جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در باب ماهيّت عشق سخن بسيار گفته شده و پژوهش‌هاي فراوان انجام شده است، اما هرگز نمي‌توان ادعا كرد كه سخن گفتن در اين خصوص به پايان رسيده است و از آنجا كه عشق نقش كليدي و مهمي در تكامل وجودي انسان دارد و در حقيقت تمام كاينات را در سير به سوي كمال به پويه و جنبش در مي‌آورد، در نتيجه جاي بحث بسيار دارد كه چگونه بزرگاني چون مولوي ، امام خميني و ... از اين گوهر در تكامل وجودي خويش بهره بردند.عالم هستي بر اساس عشق حق به خويشتن پديد آمده، و اين عشق غايت هستي است و در تمام كاينات ساري و سبب حركت و جنب و جوش و تكاپو شده است. در مصاف بين عقل و عشق اين عشق است كه پيروز اين نبرد است چرا كه عقل از درك و حكم دربارة حقايق فوق حواس و ادراكات بشري ناتوان مي‌باشد و عشق با بهره‌گيري از ديدة ربّاني به نظاره حقيقت جهان نشسته است.انسان به سبب علمي كه از وحي ناشي است از ملايك به لطيفة معرفت ممتاز گشته است و عشقي كه در وجود انسان هست از همين معرفت سرچشمه گرفته و سبب امتياز انسان از كاينات شده است.هدف از اين پژوهش اين است که به تبيين ديدگاه امام خميني و مولوي در عشق پرداخته شود و شباهت ها و تفاو هاي ديدگاه آنها مورد تطبيق و بررسي قرار گيرد تا ميزان نزديکي انديشه امام و مولوي در خصوص عشق معلوم گردد. بر اين اساس، اين پژوهش به چهار فصل تقسيم شده است و سعي گرديده به فرضيات آن پاسخ داده شود. در فصل اول كه كليات عشق ومحبت است از مباحثي چون معناي لغوي و اصطلاحي عشق، انواع و مراتب عشق، عشق در منابع اسلامي و سير تحول اشعار عاشقانه سخن به ميان آمده است. در دو فصل مربوط به عشق از ديدگاه مولوي و امام خميني ديدگاههاي هر كدام از آنها را در خصوص تعريف عشق و رابطة بين عقل و عشق، عشق و جهان آفرينش ، عشق و معرفت ، عشق و عبادت و فطري بودن عشق مورد بررسي قرار داده و در نهايت در فصل چهارم به تطبيق ديدگاههاي اين دو عارف بزرگ پرداخته شده است . در اين تحقيق از روش اسنادي - کتابخانه اي استفاده شده؛ ابتدا بر اساس طرح تحقيق به مطالعه کتب مولانا و امام خميني (ره) در حدي که مرتبط به اين پژوهش مي شد مخصوصاًآثار منظوم آنها و نيز آثار ديگري در اين زمينه پرداخته شد و سپس ديدگاههاي مولوي وامام خميني (ره) در مورد عشق در بخشهاي جداگانه مورد بررسي قرار گرفت و در پايان ديدگاههاي اين دو عارف بزرگ با هم تطبيق داده شده است . باتوجه به تعداد وحجم زياد آثار مولوي وامام خميني بيشترين تلاش خود را بهآثار منظوم آنها معطوف نموده ايم .

مردم عصر جاهلی به انواع شرک مبتلا بودند و موجودات گوناگونی را به جای خداوند میپرستیدند. از جمله، فرشتگان الهی نزد آنان قداست فراوانی داشتند، تا جایی که آنها را پس از خداوند برترین موجودات میدانستند و به مثابه فرزندان خداوند میپرستیدند. این نوشتار با رویکرد نقلی ـ تحلیلی و بر پایه آیات قرآن کریم، درصدد بررسی جایگاه فرشته نزد عرب های جاهلی و بررسی عوامل و انگیزه های فرشته پرستی و تبیین نوع شرک آنان در پرستش فرشتگان است. آن گونه که از منابع موجود در این زمینه به دست میآید، فرشته پرستی، از نظر اهمیت، در رأس تمام گونه های شرک عرب های جاهلی قرار داشته است، و فرشتگان از شریف ترین معبودهای آنان به شمار میرفته اند، تا جایی که آنها را در امور مهم خلق و تدبیر عالم نیز مؤثر میدانستند؛ اعتقاد مشرکانه ای که قرآن کریم، بر بطلان و بیپایه بودن آن تأکید کرده است.

