جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب فتاوي ابن تيمية في الميزان بقلم محمد بن احمد الیعقوبی به رشته تحریر در آمده است. او کتاب خود را در پاسخ به فتاوای ابن تیمیه نگاشته است که وهابیان در مساله ی زیارت و علی الخصوص زیارت خاتم الانبیاء، مطرح می کنند. کتاب او مشتمل بر مقدمه و هشت باب است که باب اول آن، حاوی صفات بارز فتاوای ابن تیمیه است که تشبه و تجسیم و اهانت بر مخالفین صفات بارز آن است. باب دوم آن در بردارنده ی کلام ابن تیمیه در مورد جهت داشتن خداوند و پاسخ آن می باشد. در باب سوم کلام بن تیمیه در رد عقاید و کلام و پاسخ به آن است در باب چهارم کلام ابن تیمیه در مورد اینکه قرآن حادث است وخداوند با ما با صوت معمولی صحبت می کند و پاسخ به آن می باشد. باب پنجم در مورد رد عصمت انبیاء توسط ابن تیمیه و پاسخ به آن است. باب ششم مشتمل برکلام ابن تیمیه در رد حرمت سفر و ممنوعیت توسل و پاسخ به آن است. و در باب هفتم به کلام این تیمیه در فنا و نابود شدن آتش و پاسخ به آن پرداخته است. در باب هشتم به کلام ابن تیمیه در سب صالحان و پاسخ به آن پرداخته است. در باب نهم به دیدگاه ابن تیمیه در مورد فلاسفه و پاسخ به آن پرداخته است و در نهایت باب دهم به بیان برخی از موارد خرق اجماع ابن تیمیه پرداخته است.

مسئله رؤیت از جمله مسائل پردامنه و جنجالی ست که در حوزه کلام و فلسفه اسلامی شکل گرفت. پایه گذار این اندیشه ابوالحسن اشعری است و باقی فرق اسلامی همچون معتزله ، امامیه ، حابطیه ، اسماعیلیه و...هر یک دیدگاهی نسبت به امکان یا عدم امکان رؤیت پروردگار در این جهان آن هم با چشم سر ، اتخاذ نموده اند . این مسئله همچون سایر مسائل مهمی که جنبه اجتماعی به خود گرفته و از حد اندیشه ای فردی و حاشیه ای فراتر رفته ، در ادب فارسی - به عنوان ادب و فرهنگ سرزمینی مسلمان - رسوخی چشمگیر یافت و اکثریت شاعران و نویسندگان و عارفان در آثار خود - چه نظم و چه نثر- بدین مسئله پرداخته اند. در میان عرفا و اندیشمندان بزرگ مسلمان ، بهاءولد پدر مولانا جلال الدین بلخی در قرن هفتم هجری و مقارن یورش مغول در تقریراتش که تحت عنوان «معارف» در دست ماست ، دیدگاههایش نسبت به مسئله رؤیت را بیان می دارد. او به عنوان یک فقیه و عارف و واعظ اشعری و ماتریدی با استناد به دلایل عقلی و نقلی در جای جای کتاب خود ، قائل به امکان رؤیت پروردگار در این جهان و جهان دیگر آنهم با چشم مادی است. این مقاله ضمن طرح دیدگاه وی با استناد به عدم امکان عقلی، سعی دارد تا آن را به چالش بکشاند.

«العقیدة الطحاویة» کتابى است اعتقادى - کلامى که توسط امام ابو جعفر احمد بن محمد طحاوی، به زبان عربى نوشته شده است. از جمله مطالبى که در این کتاب آمده و حائز اهمیت است، سخن از وجوب ایمان به آنچه را که پیامبر (ص) آورده است، بحث از توحید الهى و ربوبى و تفسیر چند آیه از قرآن در این زمینه، آیا صفات زائد بر ذاتند یا نه، بحث از معجزات، تکذیب هر کسى که ادعاى نبوت بعد از رسول خدا (ص) بکند، برترى پیامبر اسلام بر سایر انبیاء، رد بر کسانى که مى‌ گویند کلام خدا مخلوق است، رد کسانى که قرآن را مخلوق مى‌ دانند، بحث از این که خدا را در بهشت مى‌ توان دید و رد بر مخالفین این عقیده، نهى از تکلم در اصول دین و غیر آن بدون علم، از جمله مباحث مهمى که در این کتاب آمده، بحث از شفاعت و اینکه پیامبر (ص)، امت گنهکارش را شفاعت خواهد نمود و از جهنم خارج خواهند کرد. صاحب کتاب با مذهب معتزله بسیار مخالف است، لذا در جاهاى مختلفى در این کتاب مخالفت با آنها و رد اقوال آنها را ابراز کرده، از جمله اصول معتزله که بر پنج اصل است، همه را منهدم دین دانسته است. تعریف ایمان و اختلاف مردم در آن را بیان کرده است.

