبیین عقایددینی آنها را بکار می گرفته است. روشهای مذکور، ذیل دو شاخۀ کلیِ روشهای علمی و روشهای عملی پیامبرأعظم(ص) در تبیین عقایددینی، جای می گیرند و در پنج گفتار با عناوین: روشهای ناظر بر مبنای جهان بینی توحیدی، روشهای ناظر بر مبنای فطرت الهی، روشهای ناظر بر مبنای عقلانیت، روشهای ناظر بر مبنای تعامل جسم و روح و روشهای ناظر بر مبنای اراده و اختیار؛ تنظیم شده است.واژگان کلیدی:پیامبرأعظم(ص)، روش، عقایددینی، تبیین، روش علمی، روش عملی،سیره.

چکیده:از جمله دغدغه های فلاسفه مسلمان، مساله معرفت نفس است. سهروردی با انتقال نفس از طبیعیات به مابعدالطبیعه، توانست با تحلیل فلسفی حقیقت نفس، فلسفه ی اشراقی بنیان گذاری کند که در آن فلسفه، از خود آگاهی مستمر نفس به ظهور نفس برای خودش و از عینیت ظهور با نور، به نور بودن نفس می رسد و از این طریق علم بی واسطه نفس به ذات خود را اثبات کرده و بر تقدم خود آگاهی بر دیگر آگاهی و ابتنای دیگر آگاهی بر خود آگاهی تاکید می کند. لذا در فلسفه سهروردی، برخلاف نظام فلسفی مشاء، نفس نه یک جوهر مجرد بلکه نور جوهری می باشد. وی کل نظام معرفتی خود را بر معرفت این هویت نوریه مبتنی می سازد، به نحوی که با معرفت نفس، سایر حقایق از جمله نور الانوار و انوار قاهره نیز شناخته می شود. حال که نفس از هویت نوری بر خوردار بوده و واجد اضافه اشراقی است، ارتباطش با سایر از جمله ذات، قوا، بدن و جهان خارج در پرتو این اضافه اشراقی، به یک ارتباط اشراقی تحول پیدا می کند. یعنی نظر به تحول در هویت نفس، ارتباط با ذات و غیر ذات نیز متحول شده و در اثر پرتو افکنی و اشراق نفس، ذات، قوا، بدن و همچنین اشیا خارجی معلوم بالذات نفس واقع می شوند. لذا برخلاف فلاسفه مشاء که نفس فقط به ذات خود، علم حضوری داشته و به بدن و جهان خارج علم حصولی دارد، در نزد سهروردی از آنجا که نفس نور است و ذاتی نور ظهور و پرتو افشانی است، در اثر این ظهور و پرتو افشانی علاوه بر ذات نفس، قوای نفس، بدن و حتی جهان خارج متعلق علم بی واسطه ی حضوری اشراقیِ نفس قرار می گیرند. نتیجه چنین ارتباطی، حصول معرفت شناسی اشراقی است. معرفتی که علاوه بر حکمت بحثی و استدلال، از تهذیب نفس و حکمت کشفی نیز بهره گرفته تا بدین وسیله منجر به ایجاد فلسفه ی اشراقی گردد.

آزمایش فکری روشی استدلالی است که در علوم مختلف، به‌خصوص فلسفه و فیزیک نظری کاربرد دارد. در این روش فلسفی، موقعیت‌هایی تخیلی ترسیم می‌شود که درخلال آن‌ها، مقصود طراح آزمایش فکری دنبال می‌شود و خواننده اگر منکر نتیجۀ موقعیت‌های تخیلی باشد، به نتیجه مایل می‌شود یا به خطای خود ملتفت می‌شود؛ اگر خواننده درمقام آموزنده باشد، فهم مطلب برای او آسان‌تر می‌شود و اگر مطلب را بداند و بنابر عواملی، از آن غافل باشد، آزمایش فکری تلنگری است تا به مطلب ملتفت شود. در این پایان‌نامه، در پی تطبیق مفهوم آزمایش‌ فکری بر برخی روش‌های استدلالی ابن‌سینا هستیم. ابن‌سینا گاهی موقعیت‌هایی تخیلی را وصف می‌کند که کاملاً بر مفهوم مدرن آزمایش فکری منطبق است؛ مثلاً وی با فرض موقعیتی، تجرد نفس و تمایز جوهری نفس و بدن را یادآوری می‌کند؛ در موقعیتی دیگر، از تخیل دو تصویر خیالی که وضع‌های گوناگون دارند، بر جسمانی‌بودن قوۀ خیال استدلال می‌کند؛ در متنی دیگر نیز با تشریح موقعیت‌هایی، در برابر لذت‌گرایی می‌ایستد و موارد دیگری از این دست. دربخشی از پایان‌نامه نیز به مسائل شناختی آزمایش‌های فکری و قوۀ پردازندۀ این موقعیت‌های تخیلی توجه کرده‌ایم.