امام فخر رازی، متکلم، متفکر و مفسر بزرگ اسلامی، در نیمه دوم قرن ششم ه ق/ دوازدهم م، در منطقه خوارزم به مدت شش سال به فعالیت های علمی و کلامی اشتغال داشته است. این سرزمین، از نظر بینش فکری و مدرسه عقلی تنها منطقه ای در شرق عالم اسلام بود که با جدیت تمام از آموزه های کلامی و معارف عقلی دفاع می کرده است؛ همچنین نظر به امنیت سیاسی و ثبات اجتماعی توأم با پیشرفت مادی و بالا بودن سطح مناظرات و مباحث کلامی، از چنان جذابیتی بهره مند بود که دانشمندانی مانند امام فخر رازی را به سوی خود جذب و جلب نمود. در این مقال نویسنده کوشیده، پس از ارزیابی حیات علمی و مذهبی فخر رازی، مناسبات سیاسی و همکاری او با سلاطین خوارزمشاهی یعنی سلطان تگش و علاءالدین محمد، مجالس بحث و درس او در خوارزم خاصه مناظرات کلامی او با معتزله، حشویه و مسیحیت خوارزم را بررسی نماید.

این پژوهش درباره تجلّی مفاهیم واصلاحات دینی درشاهنامه است. دراین پایان‌نامه مفاهیمی همچون ایزد، یزدان، خداپرستی، ادیان مختلف به همراه مفاهیم واصطلاحات مرتبط باآن ادیان و...بررسی شده است،تا به این وسیله مشخص شود توجه وعلاقه فردوسی به مفاهیم دینی، چرا و به چه میزان بوده است. درآغاز باید بیان‌کردکه فردوسی به مفاهیم دینی وادیان مختلف محترمانه نگریسته وبه هیچ کدام دروغ نبسته است.پژوهش‌ حاضردر5 فصل تنظیم شده است:فصل‌ اول:(آفریدگار)شامل؛ ایزدویزدان، یکتاپرستی ودینداری، دعا و نیایش، یادخدا درهنگام جلوس شاهان، سرآغازنامه‌ها با حمدالهی، توکل وامید، خدا فریادرس است،شکرگزاری،آغاز کار با نام خدا، آوردن نام خدا به هنگام دیدن شگفتی، داشتن بیم از خداوند و....فصل دوم:(ادیان وپیامبران(الهی وغیرالهی))شامل؛ اسلام، بت‌پرستی، برهمایی، زرتشتی، مانویت،آیین مزدک، مسیحیت، یهودیت ومسایل مربوط به این‌ادیان و نیزپیامبران الهی وغیرالهی چون حضرت‌محمد، ابراهیم، اسماعیل،خضر، زرتشت، عیسی، مانی، مزدک و....فصل سوم:(احکام وعبادات واصطلاحات دینی)شامل؛ پارسا،اماکن مقدس عبادی، تأثیرقرآن و حدیث برشاهنامه، سحر، روزه، شایست‌ها، ناشایست‌ها، معاد و جهان دیگر، نماز و زیرمجموعه‌های این موارد.فصل چهارم:(آیین‌ها، باورها واعتقادات)شامل؛ ازدواج، امدادغیبی، پاداش، پیشگویی، جادو، خواب ورویا، دیو، سوگند،سیمرغ، فرّ، مکافات، تقدیرو...فصل پنجم:(فرشتگان و جنیان)شامل؛ فرشته، جنّ، ابلیس، اهریمن، جبرییل، سروش، اسرافیل، هاروت و ماروت و عزراییل.و درپایان نیز به نتیجه گیری این پژوهش پرداخته می شود.

