جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریة پلورالیزم دینی از جمله نظریه‌های متأخر به‌شمار می‌رود که با اهدافی متفاوت توسط پیروان آن، طرح و دنبال می‌‌شود. ‌این نظریه که مورد گفتگو و گاه مناقشه فراوان بوده، در تفسیر تسنیم نیز مفصلاً طرح و نقد شده است. تسلط نویسنده به ‌این نظریه و ارائة بحثی فراگیر که جنبه‌های مختلف ‌این نظریه را مورد واکاوی قرار می‌‌دهد و بهره‌گیری از استدلال‌های عقلی و نقلی، از محسنات بحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. فقدان پاسخی روشن به مقولة رستگاری که از مهم‌ترین پرسش‌های پلورالیزم دینی است، طرح برخی مطالب درون دینی که در پاسخ به ‌اندیشة پورالیستی غیرقابل اتکاء به نظر می‌رسد و همچنین در نظر نگرفتن برخی آیات قرآن که به نوعی مؤید پلورالیزم دینی هستند، از مهم‌ترین نقدهای وارد به مباحث مطرح شده در ‌این تفسیر است. پژوهش حاضر با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای به نقد پلورالیزم دینی در تفسیر تسنیم پرداخته است.

دعا ارتباط انسان با خداست و مبتنی بر مبانی معرفت¬شناختی، هستی¬شناختی و تاثیر غیب در شهود است. تدقیق و تعمیق در مبانی فوق¬الذکر در تفاوت جایگاه دعا مؤثرند. سؤال مفهوم و جایگاه دعا در کتاب تلمود و دیدگاه جوادی آملی با تکیه بر تفسیر تسنیم چیست؟ روش¬کار توصیف اطلاعات کتابخانه¬ای و تحلیل آنهاست. فرضیه ما تفاوت بنیادین بین آندوست. دستاوردها در تلمود: دلیل دعا، شباهت معنوی انسان در خلقت به خداوند است. انگیزۀ داعی بیشتر «خواستن» و داعی در نامبردن صفات خدا محدودیت¬ دارد. شکل اوّلیه دعا تغییر کرده، دعا و نماز واجب عبادی شده است. بخش اعظم الفاظ دعا توسط حکمای سنهدرین در هیجده برکت تهیه شده و تعابیر دعا انسان¬گونه است. تسنیم: دلیل¬دعا فقر¬ذاتی حیّ¬متالّه است. انگیزۀ داعی بیشتر «خواندن» مطرح شده و در نامبردن صفات خداوند محدودیت ندارد. الفاظ دعا نقل سخن معصوم(ع) و معرفت داعی به مضامین آن یقینی و موجب ارتقا¬ معرفت¬اعتقادی، تربیتی، عبادی و تمایز جایگاه دعا گردیده است.

خداوند نسبت به کسانی که مسلمان می‌شوند، وعده بخشش داده است. با وجود این، افراد غیر مسلمانی که دعوت خداوند به اسلام را مورد توجه قرار می‌دهند، با مسائل گسترده‌ای از جمله دیدگاه اسلام نسبت به اعمال گذشته خویش روبه‌رو هستند. دین اسلام در این زمینه، قاعده معینی دارد که اندیشمندان مسلمان به تبیین آن پرداخته و آن را تحت عنوان «قاعده جَبّ» نام‌گذاری کرده‌اند. اما اشکالاتی که نسبت به مدارک این قاعده مطرح شده است، باعث شده که شماری از اندیشمندان اسلامی از استناد به آن خودداری کنند؛ چرا که احادیث مربوط به آن از لحاظ سندی ضعیف بوده و مستندات قرآنی و سایر ادلۀ آن نیز از حیث دلالت مورد مناقشه واقع شده‌اند. در این نوشته سعی شده با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، مدارک مختلف این قاعده با تأکید بر دیدگاه‌های تفسیر تسنیم استخراج شده و در موارد لزوم مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بر اساس یافته‌های پژوهش، ضعف سندی حدیث جَبّ با سایر ادلۀ این قاعده جبران می‌شود. مستندات قرآنی این قاعده نیز به ویژه آیه 38 سوره انفال دربردارنده مفاد این قاعده می‌باشد. سیره نبوی، عمل اصحاب و بنای عقلا نیز هر یک دلیلی مستقل و معتبر در اثبات حجیت این قاعده می‌باشند.