چکیده نوشتار حاضر می‌کوشد مسأله‌ی نفس را از دیدگاه استاد علامه حسن زاده آملی، با بهره گیری از شیوه‌ی توصیفی – تحلیلی بررسی کند و مسائلی چون مراتب نفس، جایگاه و تعریف حقیقی نفس و راه های رسیدن به معرفت نفس را از دیدگاه ایشان روشن سازد و با توجه به این دیدگاه ها، دلالت های تربیتی آن را تبیین نماید. معرفت نفس از نظر علامه، " قطب قاطبه‌ی معارف ذوقیّه، و محور جمیع مسائل علوم عقلیّه و نقلیّه و اساس همه‌ی خیرات و سعادات " است.روح و نفس از نظر علامه گاهی یک چیز است؛ ولی در برخی موارد تفاوت هایی دارند. از جمله اینکه " روح جنس است و نفس لا جنس؛ روح در بدن جای می گیرد بر خلاف نفس." علامه راه کارهایی را برای رسیدن به معرفت نفس بیان می کنند؛ از جمله : مراقبه، یاد مرگ، بقاء، علم و عمل ، توسّل به قرآن و اهل بیت(ع). و در آخر ایشان اعتقاد دارند که خودشناسی مقدمه‌ی خداشناسی است. در راستای همین معرفه الله، انسان به لقاء الله می‌رسد.کلمات کلیدی : نفس، تربیت، معرفت، علامه حسن زاده‌ی آملی

چکیده«ملازمه‌‌ی عقلی وجود و ماهیت»، خودِ آن عبارتی است که ملاصدرا برای تبیین نحوه‌ی رابطه‌ی وجود و ماهیت ایراد کرده است. منظور از ملازمه، ارتباط ضروری و تنگاتنگی است که نه بر اساس اتفاق و نه امکان، میان وجود و ماهیت برقرار است. آن‌چنان‌که خود ملاصدرا به‌تصریح بیان می‌کند، این ملازمه‌ی عقلی با اتحاد وجود و ماهیت تأمین می‌گردد که طی آن وجود، بالذات موجود است و ماهیت، بالعرض وجود متحقق می‌شود.درک این معنا از ملازمه و اتحاد، در درجه‌ی اول منوط به فهم معنای موردنظر ملاصدرا از وجود و ماهیت است. چنان‌که او به همین منظور در فلسفه‌اش به‌طور مفصل به تمایز معنای مصدری وجود و حقیقت عینی وجود می‌پردازد. او همچنین ماهیت را اعتبار و ظهور وجود در ذهن معرفی‌ می‌کند که از جهاتی با اعتبار "من حیث هی هی" ماهیت که در نظریه‌ی عارضیت منظور می‌شود، متفاوت است. در وهله‌ی بعد، در مقام تبیین این ملازمه، نظریات متمایز و متعارضی در تفسیر رابطه‌ی وجود و ماهیت در دیدگاه ملاصدرا، مطرح ‌شده است که بعضاً در مقابل هم قرار می‌گیرند و علاوه بر این هرکدام نیز به نحوی خدشه‌پذیر است. درحالی‌که به نظر می‌رسد، در هرکدام از این نظریات، فقط یک دسته از عبارات ملاصدرا در این موضوع، مستشهد قرارگرفته است و صاحبان این نظریات، در تبیین این رابطه دچار یک‌جانبه نگری و تحویلی نگری شده‌اند. با این حال به نظر می‌رسد که دلالت اتحاد وجودات خاصه با ماهیت، به‌صورت گمشده‌ای در میان این آراء باقی‌مانده است و درنتیجه‌ی این تعارضات، معلوم نمی-شود که بالأخره جایگاه حقیقی ماهیت کجاست؟ از نظر نگارنده اگر فراتر از این تمایزات، به همه‌ی ابعاد و وجوه سخنان ملاصدرا که ناظر به وجود و ماهیت است، نظر کنیم، می‌توان به نظری واحد منتهی ‌شد که درنتیجه‌ی هندسه‌ای هماهنگ از بیانات مختلف ملاصدرا بالضروره بر ما هویدا می‌شود؛ طرحی یکپارچه از مقدمات که دارای ارتباط منطقی و ساختاری هستند و بر محور ثبوت بالوجود ماهیت و صدق حقیقی ماهیت بر وجود، معنای اتحاد حقیقت وجود در مراتب و شئوناتش را قوام می‌بخشند