در این نگارش در تبیین ، حقیقت توحید از نظر امامیه خصوصا از نظرهای محقق طوسی و شهید مطهری و رد شبهات وارده وهابیت در این زمینه خصوصا بنیانگذاران وهابیت ابن تیمیه و محمد بن عبد الوهاب مورد بررسی قرار گرفته است . در مکتب امامیه : با پیروی از براهین عقلی و نقلی حکماء و متکلمان و عرفاء در باب ، مفهوم توحید و مراتب آن حقائق عمیق و ظریفی ارائه کرده اند و در همین مکتب توحید نظری و عملی عبارت است از : اعتقاد قطعی به یگانگی یا یکتائی خداوند در ذات و صفات و افعال و رفتار موحدانه ای که تقاضای اعتقاد و اندیشه توحیدی باشد و در توحید نظری وحدت خداوند را به وحدت حقه حقیقیه و عینیت صفات با ذات و عینیت صفات با یکدیگر مطرح است. و در توحید افعالی (خالقیت و ربوبیت) حتی در توحید استعانت ملاک اصلی توحید و شرک استقلالیت و عدم آن به موثر مطرح است . ودر توحید عبادی عنصر اصلی تشکیل دهنده عبادت پرستش موجودی که یکتای معبود خداوند به عنوان مبنای امامیه در این زمینه ارائه شده است . اما بیاناتی که علمای وهابیان خصوصا ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب به پیروی از علماء سلفیه که خودشان به افتخار تلقی می کنند و ادعا دارند که مردم به علت فاصله گرفتن از مذهب سلف دچار شرک شده اند و وظیفه خود دانستند که مردم را به سوی توحید خالص دعوت نمایند ، درحالیکه در مکتب خودشان در مورد توحید نظری را ارائه کرده اند که ریشه علمی دقیق ندارد ، چون گرایش های زیادی به تشبیه و تجسیم داشته با کمال صراحت برای خداوند اعضاء و جوارح اثبات نموده مانند اهل حدیث به ظواهر آیات و احادیثتعصب شدیدی به خرج داده اند و عقلانیت را از صحنه استنباط احکام کنار گذاشته و اهل تاویل را کافر شمرده اند . در تعریف عبادت علمای وهابیّت چند دسته شده اند، ما چند نوع تعاریف آنها را ذکر کردیم و از آن تعریفها دو مبنا به دست آوردیم: یکی خضوع ، تذلل و محبت تام برای تحقق عبادت و دیگری خضوع تام توام با اعتقاد به الوهیت خداوند . کسانی که عنصر اعتقاد را در عبادت پذیرفته اند در هنگام اتهام شرک به اعمال مسلمین از مبنای اول استفاده کرده اند و از آن به عنوان ابزار سیاسی بهره برده اند .و در فصل چهارم که مهمترین فصلها است دیدگاههای امامیه و وهابیه ذکر شده که بعد از تعیین محل نزاع بر نقطه افتراق ، استدلالات عقلی و ادله شرعی اقامه شده و نشان داده شد که مبانی و ملاکات توحید و شرک از مکتب وهابیت خلاف عقل ، شرع و سیره صحابه و جمهور مسلمین است در ابتدای این نگارش ذکر کلیات در ضمن آن مقدمه و... و معرفی امامیه در ضمن آن (زندگی محقق طوسی و شهید مطهری) و معرفی وهابیت در ضمن آن زندگی مختصر (ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب) و مفهوم شناسی مطرح شد .

"نيت" در لغت به معناي قصد است و در شرع- به تناسب مفهوم عبادت- عبارت است از قصد و اراده اي جهت دار براي طلب رضاي خداوند و امتثال امرش. نيت براي تمييز عبادات از عادات و يا براي تشخيص مراتب عبادات از يكديگر واجب است و فقها براي اثبات اين امر به قرآن(بينه/آيه ي 5)، سنت: "إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ" و"لَا عَمَلَ إِلّا بِالنّيّة"، و همچنين اجماع و عقل استناد كرده اند.صحت آن دسته از اعمالي كه ترك كردني هستند- مانند زدودن نجاسات و باز پس دادن اموال غصبي و عاريه اي و مانند آن- منوط به اعتبار نيت نبوده و عدم نيت موجب بطلانشان نمي گردد؛ اما اگر با قصد قربت انجام پذيرند، ثواب به آنها تعلق مي گيرد.محل نيت قلب است و به زبان آوردن آن لازم نيست. تقارن نيت با اول عبادت واجب است و صورت كلي آن بايد در سراسر عمل عبادي حفظ شود. علاوه بر اشتراط قصد قربت كه اساسي ترين شرط صحت عبادت و وجه مميّزآن از ساير اعمال است، هر عمل عبادي، خصوصيات و ويژگي هايي دارد و در واقع قابل احتمالاتي است- مانند ظهر يا عصر و أدا يا قضا براي نماز- به همين منظور مكلّف بايد براي تمييز هر چه بيشتر نوع عمل، اين قيود را در نيت خود مدّنظر داشته و به آنها پايبند باشد. مراد از نيت قصد فعل نيست؛ چراكه انجام عمل، بدون قصد و شعور از جانب انسان مختار، محال است؛ بلكه مراد از نيت در عبادات، همان خلوص وجه از هر انگيزه اي جز قصد قربت به خداوند متعال است؛ بنابراين مفاهيمي مانند ريا،كفر،شرك و مانندآن با چنين قصدي منافات داشته و باعث نقض آن و در نتيجه سبب بطلان عمل عبادي مي گردند. لذا شايسته است كه فرد در نيت خود از چنين اموري تحرز و دوري كند.

