جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابواسحاق ثعلبی نیشابوری، مفسر برجستۀ ایرانی در سدۀ چهارم و پنجم هجری به‌شمار می‌رود. ثعلبی در دانش‌های گوناگون اسلامی همچون ادبیات عرب (صرف، نحو، لغت، اعراب و علوم بلاغی)، حدیث، تفسیر و علوم قرآنی تبحر داشته است؛ به گونه‌ای که دانش‌پژوهان بسیاری، راه‌های دور و دراز را می‌پیمودند و خود را به مجالس درسی ثعلبی می‌رساندند. تفسیر ثعلبی اثری جامع و ارزنده در تفسیر قرآن به‌شمار می‌رود که دربردارندۀ سخنان و دیدگاه‌های عالمان رشته‌های گوناگون علمی است. از آن‌جا که بخش عمدۀ تفسیر ثعلبی را روایات صحابه و تابعین و حتی اهل بیت (ع) تشکیل می‌دهد؛ می‌توان، تفسیر وی را در شمار تفاسیر روایی برشمرد. روحیۀ حق‌محوری و منصفانۀ ثعلبی سبب شده که وی تفسیر خود را با روایات تفسیری اهل بیت (ع) بیاراید. همین مسئله موجب شده برخی، پیکان انتقادات و سرزنش‌ها را به سوی وی‌ نشانه روند. شخصیت و جایگاه برجستۀ علمی ثعلبی، عالمان، مفسران سده‌های بعدی را بر آن داشته تا، به گونه‌ای فراگیر، در آثار و نگاشته‌های خویش از تفسیر وی بهره گیرند.

شناساندن ارزش تفسیر صحابه و تابعین، کسانی که به عصر نبوت و زمان نزول قرآن نزدیک بوده اند، می تواند گامی در جهت استفاده ی بیشتر مفسران از نظرات و آگاهی های آنان و راهنمایی برای دست یافتن به تفسیر صحیح آیات قرآن باشد. مقایسه اقوال صحابه و تابعین و دیگر مفسران با یکدیگر و نیز مقایسه روایات تفسیری نقل شده از ائمه(علیهم السلام) با تفسیر صحابه و تابعین، میزان صحت تفسیر هر یک از صحابه و تابعین را مشخص می کند و همچون غربال، نظرات صحیح از غیر صحیح آنان را، جدا می نماید. در این پایان نامه، روایات تفسیری نقل شده از سعید بن جبیر گزینش و مورد مقایسه با اقوال صحابه و تابعین و روایات رسیده از معصومین (علیهم السلام) واقع شد. از این مقایسه می توان به نظرات مختلف صحابه و تابعین، میزان اختلاف آراء آنان، ارزش تفسیر سعید بن جبیر ، میزان فاصله تفسیر صحابه و تابعین و نیز تفسیر سعید بن جبیر از تفسیر ائمه (علیهم السلام) دست یافت و مفسران می توانند از این رهگذر، در بدست آوردن تفسیر صحیح قرآن استفاده کنند. به طور خلاصه می توان گفت: به نظر می رسد پس از مقایسه ی آراء تفسیری سعید، گفتار وی به روایات تفسیری شیعه شبیه تر است و تفسیر وی دارای ارزش والایی است که می تواند مورد استفاده و مرجع مفسران قرار گیرد.

روایت مالک الدار از جمله روایاتی است که به وقوع توسل به پیامبر در زمان خلیفه دوم و جواز این عمل نزد صحابه و تابعین دلالت دارد. از سوی دیگر وهابیان معتقدند توسل به پیامبر پس از وفات ایشان امری نامشروع و بدعت است. این عقیده آنان را به شبهه افکنی در سند و متن این روایت وا داشته است. نقل و نقد شبهات وهابیان در این باره، موضوع پژوهش این مقاله است.