یکی از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشته آیت الله جوادی آملی و از تفاسیر طراز اوّل قرآن کریم در بین تفاسیر اهل سنت، «تفسیر القرآن الکریم» مشهور به تفسیر المنار تالیف محمد عبده و رشیدرضا می‌باشد. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتا از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی مانند تفسیر قرآن به قرآن(تفسیر تصدیقی) برخوردارند، به همین دلیل المنار حضور قابل توجهی در تسنیم دارد و شاهد مواجهه‌های مختلف آیت الله جوادی آملی با آراء المنار هستیم، به طوری که با احصایی که در تفسیر تسنیم صورت گرفت حدود 1000 مورد از آرای تفسیری المنار سخن به میان آمده است که نزدیک به 200 مورد آن، نقدهای آیت الله جوادی بر المنار است. از آنجا که عنوان این رساله «تحلیل روشی نقدهای‌ علامه جوادی آملی در تفسیر تسنیم بر آرای تفسیری رشیدرضا در تفسیر المنار» می‌باشد بنابراین در این پژوهش، محور نقدهای مؤلف تسنیم بر صاحب المنار مورد تحلیل قرار گرفته است؛ به این ترتیب که پس از نقل آراء تفسیری المنار، نقد یا نقدهای آیت الله جوادی مطرح سپس این نقدها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و میزان وارد و همچنین منصفانه بودن آن‌ها مشخص شده است؛ در صورت وارد بودن یا وارد نبودن این نقدها، دلایل آن‌ها ذکر شده و مورد تحلیل روشی قرار گرفته است و در نهایت اگر آیت الله جوادی در نقد خود نکته‌ای را متذکر نشده آن نکته ذکر و نقد ایشان تکمیل گردیده است. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارند که علامه جوادی آملی معمولا با روش‌هایی مانند روش قرآن به قرآن، قرآن به عقل، قرآن به روایت و با استفاده از مقبولات و مسلّمات رشیدرضا، باز تعریف مفاهیم اساسی، منشأشناسی سخن المنار، ارجاع متشابهات به محکمات، استفاده از روش ردّ پیش فرض‌های رشیدرضا و روش ردّ مبانی کلامی ناصحیح وی به نقد سخنان این مفسر مبادرت کرده است. به نظر می‌رسد غالب و روح نقدهای علامه جوادی آملی بر المنار، مستند و مستدلّ بوده و می‌توان با اندکی تصحیح، این نقدها را تکمیل کرد و پذیرفت، چرا که بن‌مایه فکری آیت الله جوادی در تفسیر که متّکی به سرچشمه وحیانی اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است بسیار غنی‌تر از صاحب المنار بوده و این مطلب را می‌توان در پختگی آراء ایشان به وضوح مشاهده کرد.