چکیدهدر مجموعه ایزدان اساطیری جهان باستان، ایزد-بانو به عنوان نماینده‌ی بُعد تأنیثی خداوند، چهره‌ای شناخته شده است. ایزد بانوان با دارا ‌بودن ویژگی‌ها و کارکرد‌هایی نظیر باروری و تولد بخشی، حمایت از مادران و کودکان، شفا‌بخشی و شفاعت میان خدایان و انسان‌ها با دارا‌بودن قدرت خلاقه‌ی خود در جهان، زهدان ازلی خلقت نام داشتند و بخشی از تدبیر جهان در نظم الهی و در جوامع سنتی وابسته به اقتصاد کشاورزی در دست ایشان بود. نظام‌های اجتماعی نظیر مادر-سالاری، پرستش ایزد‌بانو را در کانون توجه خود قرار ‌داده ‌بودند. و هنوز برخی از گروه‌های فمنیستی از نظریه تهاجم جوامع پدر سالار و کمرنگ شدن نقش مادر‌خدایان در برهه‌ای از تاریخ حمایت می‌کنند. آیین‌ها و مراسم پرستش مادر‌خدایان به قدری گسترده بود که در زمان ظهور مسیحیت، هنوز افرادی برای رفع حاجات خود به معابد ایزد بانوان می‌رفتند. از تاریخ فرقه‌ی مسیحی مونتانیستی در قرن دوم میلادی، شواهدی از تکریم مادر‌خدای بزرگ آسیای صغیر، به دست آمده است. گزارشاتی از آیین کلیریدین‌ها، که همپای ایزد بانوان الحادی به تقدیس مریم مقدس می‌پرداختند، شاهدی دیگر است. وجود مشابهت‌ها میان کیش مادر‌خدایان جهان باستان و تکریم مریم مقدس در مسیحیت، اگرچه اتهامی از سوی مخالفین تقدیس مریم می باشد، با این وجود فراتر از یک موضع‌گیری مطلق خواهد بود. در ادوار تاریخ مسیحیت، بند‌هایی از اعتقاد‌نامه‌های مسیحی به مریم مقدس اختصاص داده‌ شده‌ است. انجمن‌ها و گروه‌های مختلف در جهان معاصر در راستای اهداف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود از آموزه‌هایی که پیرامون مریم مقدس به وجود آمده نظیر مادر‌خدا بهره برده‌اند. این پژوهش به دنبال یافتن ارتباطی میان مادر-خدایان جهان باستان و آموزه مادر‌خدا‌بودن مریم مقدس در مسیحیت است. مسیحیت در بخشی از اقدامات خود به منظور مقابله با کفر و الحاد، عناصری از کیش مادر‌خدایان را اقتباس و تعدیل نمود. با این وجود این موضوع نیازمند بررسی عوامل گوناگونی نظیر اصل اشاعه اساطیر، در‌هم‌آمیزی و پیروی از کهن‌الگوها خواهد بود. کلمات کلیدی: ایزد‌بانو، باکره، مریم‌مقدس، مادر-خدا، پرستش، مریم‌پرستی.

آنچه در پیش روی دارید متن سخنرانی استاد محقق آیت الله سبحانی، پیرامون توحید و شرک در عبادت در دانشکده الهیات تهران است. که پس از استخراج از نوار، و ویراستاری مختصر منتشر می گردد.

دعا به معنی خواندن ،رغبت به سوی خدا و درخواست عنایت و استمداد از پروردگار است . همزمان با آفرینش انسان در روی زمین ، خالق هستی بخش در وجود وی نیاز به معنویات را نیز قرار داد. چون فطرتاً انسان که خلیفه الله در زمین است خداجوو کمال جو است. بنابراین یکی از نیازهای اساسی انسان معنویات و دعا است که بوسیله دعا می‌تواند مشکلاتی را که از طریق مادیات و در عالم مادی نمی‌تواند بر طرف کند به رفع آنان بپردازد. قرآن کریم بارها به دعا و نیایش و ذکر خدا سفارش کرده است و دعا را در زمره عبادات می‌داند که انسان را به مقام عالی و به قرب پروردگار می‌رساند که جز به وسیله دعا و زاری به آن مقام نائل نمی‌گردد. مولوی نیز نیایش و ذکر و دعا را نوعی عبادت روح می‌داند که باعث توجه خداوند به بندگانش می‌باشد. و موجب نجات انسان از بلا و مصیبت می-گردد. آنچه در این مختصرآمده بررسی کوتاهی است که پیرامون موضوع دعا و نیایش در قرآن و مثنوی انجام گرفته و درپنج فصل تنظیم گردیده است. فصل اول شامل کلیات و همچنین مروری برتحقیقات در زمینه موضوع مورد بحث می‌باشد. فصل دوم مبانی نظری: به تعاریف و اهمیت و ضرورت دعا و نیایش و همچنین جایگاه آن در ادیان دیگر مورد بحث و بررسی قرارگرفته در ادامه و در فصل سوم: جایگاه دعا و نیایش در قرآن بحث و بررسی گردیده و مباحثیهمچون آثار نیایش، آداب و شرایط نیایش و غیره را در بر دارد. و همچنین در فصل چهارم: جایگاه دعا و نیایش در مثنوی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در نهایت به نتیجه گیری از بررسی مفهوم نیایش درقرآن مجید و مثنوی مولوی پرداخته شده است.

