جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «نزول عیسی ابن مریم آخرالزمان» نوشته جلال الدین عبدالرحمن سیوطی است. قرآن اگرچه باور تاریخی یهودی ـ مسیحی مربوط به مصلوب شدن حضرت عیسی را رد می کند اما اعتقاد مسیحیان به عروج عیسی به آسمان در آیه 55 سوره آل عمران را تأیید می کند. این کتاب نیز درباره نزول و رجعت حضرت عیسی در آخر الزمان و هنگام ظهور قائم آل محمد (عج) است. بخش اول آن با دوران زندگی سیوطی شروع می شود و حالت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دوران سیوطی را بیان می کند. در این بخش به زمان تولد، وفات سیوطی، اساتید و کتاب های ایشان و همچنین شاگردان و افرادی که با او هم دوره بودند اشاره شده است. اما قسمت دوم کتاب پیرامون نزول عیسی بن مریم (ع) در آخرالزمان می باشد که در این بخش به عناوینی از قبیل اینکه حضرت عیسی (ع) به چه چیزی حکم می کند، چگونگی حکم عیسی (ع) در میان امت پیامبر، راه های چگونگی حکم حضرت عیسی (ع)، آیا به حضرت عیسی (ع) به طور حقیقی وحی می شود یا الهام، بطلان این سخن که بعد از پیامبر (ص) جبرئیل به سوی زمین نازل نمی شود، چگونگی حکم عیسی (ع) در تقسیم اموال بیت المال، ثبوت نماز حضرت عیسی (ع) پشت سر حضرت مهدی (عج)، احادیث و آثاری که پیرامون موضوع در کتاب ذکر شده و منابع تحقیق این کتاب بیان شده است.

اثر حاضر پژوهشی درباره زندگی و قیام و حکومت حضرت قائم (عج) است، نویسنده پس از بررسى آینده جهان از دیدگاه ملل و ادیان مختلف، ویژگى‏هاى حضرت مهدى(عج) و سابقه تاریخى اعتقاد به آن حضرت را مورد بحث قرار داده، ضمن پرداختن به مسائل مربوط به طول عمر، غیبت، آثار وجودى حضرت در زمان غیبت و شیوه حکومت و کیفیت پیروزى ایشان، به بررسى شرایط و علائم ظهور پرداخته است. در پایان مباحث، نمایى از حکومت جهانى حضرت مهدى(عج) ترسیم شده است. نویسنده با بهره‏گیرى از آیات قرآن، منابع روایى شیعه، سنى، کتب جدید و قدیم درباره امام مهدى(عج)، به بررسى و تبیین زندگانى آن حضرت پرداخته است. درس اول، از دو دیدگاه، به بررسى آینده جهان پرداخته است: از منظر ملل و ادیان مختلف، از دیدگاه قرآن. نویسنده معتقد است، هر چند مشاهده وضع جوامع امروز، انسان را نسبت به آینده جهان بدبین مى‏سازد؛ اما اعتقاد عمومى ملل و ادیان مختلف بر این است که روزى یک منجى آسمانى ظهور کرده و عدالت را در پهنه زمین گسترش خواهد داد. در قرآن نیز خداوند به مؤمنان صالح وعده مى‏دهد که حکومت آینده جهان از آن شما خواهد بود. نویسنده معتقد است این پیش‏گویى، نوعى پیش‏گویى فراهم شدن پذیرش دین حق در سطح وسیع نیز مى‏باشد. دوم به دنبال روشن کردن این امر است که به اعتقاد مسلمانان، نام آن منجى آسمانى که همه ملل و ادیان به ظهورش اعتقاد دارند، مهدى(عج) است و اولین شخصى که او را با این نام معرفى کرده، پیامبر(ص) مى‏باشد. عقیده به مهدى(عج) به عنوان زمامدار دادگستر آینده جهان، یک اعتقاد اسلامى مشترک بین فرقه‏هاى مسلمان است و نویسنده ضمن اشاره به نامه تعدادى از علماى حجاز در پاسخ به فردى کنیایى در ارتباط با حضرت مهدى(عج)، تأکید دارد که این نامه، این مدعا را اثبات مى‏کند. ویژگى‏هاى حضرت مهدى(عج) از قبیل، نام