شرک یک معضل بزرگ جامعه‌ای بشری بوده و مجمع همه پلیدی ها و دربردارندۀ همۀ رذایل است. شرک جوامع انسانی را به شقاوت و بدبختی و انحطاط کشانده است. برای هر امت پیامبری برای دعوت به توحید فرستاده شده و مردمان را از لوث شرک نجات داده و به در سایۀ توحید به پیشرفت، کمال و سعادت مادی و معنوی هدایت کرده است. پیامبر اسلام با تزکیه نفوس مخاطبان توسط تعلیمات توحیدی قرآن آنان را به اوج عزت عبودیت و تخلق به اخلاق الهی رسانده است. پس از پیامبر اسلام دعوت گران برحق هر از گاهی مردم را با استفاده از معارف قرآنی به سوی توحید دعوت نموده و علمای زیادی از اسلام در گذشته و معاصر کتب و مقالاتی پیرامون توحید و نفی شرک نوشته اند. هر چند در این زمینه کتب و مقالات بیشماری نوشته شده است اما به نظر نگارنده پژوهشی که بتواند فراخنا و قلمرو توحید و شرک، اسباب توحید و عوامل شرک و پیامد و آثار آن دو را با متکی به دو تفسیر معتبر شعیه و اهل سنت به تحریر درآورده و انسجام بخشیده باشد، کار نشده است. این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی به نگارش درآمده مفاهیم، اقسام، قلمرو و مصداق شرک و توحید و عوامل و آثار آن دو را از منظر آلوسی و جوادی آملی به مطالعه گرفته نتیجه آن نشان می دهد که، توحید در تفاسیر روح المعانی و تسنیم دارای مفاهیم خاص است و با مطالعه اثر هر دو دیده میشود که آنان توحید را در کل به شاخه های توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی و شرک را هر کدام، آلوسی به سه شاخه؛ شرک در ذات، شرک در افعال و شرک در صفات و جوادی آملی به پنج شاخه شرک در ذات، در خالقیت، ربوبیت، در صفات و در الوهیت تقسیم بندی میکنند و هر کدام برای شرک عوامل چند همچون تقلید، جهل، عزت طلبی و..، قائل اند و هچنان عوامل دیگر همچون تبین و تعریف شفاعت و توسل و...، که ناشی از اختلاف مبانی آنان است می تواند در مبحث عوامل توحید و شرک بحث شود. آنان امنیت، آرامش، نجات از پراگندگی و...، را از پیامد توحید و برعکس، پراگندگی، آشفتگی، ناامنی و...، را از آثار شرک می دانند. کارآمدی این اثر در این است که زوایا و دیدگاه تفسیری و کلامی این دو مفسر را پیرامون مفهوم و اقسام توحید و شرک و عوامل و پیامد آن دو فراهم آورده نشان می دهد که آن دو با هم نقاط مشترکی فراوانی دارند و احیانا در برخی جا ها با هم اختلاف دارند و این اختلاف از مبنای مذهبی و ذهنی آنان ناشی می شود؛ در کل هر دو مفسر بخاطری مصادیق توحید و شرک همچون شفاعت، توسل و استغاثه کسی را تکفیر نکرده اند.

مو ضوع مفهوم شنا سی ایمان درتمامی آیات شریفه قرآن انعکاس دارد، ایمان مقوله ای ب سیار مهم در رابطه با هدف خلقت ،تقرب الهی ، انجام واجبات وشکر گذاری به درگاه خداوند متعال است،ودر مقابل آن بحث شکککرک ،کفر، وبی ایمانی ولجاجت اسکککت که بدنبال آن ذکککفات رویله ومذموم ریا،خودخواهی ،تکبرونهایتا به حوزه باطل مرتبط می شود ، ایمان مهمترین و سرنو شت سازترین مو ضوع مرتبط باانسان اسککت ،ایمان که پایگاه آن قلب انسککان اسککت باموضککوعات دیگری همکون اسککلام،کفر،علم،عمل خالص،ریا،نفاق،عجب و..