عبادت تسليم و خضوع در برابر معبود همراه با اعتقاد به الوهيت اوست. در دين يهود نيز عبادت اطاعت از خداوند در تمام اوامر و بندگي ايشان است. عبادت در اسلام و يهوديت گستره اي وسيع دارد و تنها عباداتي چون نماز، روزه و ... را شامل نمي شود؛ بلکه هر کاري که انسان با نيت الهي و براي رضايت خداوند انجام دهد، عبادت است. عبادتدر قرآن و عهد عتيق از جايگاه خاصي برخوردار است و به عنوان عهد و پيمان خداوند با بندگان بيان شده است. توحيد عبادي اصلي ترين آموزه هاي پيامبران الهي و رهانيدن انسان از پرستش غير خداست. بهترين دليل بر اي عبادت خداوند در قرآن و عهد عتيق با توجه به صفات و اسماء حسناي خداوند، شايستگي ذات خداوند براي عبادت است؛ هر چند انگيزه هايي چون شکرگزاري از خداوند، ترس از عقوبت و کسب پاداش نيز مي تواند دليل بر عبادت باشد.حقيقت عبادت پرستش همراه با تواضع و خضوع، اخلاص و معرفت الهي است. نيت نيز از بخش هاي مهم عبادت است و عبادتي که با نيت الهي و اخلاص همراه نباشد، عبادت حقيقي نيست. مرحلة کمال عبادت، عبوديت و بندگي خداوند است و هدف از عبادت نيز رسيدن به مرحلة کمال و لقاء الهي است. رسيدن به مقام عبوديت و بندگي مطلق و بي چون و چراي خداوند در قرآن بسيار مورد توجه است و بهترين نوع عبادت، عبادتي است که تنها براي رضايت خداوند و با حب و عشق و دوستي خداوند انجام شود. همچنين عبادت با احکام و فضايل اخلاقي رابطة تنگاتنگي دارد. رابطة بين عبادت و احکام در اسلام در اصل نيت خلاصه مي شود. احکام عبادي براي اين که مثمر ثمر قرار گيرند، بايد با نيت خالص الهي انجام شوند. انسان هر چه در جهت رسيدن به مقام قرب الهي و کمال عبادت تلاش کند، فضايل اخلاقي نيز در او رشد کرده تا به والاترين درجة خود برسد. در عهد عتيق آموزه هاي اخلاقي، اعتقادي و احکام چنان با يکديگر آميخته شده اند که قابل تفکيک از يکديگر نيستند. اما کتاب مقدس از شرعيات و مطالب اخلاقي سرشار است و مي توان گفت عبادت با احکام و اخلاق در اين دين نيز رابطة تنگاتنگي دارد وو رعايت احکام و فضايل اخلاقي باعث کمال عبادت مي شود.البته خداوند به عبادت ما انسان ها نيازي ندارد و اين ما هستيم که به عبادت نيازمنديم و فايدة عبادت نصيب خود ما مي شود. عبادت در زندگي انسان تأثيرات زيادي دارد که در قرآن و عهد عتيق به آن اشاره شده است. البته قرآن در بيان آثار عبادت به ابعاد مادي و معنوي انسان توجه داشته؛ در حالي که در عهد عتيق بيشتر به جنبه هاي مادي توجه داشته و آثار دنيوي را بيان کرده است. موانعي همچون تکبر، حسد، هواي نفس، ريا نيز مي تواند انسان را از عبادت حقيقي باز دارد که انسان بايد سعي کند اين گونه اخلاق رذيله را از خود دور کند تا به هدف حقيقي عبادت دست يابد.