حضرت و ممنوعیت تصریح به آن، کنیه و القاب ایشان، پدر، اجداد، مادر، سال، محل تولد، خصوصیات حمل، ولادت و این که ایشان آخرین حجت الهى هستند، در سوم بیان شده است. نویسنده معتقد است که یکى از راه‏هاى اثبات امامت حضرت مهدى(عج)، بررسى سابقه تاریخى اعتقاد به امامت آن حضرت است و از این رو در چهارم، این سابقه را بررسى کرده است. بررسى این سابقه نشان مى‏دهد که در طول تاریخ، همواره گروه‏هاى سیاسى مختلفى از عنوان «مهدى» سوء استفاده کرده‏اند؛ از جمله کیسانیه که محمد بن حنفیه را مهدى مى‏دانستند، ناووسیه که امام صادق(ع) را مهدى نامیدند و فرقه‏اى که به مهدى بودن امام هفتم(ع) معتقد شدند. بخشى از پرسش‏هاى از امامان(ع) در مورد مهدى(عج) نیز بیانگر حتمیت امامت حضرت مهدى(عج) در فرهنگ مردم آن دوره است و نویسنده بر این باور است که قطعیت امامت آن حضرت، موجب ورود این اندیشه در عالم شعر و ادبیات شد و اشعار دعبل خزاعى و حافظ شیرازى، گویاى این مطلب بوده و این نمونه‏ها نشان مى‏دهد که ایشان، توسط شخص پیامبر(ص) بنیانگذارى شده است. پنجم و ششم، موضوع مهدویت و حضرت مهدى(عج) را در منابع شیعى بررسى کرده است. نویسنده تأکید دارد که گفتار اهل بیت(ع) به عنوان مرجع رسمى امت بعد از پیامبر(ص)، بهترین و قوى‏ترین دلیل بر امامت حضرت مهدى(عج) است. بخشى از گفتار آنان درباره تفسیر آیات مربوط به حضرت مهدى(عج) است و این روشن مى‏سازد که در واقع، منظورِ آیاتى که از پیروزى و وراثت مؤمنان صالح بر زمین خبر داده‏اند، حضرت مهدى(عج) و یارانش هستند و لحن آیات بیانگر پیروزى ایمان و عمل صالح در آینده جهان است. بخش دیگرى از گفتار اهل بیت(عج) در مقام نقل سخنان پیامبر(ص)، در مورد حضرت مهدى(عج) است. این مطلب بیانگر اهتمام آنان به مسأله مهدویت است تا گفتار پیامبر(ص) به فراموشى سپرده نشود. در این روایات، رسول خدا(ص) به طور صریح، دوازدهمین جانشین خود را با نام «مهدى» معرفى کرده و تشکیک در امامت آن حضرت را روا ندانسته است. حضرت مهدى(عج) در منابع اهل سنت، در هفتم و هشتم مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده مضمون روایات اهل سنت درباره حضرت مهدى(عج) را به چند بخش تقسیم کرده است. در بعضى از آنها آمده است که پیامبر(ص) فرمود: جانشینان من دوازده نفر بوده و همگى از قریش و از بنى‏هاشم هستند. با چشم‏پوشى از دیگر سخنان آن حضرت در مورد خلفاى بعد از خود، ویژگى‏هاى یاد شده در این روایات، جز بر امامان شیعه قابل انتطباق نیست؛ زیرا افرادى که بعد از پیامبر(ص) به خلافت رسیدند، بیش از دوازده نفر مى‏شوند، علاوه بر اینکه خلفاى اموى به خاطر ظلم و جنایت فراوان، شایستگى خلافت از پیامبر(ص) را نداشتند. بخشى دیگرى از این روایات، نام دوازدهمین جانشین پیامبر(ص) را «مهدى» ذکر مى‏کنند، چنانچه بخش دیگر آنها، حاکى از این است که حضرت مهدى(عج) از عترت پیامبر(ص) و از فرزندان امام حسین(ع) مى‏باشد. نویسنده در نهم، به دنبال اثبات این حقیقت است که حضرت مهدى(عج) یک واقعیت موجود بوده و براى حصول اطمینان بیشتر به امامت ایشان، لازم است به بررسى این مسأله پرداخته شود که افرادى از خواص شیعه، قبل از غیبت کبرى و بعد از آن، آن حضرت را