در این رساله، سیر تطور و تفسیر بطور کلی، مورد بحث قرار گرفته است و مسائلی همچون معنی تفسیر و تاویل و فرق بین آن دو، تفسیر در عهد پیامبر(ص) و صحابه و تفاوت صحابه در فهم و درک قرآن، و اثراتی که این اختلاف فهم در تفاسیر بعدی گذاشته است . آنگاه مصادر تفسیر در عصر پیامبر بررسی شده که شامل : قرآن کریم، وجود مبارک پیامبر اکرم(ص)، قوه استنباط و اجتهاد شخصی، و اهل کتاب از یهود و نصاری، است . بحث از مفسرین معروف صحابه اختصاص به : عبدالله‌بن‌عباس ، عبدالله‌بن‌مسعود، علی‌بن‌ابی‌طالب ، وابی‌بن‌کعب دارد که مشخصات و ارزش تفسیر آنان شرح داده شده است . تفسیر در عصر تابعین و منابع و مصادر تفسیر آنان بحث بعدی است که به همراه مدارس تفسیر در عصر تابعین شامل : مدرسه تفسیری مکه، مدینه و عراق و ارزش روایات تفسیری منقول از آنان، بیان شده است . علل پیدایش اختلاف در تفسیر که مهمترین ممیزه آن دورشدن از عترت طاهره(ع) بوده، به همراه علل دیگر تبیین شده‌است . فصل سوم، شامل : تفسیر فقهی از زمان پیامبر(ص) تا پیداش روح تقلید و تعصب مذهبی در تفسیر فقهی، و بحثی پیرامون نخستین مفسران آیات الاحکام و نگاهی به نحوه رجوع صحابه به پیامبر(ص) در مسائل احکام و نحوه برداشت صحابه و تابعین در استنباط احکام قرآنی است . در آغاز پیدایش مذاهب فقهی، هنوز روح تعصب مذهبی و تقلید، رواج چندانی نداشته است . ادوار فقه و تشریع اسلامی و مقتضیات سیاسی اجتماعی هر دوره فقهی و اثر آن در تطور تفسیر بخصوص تفسیر فقهی، بحث بعدی است . آنگاه نحوه ظهور ائمه فقهی مذاهب بزرگ و پیدایش تعصب مذهبی در تفسیر فقهی در بین شاگردان آنان و ادوار فقه شیعه و ظهور ائمه فقهی شیعه و اثرات روایات آنان بر تفاسیر فقهی بیان گردیده است . در فصل چهارم، طبقات مفسرین تفاسیر فقهی در طی چهارده قرن به همراه نام کتاب تفسیرشان و دیدگاههای مذهبی و فرقه‌ای آنان، شامل 48 مورد، بررسی شده است . درآخر فصل چهارم دونمودار هیستوگرام که نشانگر توزیع فراوانی تفاسیر فقهی است ، عرضه شده‌است . در فصل آخر، نمونه‌هایی از تفاسیر فقهی به همراه شرح حال مولف ، معرفی کتاب و روش تفسیری مولف و ذکر نمونه‌ها شامل : دو تفسیر از هریک از مذاهب شیعه امامیه و شافعیه و مالکیه و حنفیه و نیزیک تفسیر معروف از زندیه بررسی شده است .

مجاهد بن جبر از تابعیان معروفی است که در تفاسیر شیعه و سنی روایات زیادی از وی نقل شده است؛ تا جایی که گروهی از محققان اهل سنت به تفسیر او اعتماد کرده و عده ای یاد آور شده اند که تفسیر او صحیح ترین وجوه در شرح و گزارش آیات قرآنی است. از این رو شناخت آراء و مبانی وی می تواند در شناخت دلالت احادیث و یافتن رد پای تفسیر عقلی یا سایر مبانی تفسیری تابعین کمک نماید. در این پایان نامه، با مقایسه روایات تفسیری مجاهد بن جبر با اقوال صحابه، تابعین و روایات رسیده از معصومین(علیهم السلام) مشخص می شود که مجاهد در تفسیر، در درجه ی نخست ناقل روایات نبوی و آراء صحابیان بوده و سپس به رای و اجتهاد خود بها داده است؛ گواه این مطلب آن استکه در آراء مورد بررسی مجاهد، بخصوص در آراء منحصر به فرد وی که 36 مورد در این تحقیق استخراج شده، در اکثر موارد، نظر وی تفاوت مفهومی با سایر تفاسیر و آراء نداشته و به عنوان اجتهاد مطلق نبوده و با استفاده از اقوال معصوم(علیهم السلام) و صحابه به تفسیر قرآن پرداخته است.