درارتباط است . ریا یکی از عوامل تقلیل ایمان واز آفات آن به شمار می رود . ریا انجام دادن عبادت الهی به منظورکسککب موقعیت و منزلت دردل مردم اسککت ، ریا اختصککا به عمل عبادتی نداشته وعمومیت دارد، ریا نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا خصالی پسندیده یا عقایدحقه ا ست به مردم جهت منزلت پیدا کردن در قلوب آنها وا شتهار بخوبی و ذحت ا مانت ودیانت جستن نزد مردم بدون ذبغه ذحیح الهی است. درمس یر مطالعه دقیق دو منبع تفس یری نمونه و تس نیم ،شکککر و بی ان مفاه یم ایمان و واژگان همنشککک ین و در جهت ارائه نتا یج خا عنوان کار در حد توان و برح سب لزوم به کتب لغوی، تاریخی، تف سیری و شرو کتب روایی مراجعه شده ا ست وآیاتی که دراین نو شتارمرکزتوجه نگارنده ومنط بق با مو ضوع کار قرار گرفته اند به دو د سته آ یات مربوط به ایمان وایات مربوط به ریا می با شد.پایان نامه در پنج ف ص ل تدوین شده ا ست،کلیات که دربرگیرنده مقدمات ورود به بحث ا ذل ی ا ست ، معرفی مف سران و تف س یرها درابتدای ف صول مربوط به ا ستخراج مفاه یم ایمان از دو تفس یر به تفکیک نمونه و تسن یم آورده شده است .با مطالعه تفسیر تسن یم ودقت درآراء تفس یری آیت الله جوادی آملی ، وجود نوعی اختلاف نظرهایی بین دیدگاه ای شان و علامه علامه طباطبایی م شهود ا ست وباتوجه به اینکه هردو ازمف سران توانمند،شهیرو ذاحب نظرمعاذره ستنداین نکته استنباط می شود که المیزان مرحوم علامه باهمه ارزش و اعتباری که برخوردار اسککت در برخی موارد توسککط شککاگرد بزر ایشان مورد نقد قرار گرفته است .روش مورد اشاره دراین نوشتارروش تحقیق ونگارش کتابخانه ای است .پژوهش تو ذ یفی که مطالب با ا ستفاده از کتاب ها ی مربوط به خدا شنا س ی ، اعتقادی و منطبق با آنکه در رابطه با مو ضوع مو رد بحث می با شددر دوتف سیربیان شده ا ست میبا شد. دراین تلاش پس ازمعرفی تحقیق به سککابقه وضککرورت انجام این پژوهش پرداخته وسککپس اهداف تحقیق به ذککورت کلی وجزیی مطر میشود وسوالات ،فرضیه ها ، تعریف واژگان ، مفاهیم ومطالب مربو ط به عنوان اذلی پژوهش درج می شوند.

خدای متعال در وصف کلام خود می‏فرماید:«قد جاءکم من الله نور و کتاب مبین یهدی به الله من اتّبع رضوانه سبل السلام و یخرجهم من الظّلمات إلی النور بإذنه و یهدیهم إلی صراط مستقیم»(زمر/23)؛ که آگاهی از مفاهیم قرآن، باور به حقانیت ووحیانیت به آن را تقویت می کند والبته این خود، نیازمند بررسی وژرف نگری است. استفاده از اسلوب سیاق و ارتباط آیات با یکدیگر ازجمله تأیید و تکمیل معنای آیه‌ی قبل، تعلیل مطالب گذشته، واقع‌شدن صفت برای آیه‌ی قبل، تحریض و تشویق به انجام احکام بیان‌شده در آیات قبل، تحریض و یا نکوهش مطالب با مفاهیم آیات قبل، بیان قاعده‌ی کلی و اتمام‌حجت، پاسخ به سؤال یا سوالاتی که در آیه‌ی پیشین مطرح شده است، از زیر شاخه‌های تناسب لفظی(زود یاب) به کار رفته در پژوهش است.ونیز با ژرف‌نگری و دقت در مفاهیم آیات به تناسب از نوع معنوی می‌توان دست پیدا کرد که این نوع تناسب در اقسامی چون تنظیر، استطراد، اقتضاب، حسن‌مطلب ارزیابی شده ومورد کنکاش قرار گرفته است، با توجه به اینکه، نوع بررسی حول‌محور ارتباط آیات بوده است، حاصل آن چنین است که بیشتر آیات با هم دارای ارتباط تنگاتنگ از نوع لفظی بوده است. و این نشانگر عدم پراکندگی آیات قرآن از حیث محتوا ولفظ و نشانگر آن است که تمامی آیات مطرح شده در یک سوره حول‌محور یکسان برای آوردن پیامی منسجم گرد هم آمده‌اند. ازاین‌رو، شبهه‌ی مستشرقان در اینکه آیات یک سوره با هم هیچ نوع ارتباطی ندارند، ادعایی پوچ و خالی از هرگونه دلیل و منطق عقلی است. و این شبهه از ساحت قرآن که کلامی منسجم و سراسر فصاحت و بلاغت کلام می باشد به کلی دور است