دیده‏اند. دهم، امکان طول عمر آن حضرت را مورد بررسى قرار داده است. نویسنده معتقد است هیچ تردیدى نیست که حضرت مهدى(عج) مى‏تواند؛ از جمله افراد استثنایى باشد که همیشه در میان انواع موجودات جهان وجود دارند و از جمله دراز عمرهاى تاریخ همانند حضرت نوح(ع) باشد. علاوه بر آن، تردیدى نیست که خداوند مى‏تواند خارج از محدوده قوانین طبیعى، به کسى عمر طولانى یا جاودانه ببخشد؛ چنانکه به حضرت خضر(ع) تا نفخ صور عنایت کرده است. یازدهم، فلسفه غیبت آن حضرت را در امور زیر خلاصه کرده و مورد بررسى قرار داده است: ١- آماده نبودن جامعه جهانى براى پذیرش ایشان. ٢- بیم از کشته شدن، بدون دستیابى به نتیجه مطلوب. ٣- آزمایش مردم در مورد باقى ماندن بر اعتقاد به امامت؛ چنانکه امت‏هاى پیشین نیز به غیبت رهبران الهى خود آزمایش شدند. در دوازدهم، آثار وجودى حضرت مهدى(ع) در زمان غیبت بررسى شده است. از جمله این آثار، آن است که وجود ایشان در پشت پرده غیبت، امید بخش پیروان اوست، چرا که آنان خود را تنها و بى‏سرپرست نمى‏بینند و این طرز فکر آنان را به خودسازى وامى‏دارد. نویسنده معتقد است که انتظار فرج، از اصل قرآنىِ «ناامیدى از رحمت خدا» استنتاج مى‏شود، جز اینکه فرج و ظهور حضرت مهدى(عج) یک رحمت عمومى است و به طور قطع واقع خواهد شد. سیزدهم، ضمن بررسى این امر، به تشریح انتظار سازنده و مخرب و وظایف منتظران در زمان غیبت اختصاص دارد. در چهاردهم، شرایط و علائم ظهور بررسى شده است. علائم ظهور، امورى هستند که بر نزدیکى ظهور حضرت مهدى(عج) دلالت دارند، نه اینکه بعد از وقوع آنان، بلافاصله ظهور صورت گیرد. برخى از این علائم، حتمى و برخى نیز غیر حتمى مى‏باشند. در پانزدهم، ویژگى‏هاى یاران حضرت مهدى(عج) و شیوه حکومت ایشان مورد بحث قرار گرفته است. در پاسخ به این سؤال که حضرت مهدى(عج) چگونه بر سلاح‏هاى مدرن امروزى غلبه مى‏کنند، نویسنده چند احتمال را مطرح کرده است: ١- جهان مسیحیت با فرود عیسى(ع) تسلیم شده و دیگر کشورها مرعوب رهبر جدید شوند. ٢- با وقوع جنگ جهانى، سلاح‏هاى امروزى از بین برود. ٣- سلاح آن حضرت برتر باشد و... آخرین درس، چشم‏اندازى از حکومت جهانى حضرت مهدى(عج) را ترسیم کرده است. نویسنده معتقد است با ظهور آن حضرت، جهانى نو بر اساس ارزش‏هاى الهى ساخته مى‏شود. بخشى از ابعاد حکومت جهانى آن حضرت این گونه بیان شده است: پاک شدن زمین از لوث تبهکاران، رسیدن علم و دانش به بلوغ کامل، آباد شدن شهرها، گسترش روحیه برادرى و مساوات و..

فریقین دربارة مفاد آیة وعد (نور: 55) و تعیین مصداق قوم موعود، در این آیه اختلاف نظر دارند. هرچند هیچیک از دو فریق، با توجه به عموم الفاظ آیه نمیتوانند تطبیق قوم موعود در این آیه را بر امام مهدى و یارانشان دستکم به مثابة یکى از مصادیق انکار کنند؛ دلیلى هم بر این انکار نیست. این پژوهش که به شیوة تحلیلى ـ انتقادى انجام یافته، بر این باور است که با درک ویژگى هاى قوم موعود و اطلاق تعابیر آیه ـ به ویژه تمکین و استقرار کامل دین و برقراری امنیتی فراگیرـ و با توجه به روایات فریقین و نیز پیوند مفاد این آیه با آیة سیطرة دین (توبه: 33) مى توان بر تطبیق آن بر عصر ظهور به عنوان یگانه مصداق، تأکید کرد.