پایان‌نامه حاضر تحتعنون "تحلیل قراءاتتابعین" در مجموع از چهار فصل تشکیل شده استکه اجمالا به موضوعاتاین فصول اشاره میشود.در فصل اول از موضوعاتکلی چون تعریفقرائتو تابعین بحثمیشود همچنین در این فصل به انواع قرائتو ضابطه قرائتصحیح از نظرگاه اهل سنتو اهل بیت(ع) پرداخته شده استو سپساز مراحل پیدایشقرائتسخن خواهیم گفت .در فصل دوم، وجوه اختلافقرائتاحصاء و به زندگانی ده تن از تابعین و قرائتآنها پرداخته شده است .در این فصل سعی شده استکه تمامی اختلافمنسوببه تابعین مورد نظر را از کتبمتعدد و مختلفاستخراج نموده و به ذکر نمونه‌هایی از قرائت‌آنها اکتفا شده است .در فصل سوم به عوامل اختلافقراءاتاشاره و سپسبه عوامل اختلافقرائتدر قراءاتتابعین پرداخته شده است .در فصل چهارم جهتاثباتقرائتواحد، به موضوعاتی چون تواتر قراءاتو دلایل معتقدین به آن و عدم تواتر قراءاتو ادله موافقان با عدم تواتر، بررسی روایات"اخرفسبعه" و قرائتعاصم و نیز روایاتی که مبین قرائتواحد است ، اشاره شده است .

تحقیق حاضر به سنت عزاداری در سیره اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد. این تحقیق، پژوهشی کاربردی است، و بر مبنای روش گرد آوری اطلاعات، تحقیقی کتابخانه ای به شمار می آید. مسأله عزاداری از دیر‌باز و از زمان پیدایش انسانها بر روی کره زمین وجود داشته است. هر قوم و ملتی به شیوه ای حزن و اندوه درون خود را در قالب عزاداری بر درگذشته خود بروز می‌دهد. دین اسلام هم بر مبنای کتاب خدا و سنت پیامبر و اوصیای ایشان، شیوه مطلوب عزاداری را به ما آموخته است. این سنت در طول گذشت سالها و قرون، دست‌خوش تغییر و تحریف گردیده است. تحقیق حاضر بر آن است تا سوگواری دوران حضور پیشوایان دین و امامان هدایت را حتی الامکان با توجه به منابع و متون اصلی مورد بررسی قرار دهد. با ملاحظه طریقه و آداب عزاداری در آن عصر و مقایسه آن با عزاداری هایی که در حال حاضر در میان مردم مرسوم شده است، تحریفاتی که در طول قرون به عزاداری ها ملحق گردیده پی برده می‌شود. همچنین روش صحیح عزاداری با توجه به سیره معصومان (علیهم السلام) در برگزاری مراسم سوگواری برای خواننده مشخص می‌گردد. از طرفی با تقویت نمادهای مورد تأیید در عزاداری، به هرچه بهتر برگزار شدن مجالس عزای اهل بیت (علیهم السلام) می‌توان یاری نمود. این آگاهی ها درکی روشن پیرامون روش صحیح عزاداری، باید ها و نباید های آن و مسائلی از این قبیل به ما منتقل می نماید.

بسم الله الرحمن الرحیمچکیدهقرآن کلام الهی و آخرین کتاب هدایت بشر است. این کتاب شریف دارای زبان خاصی بوده و هرچند معنایی سطحی از آن برای درک و فهم عموم ممکن و میسر است، اما کلامی است ذوبطون و دارای لایه‌های معنایی ای که هر کدام ژرف‌تر و عمیق‌تر از دیگری است.به همین دلیل برای فهم آن احتیاج به تفسیر می-باشد.مسلمانان برای فهم قرآن به سراغ تفسیر کلام الهی به روش‌های گوناگونی رفتند وکسانی را در این طریق الگوی خویش قرار دادند؛ اهل بیت رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و صحابه و تابعان ایشان. ما با بررسی تطبیقی روش تفسیری اهل بیت (علیهم السلام) با صحابه و تابعین به این نتیجه رسیدیم که در روش تفسیری صحابه و تابعیان کاستی‌ها و ناراستی‌هایی وجود دارد و ایشان دچار انحرافاتی گردیده‌اند. و در آنجا که به تفسیر قرآن پرداخته‌اند و در مسیر صحیح قدم برداشته‌اند، قطراتی را از چشم? وحیانی دریافت نموده‌اند و در مواردی نیز اقرار به این مساله نموده‌اند که آنچه دارند از اهل بیت و امیرالمومنین (علیهم السلام) دارند.ما در بخش اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته‌ایم سپس به مبانی و منابع تفسیری ایشان در نگاه تطبیقی پرداختیم و بعد از آن به روش‌های تفسیر صحیح و نکوهیده در نزد اهل بیت (علیهم السلام)، همچنین در بخش بعدی به سراغ صحابه و تابعیان رفته و روش‌های تفسیری به‌کار رفته توسط آنان را بررسی نمودیم و به ناراستیهای تفسیری و انحرافاتی که دچار شده‌اند بصورت کوتاه پرداخته‌ایم و در بخش آخر امثل? تفسیری ایشان را در روش‌های مشترک و مختص آورده‌ایم.کلید واژه: تفسیر، روش تفسیر، اهل بیت، صحابه، تابعین

