جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫يکي از نتايج جنگ صفين پيدايش و شکل‌گيري جريان خوارج بود که با اعتقادات و باورهاي سخيف و به‌دور از عقلانيت خود مشکلات و بحران‌هاي فراواني را فراروي جامعه اسلامي پديد آوردند. اين رساله به تبيين و بررسي خاستگاه، باورها و پيامدهاي خوارج از زمان پيامبر(ص) تا پايان حکومت امويان پرداخته، و بسترهاي اجتماعي شکل‌گيري جريان خوارج، و مباني فکري آن‌ها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. تفکر خارجي‌گري در زمان پيامبر اسلام(ص) ، و ميان برخي از قبايل چون بني‌تميم به‌وجود آمد و پس از رحلت پيامبر و شکل‌گيري جريان سقيفه ـ که مي‌توان از آن به‌عنوان اولين چالش کلان سياسي و اجتماعي که موجب زنده‌شدن تعصبات قبيله‌اي و تفاخرات قومي گرديد، ياد نمود ـ پديده خارجي‌گري به شکل خطرناکي گسترش يافت و بعدها عواملي چون زندگي قبيله‌اي، ساختار ناهمگون شهر کوفه، عصبيت‌ها، ضعف اعتقادي و بازگشت به ارزش‌هاي جاهلي موجب رشد بيشتر آن شد. باورها و اصول خوارج با تأکيد بر نگرش کلامي و اعتقاد به اين امر که "حکم تنها از آن خداست" در جريان حکميت تبلور يافت و شکل تعصب سخت و قشري‌گرايي به خود گرفت و با شعار "لا حکم الا لله"، امامت را به کلي نفي نمود. خوارج نظرات متفاوتي درباره خلافت و احکام ديني ارائه دادند. ديدگاه‌هاي فقهي خوارج در خشونت و سخت‌گيري، کمتر از ديدگاه کلامي آنان نيست. آنان قتل کودکان و زنان مخالفين را حلال، و مسلمانان غيرخارجي را مرتد و واجب القتل مي‌پنداشتند، و شورش عليه والي ستمگر را وظيفه هر خارجي قلمداد مي‌کردند. تفکرات آنان در عرصه‌هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي پيامدهاي زيان‌باري داشت که بدعت‌گرايي و سنت‌ستيزي، گسترش گمراهي، فروپاشي ارزش‌ها، خشونت‌گرايي و گسست جامعه اسلامي از جمله اين پيامدهاست.

انقلاب عباسیان حاصل نیم‌قرن تلاش رهبران عباسی و داعیان آنان جهت دست‌یابی بر قدرت بود. از عباسیان می‌توان به عنوان یکی از زیرک‌ترین سیاستمدران تاریخ جهان اسلام یاد نمود. آنان با آن‌که در مخفی‌گاهشان در حمیمه شام از هرگونه ابزار سیاسی و نظامی محروم بوده و در شرایط نیمه تبعید می‌زیستند، اما در گام نخست، وارث میراث معنوی کیسانیه شده، سپس با استفاده از ابزار داعیان عباسی و انتخاب شعار «الرضا من آل محمد» تمامی مخالفان امویان را به دور خویش گرد آورند. هرچند ایرانیان تنها حامی عباسیان نبودند، اما به یقین مهم‌ترین طرفدراران آنان به شمار می‌رفتند. زیرا ایرانیان در طول خلافت امویان علاوه بر تحقیر به شدت مورد استثمار آنان قرار گرفتند و این مسئله یکی از دلایل اصلی پیوند گرو‌ه‌های ناراضی ایرانی از امویان و دلیل پیوستن به عباسیان بود. در این زمان بسیاری از نخبگان جامعه ایرانی و عرب به صورت پر شور به نهضت عباسی پیوستند و دولت عباسیان بر پایه این باورمندان راستین عباسی شکل گرفت. با وجود نقش انکارناپذیر نخبگان ایرانی و عرب در تأسیس خلافت عباسی، از نظر رهبران نخستین عباسی، این نخبگان تهدیدی جدی در جهت تثبیت قدرتشان به شمار می‌رفتند؛ از این رو همانند رهبران انقلابی مدرن به حذف معماران اصلی دولت تازه تأسیس شان دست زدند. عباسیان در گام نخست از این رهبران برای تأسیس بهره بردند و در گام بعدی به حذف‌شان پرداختند. در دوره تثبیت نیز از چهره‌های کم اهمیت‌تر ایرانی و عرب بهره می‌جستند، اما این مسئله دلیلی بر اعتمادشان بر نیروی‌های جدید نبود و در نهایت به حذفچهره‌های شاخص سیاسی دست می‌زدند. عباسیان علاوه بر حذف نخبگان موثر ایرانی نظیر؛ ابومسلم با جنبش‌های ایرانی که به بهانه خونخواهی ابومسلم شکل گرفته بود، با خشونت برخورد نمودند. آنان این رفتار سیاسی را با علویان و خوارج نیز به کار گرفتند و با این اقدامات خود توانستند به تثبیت قدرت خود دست زنند. پایان نامه حاضر به روش تاریخی و به شیوه مطالعات توصیفی - تحلیلی با مراجعه به کتابخانه‌ها نگارش شده است. با توجه به تحقیقات انجام شده در این زمینه می‌توان به این نتیجه رسید، عباسیان در مراحل دست‌یابی به قدرت از سیاست «ماکیاولی» در جهت تأسیس و تثبیت قدرت استفاده نمودند، لذا هر جریانی اعم از ایرانیان و اعراب که موجب تزلزل قدرتشان را فراهم می‌نمودند، از سر راه برمی‌داشتند.