شکوفایی عقل، رسالت همه انبیا و اولیا بوده است. مردم در عصر ظهور در اثر تجربه و بلوغ تاریخی، آمادگی لازم برای تکامل عقول را خواهند داشت و امام× رسالت جهانی خویش را با تکامل عقول انسان ها آغاز می کند. براساس برخی احادیث، عقول در عصر ظهور تکامل می یابند و ابزار این جمع و تکمیل عقول، دستان پرتوان ولایت است. معنای جمع شدن عقول، جمع شدن عقل فردفرد انسان ها است و نتیجة آن، رسیدن همه به اتّحاد و اجماع است. جمع عقول با تبلیغ و تربیت تدریجی امام صورت می گیرد و تأثیر عنایت امام، عادی و طبیعی است؛ نه اعجاز. دانش روز نیز دریافته است که انسان دارای استعداد ها و ظرفیت های قابل توجهی است که در آینده، توان بهره مندی از آنها را خواهد یافت. در پایان این پژوهش نیز به ارتباط دوطرفة عقل و علم اشاره می شود؛ علم سبب رشد عقل است و عقل نیز زمینة کسب علم را فراهم می کند.

این نوشتار با بازشناسی بحران ها و آسیب های انسان متجدد، انسان شناسی دولت مهدوی را به عنوان یک مکتب انسان شناسانه، الگویی مناسب برای جهانیان معرفی می نماید تا افزون بر آن که انسان شناسی مکاتب غربی همانند اومانیسم و اگزیستانسیالیسم را به چالش کشد، به طور نسبی آن افق روشنی را که آموزه های ادیان بدان وعده داده اند، ترسیم نماید. از این روی، به مهم ترین مباحث انسان شناسی در عصر ظهور همانند کرامت انسانی، آزادی، تساهل و تسامح، جایگاه قوه خرد و پاک نهادی می پردازد و با تبیین آنها در عصر ظهور می کوشد آنها را الگویی برای دیگر دولت ها معرفی کند.

این پژوهش تحلیلی مختصر از ماهیت نظام اخلاق دینی ارایه می دهد و سپس دو بنیاد محوری آن در حکومت مهدوی یعنی اکمال اخلاقی و عدالت طلبی را به صورت موردپژوهانه بررسی می کند.اکمال اخلاقی توام با اتحاد عقول انسان هاست که از طریق فراهم آوردن بستر عمومی رشد و تعالی انسان ها پدیدار خواهد شد.در بعد عدالت طلبی پس از بررسی هویت معرفتی عدالت اثبات خواهد شد مراد از عدالت، طریق وسطی و تاویل آن به صراط مستقیم است.بررسی برخی از مهم ترین کارکردهای مترتب بر اکمال اخلاقی و عدالت طلبی عصر ظهور نیز در این پژوهش مورد توجه قرار می گیرد.

برخی مفسران و متکلمان اهل سنت کوشیده اند برای آن چه پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) رخ داد، مستندات قرآنی بیابند. یکی از این آیات، آیه استخلاف (نور: 55) است که در نظر متکلمان و مفسران اهل سنت جایگاهی ویژه در مبحث خلافت دارد و از جمله مستندات اصلی آنان در اثبات خلافت ابوبکر و دیگر خلفا به شمار می رود. اهل سنت کوشیده اند مفاد آیه را به گونه ای تحلیل کنند که از یک سو این آیه شریفه فقط بر خلفا منطبق شود و از سوی دیگر به رد و ابطال هر نوع تحلیل و تفسیری که امکان تطبیق بر غیرخلفا وجود داشته باشد بپردازند. بنابراین، معتقدند که در عبارت «وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات» خطاب به صحابه و حاضران در عصر نزول است. بر همین اساس، برخی مفسران اهل سنت همچون فخر رازی، حمل آیه بر ائمه شیعه را نادرست قلمداد می کنند. آلوسی نیز امام مهدی (عج) را به دلیل حاضر نبودن در عصر نزول، از مصداق های آیه خارج کرده است. اما بر اساس مفاد آیه و احادیث شیعی هماهنگ با ظاهر آیه شریفه، قوم موعود، ائمه اطهار (ع) و امام مهدی (عج) و یاران آن حضرتند. این احادیث، وقوع این وعده در صدر اسلام را باطل می دانند و وعده را به عصر ظهور امام مهدی (عج) اختصاص می دهند.