«رؤية الله في ضوء الكتاب و السنّة و النقل الصريح»، اثر آية الله سبحانى مى‌ باشد. عقايد اشاعره (اهل حديث) كه ابوالحسن اشعرى در كتاب الانابه آنها را تا 51 اصل شمرده است، بيان مى‌ كند، خداوند بر عرش خود استقرار دارد، خدا چهره‌ اى دارد؛ ولى بدون كيفيّت (بلا كيف)، خدا داراى دو دست است، بدون كيفيّت، خدا چشم دارد؛ اما بدون كيفيّت و براى همه اين اصول به آياتى از قرآن كريم استناد مى‌ كند. اين بحث كه در كتب كلامى به تجسيم، تشبيه و رويت خدا معروف شد، قرن‌ هاى زيادى از بحث‌ هاى داغ محدّثان و متكلمان بود تا اين كه به ابن تيميّه مى‌ رسيم. او در رساله حمويه و واسطيّه اين مساله را مى‌ آورد با اين جمله: كه ما از مجموع آيات نتيجه مى‌ گيريم كه خدا در بالاى اين عالم محسوس است. در ردّ اين عقيده كتاب‌ هاى زيادى به رشته تحرير درآمده است كه يكى از اين كتب از انديشمند و متفكر اسلامى آية الله سبحانى مى‌ باشد كه در كتاب خود در صدد ابطال اين نظريه با براهين عقلى و آيات قرآن و روايات است. ايشان اين نظريه را وارداتى می داند و ريشه اين نظريه را در كتب عهدين مى‌ داند كه از طريق اجبار يهود وارد محيط اسلامى شد كه از شخصيت‌ هايى كه به ظاهر اسلام آورده بودند و اين نظريه كفرآميز را وارد جامعه اسلامى كردند كعب الاحبار و وهب بن منبه نام مى‌ برد. ايشان دلايلى را كه بر رويت خدا از طرف اشاعره بر رؤيت خداوند از قرآن كريم مى‌ آورد، آيه الى ربها ناظرة و رواياتى از صحاح و مسانيد ذكر و براهين عقلى آنها را نيز بازگو مى‌ كند و سپس تمام اين ادلّه نقلى و عقلى را پاسخ مى‌ دهد و براى عدم رؤيت به 3 آيه از قرآن و روايات پيامبر (ص) و روايات ائمه (ع) استدلال كرده و در بخش ديگر از كتاب براهين عقلى بر عدم رؤيت ذكر مى‌ كند تا اينجا رؤيت خدا كه تفسير حسى با ديدگان مادى بود در كتاب آمده و رؤيت يك تعبير ديگر دارد كه اين عقيده مخصوص شيعيان و معتزله مى‌ باشد و آن رؤيت قلبى و شهود باطنى مى‌ باشد كه اين رؤيت در پرتو ايمان كامل به دست مى‌ آيد كه اين بحث در بخش آخر كتاب ايشان گنجانده شده است و ادله نقلى و برهان‌ هاى‌ عقلى او را به طور كامل ذكر مى‌ كند. اين بحث در كتب راهنماى حقيقت و فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامى از ايشان نيز آمده است.

كتاب «رسالة حول رؤیة الله سبحانه» نوشته آيت الله جعفر سبحاني تبريزي، تحلیلی است از مسأله دیدن خداوند متعال در روز قیامت و امكان و عدم امكان آن كه از منظری قرآنی و روایی مطرح شده است. در كتاب حاضر تفكرات و دیدگاه‎ های متفاوت در مورد رؤیت خداوند متعال در روز قیامت مطرح و مورد نقد و ارزیابی قرار می‏ گیرد. نگارنده ابتدا به رؤیت حسی خداوند حتی در روز قیامت اشاره كرده و آن را ممتنع دانسته و معتقد است اعتقاد به رؤیت حسی سر از تجسیم در می ‏آورد و این مسأله باطل است. وی سپس از منظری عقلی به مسأله فوق نگریسته و به این نتیجه می‏ رسد كه دیدن خداوند مستلزم احاطه علمی به اوست و این مسأله محال است. وی همچنین با توجه به كلام حضرت علی (ع) و ادعای آن حضرت مبنی بر دیدن خداوند این نوع رؤیت را رؤیت قلبی و غیر حسی تلقی كرده است كه با مشاهدات عرفانی برای اولیای الهی امكان‏ پذیر خواهد بود.