پايان‌نامه حاضر تحت عنوان «بررسي جايگاه تقليد از منظر قرآن و حديث» با بهره‌گيري از تفاسير قرآني معتبر در روايات معصومين(ع) به بررسي مفاهيم تقليد و واژگان مرتبط با آن، تبيين هدف و جايگاه تقليد در اسلام، و بيان مصاديق عمدة تقليد مذموم و ممدوح مي‌پردازد. تقليد در زندگي انسان نه‌تنها در تبيين مسائل فقهي و استخراج و استنباط احكام شرعي و تكليفي نقش دارد، بلكه در ساية روي آوردن و تأسي به پيامبر(ص) و اهل بيت(ع) در ارتباط با وظايف ديني و احكام شريعت و سيراب شدن از درياي علم و معرفت ايشان، مي‌توان به افق‌هاي روشن در تحكيم مباني اعتقادي (نبوّت و امامت) نيز دست يافت. لذا در آموزه‌هاي قرآني و روايي از تقليد مذموم در مواردي همچون تقليد كوركورانه از آباء و اجداد و تقليد از جاهلان مورد نهي واقع شده است. از سوي ديگر، الگوگيري و تبعيّت ممدوح در مواردي همچون اطاعت از خدا و فرامين قرآني، اطاعت از پيامبران الهي و اولياي معصوم(ع) و صاحبان خرد مورد تشويق و تأكيد قرار گرفته است.

یکی از نقلیاتی که انعکاس آن در اکثر قریب به اتفاق تفاسیر دیده می شود، اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان است. در طول دوره های متمادی تفسیر، رویکرد نظری و عملی مفسران در مواجهه با این اخبار یکسان نبوده است. این نوشتار در پی آن است که کم و کیف اعتبار اخبار و آراء تفسیری صحابه و تابعان را در تفسیر «التبیان فی تفسیر القرآن» شیخ طوسی بازشناسی کند. آنچه ضرورت این تحقیق را فراهم نمود، حجم عظیم منقولات صحابه و تابعان در تفسیر مورد نظر از یک سو و نیز نبود پیشینه ای مستقل در این زمینه بود. برای نیل به پرسش مطرح شده، ضمن مراجعه و بهره گیری از کتاب های مرتبط با مباحث مقدماتی فصول شش گانه ی این نوشته، تمامی مجلدات تفسیر «التبیان» مورد مطالعه قرار گرفت و پس از استخراج اخبار تفسیری صحابه و تابعان روشن شد که عمده ترین کارکردهای این اخبار در تفسیر مورد نظر، به ترتیب کمیت عبارت است از: اخبار بیانگر مصادیق آیات و واژگان، اخبار تبیین کننده مفهوم آیات، اخبار مربوط به معناشناسی مفردات قرآنی، اخبار ترسیم کننده فضای نزول، اخبار دال بر اختلاف قرائت و بالاخره اخباری غیر از موارد مذکور، تحت عنوان «دیگر گونه های خبری صحابه و تابعان». همچنین با استقصاء همه ی موارد به دست آمد که مهم ترین برخورد و نگرش های شیخ طوسی با این اقوال و بر حسب مورد آن عبارت است از: صرفِ نقل، تقویت و توجیه، تضعیف، بیان اقوال به عنوان موید برداشت خویش و همچنین هم معنا یا مجاز دانستن همه ی اقوال منقول. علاوه بر این، در این تحقیق مشخص شد که اهمّ مستندات شیخ طوسی در ارزیابی اقوال صحابه و تابعان عبارت است از: آیات قرآن، اشعار و کلام عرب، عقل، روایات معصومین علیهم السلام، تاریخ و عقاید دینی و مذهبی. در مجموع آنچه در رهگذر این تحقیق به دست می آید این است که شیخ طوسی به طور غالب، با نگاه اعتماد به اخبار صحابه و تابعان نگریسته است.