انحراف درفهم توحید ومراتب آن از دیرباز دربین مسلمانان وجود داشته است، که عوامل گوناگون داشته و بهانه ای برای معضلات ومشکلات بسیار گردیده است . عمده انحرافات نیز یا نظری است و یا عملی است. و مراتب آن هم در ابعاد مختلف از توحید در ذات، توحید در صفات، توحید در عبادت، توحید در افعال و توحید در ولایت جلوه گر است. در طول تاریخ انحراف درفهم توحید ومراتب آن آثار مخرّب و گرانباری را بدنبال داشته است که موجب تکفیر؛ جنگ؛ تفرقه؛ تهمت شرک، پراکندگی و معضلات بسیار دیگر نه تنها بین مسلمانان بلکه بین ادیان توحیدی شده است. تاکنون مباحث بسیاری در زمینه توحید صورت گرفته است ولی بیشتر آنها ناظر به مفهوم شناسی؛ انواع معرفت؛ مراتب و اقسام توحید بوده است و بر اساس بررسی صورت گرفته تاکنون در زمینه عوامل انحراف در توحید که مهمترین بحث این پایان نامه می باشد بحثی مستقل و درخور توجه و مستوفی صورت نگرفته است. عوامل بسیاری در انحراف از توحید و مراتب آن دخیل هستند که موارد ذیل از مهمترین آنها می باشد: عواملی همچون کفر؛ شرک؛ جهل؛ مبتلی شدن به مغالطات؛ پیروی غلط؛ زندگی در محیط کفر و شرک آلود؛ ترس یا طمع ازحاکمان و ثروت مندان؛ ملازم دانستن پیشرفت با پیروی از فرهنگ؛ تزیین اعمال توسط شیطان؛ سنجش خدا با علوم مادی؛ غرورعلمی بیجا؛ بی اطلاعی از مذهب وعقیده صحیح؛ دوگانه پرستی؛ شک و تردید؛ تعصب و لجاجت در پذیرش توحید؛ خود پسندی و برتری طلبی؛ اسناد صفات مادی به خدای سبحان از جمله آنها می باشد.

انسان ها به جهت فطرت خداجویی که دارند همواره خواهان نهایت کمال و رسیدن به بالا ترین جایگاه ها هستند. همواره دیده شده است که انسان ها علاقه ی شدیدی برای رسیدن به تکامل دارند، اما از چگونگی قدم زدن در این مسیر نا آگاهند و گاهی از مسیر به جهت نادانی، منحرف می شوند و حتی گروهی دیگر، مسیر را در نیمه ی راه کنار گذاشته و سختی های آن را در توان خویش نمی بینند. پس از بررسی های صورت گرفته با مطالعه ی توصیفی-تحلیلی و روش کتابخانه ای، بنا بر نظرات علامه طباطبایی و علامه جوادی آملی، روشن گردید که انسان از دو بعد جسمانی و روحانی تشکیل شده و اصالت و جاودانگی وی با روحانیت اوست. مهم ترین هدف خلقت انسان، رسیدن به کمال انسانی است، که همان مقام خلیفه اللهی و قرب الهی و لقای حضرت حق می باشد. انسان کامل کسی است که به این مقام نائل گردد و در سیر الی الله به فناء الله برسد. برای رسیدن به این مقام، انسان می بایست خود را تزکیه کرده و به کمک تقوای الهی ملکات و فضائل را در وجود خویش افزایش داده و از رذائل و هوی و هوس و وسوسه های پلید شیطان دوری بجوید. بنابراین، انسان ها با سیر تکاملشان در مسیر حق و صراط مستقیم و با رعایت ضوابطی که لازمه ی موفقیتشان در مسیر مذکور است، به نهایت کمال که لقای الهی است رسیده و خود را هیچ پنداشته و حتی بقای خود را در بقای خداوند متعال می بینند.