جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطالعه دو ديدگاه عارف قمشه ای و امام خمينی درباره اسفار اربعه، معلوم می دارد كه بين اين دو ديدگاه در عين شباهت ها، تفاوت هايی نيز به چشم می خورد. حضرت امام و حكيم قمشه ای در هريك از سفرهای چهارگانه از حيث اركان و احكام آنها مثلا احكام سفر دوم شباهت هايی دارند اما در ساير موارد تفاوت هايی را نشان می دهند. امام و حكيم قمشه ای بيشترين شباهت را در تفسير ماهيت و ويژگی های سفر چهارم دارند. از ديدگاه هر دو عارف، اولاً اين سفر من الخلق الی الخلق مع الحق است و ثانياً نبوت تشريعی در اين سفر به طور كامل برای سالك، حاصل آمده است. گرچه مشهورترين تقريرات اسفار به آن دسته از تقريرات، تعلق دارد كه الگوی چهارتايی را مورد توجه قرار می دهند، اما شكی نيست كه بنابر اعتبارات مختلف عقلی و البته به تاييد دلالت های قلبی اهل شهود، می توان از مدل هايی ديگر نظير مدل دوتايی، سه تايی، پنج تايی و به خصوص، هفت تايی نيز ياد كرد.

این مقاله پژوهشی از نوع درجه دوم و پسینی است و نه پژوهشی درجه یک و پیشینی. از این رو نویسنده در صدد است تا پاره ای از مباحث را که در اندیشه امام خمینی(ره) آمده است ، در موضوعی خاص طرح و بررسی نماید. مباحث مقاله به طور مشخص حول این پرسش طرح شده است که در نظام سیاسی مورد نظر امام خمینی (ره) ، چه حقوق و اختیاراتی برای اقلیت‌های دینی (زردشتیان، یهودیان و مسیحیان)و مذهبی(اهل سنت) در نظر گرفته شده است؟ قلمرو این حقوق تا کجاست ؟ آیا تنها مسایل عبادی را شامل می شود یا مسایل سیاسی را نیز در بر می گیرد؟به عبارتی آیا در مردم سالاری دینی مبتنی بر نظریه سیاسی امام خمینی ، با اقلیت‌ها ی دینی و مذهبی رفتار عادلانه و برابرانه ای اعمال می شود؟ مردم سالاری دینی در این مقاله به دو عنصر اساسی یعنی رضایت خداوند و رضایت مردم اشاره دارد . به عبارتی نظام سیاسی در نظریه سیاسی امام خمینی (ره) از یک سوی به پذیرش و اقبال مردم توجه دارد و آزادانه و آگاهانه و به دست توانا و انتخاب گر آن تاسیس می‌گردد و از سویی به رضایت خداوند و آموزه های شریعت اشاره دارد.

امام خمينی در حكمت و عرفان، شاگرد حكيم شاه آبادی است و به تبع او در باب فطرت نظريه پردازی كرده و نوآوری هايی دارد. امام فطرت انسان را از لوازم وجودی او می داند و آن را متصف به خيريت و نورانيت معرفی می نمايد. وی از راه های گوناگون با تمسك به مقتضيات فطرت، به اثبات مبدا، توحيد و جامعيتش نسبت به صفات كمال می پردازد. وی همچنين مفهوم ولايت را به فطرت پيوند می دهد و بر اثبات معاد نيز استدلال های مبتنی بر فطرت می آورد. امام درباره انگاره فطری بودن دين نيز نظريه پردازی كرده و تحليلی از رابطه مجموعه معارف دين از يك سو و فطرت انسانی از سوی ديگر، به دست داده است. در آرای امام خمينی بر فطرت عشق به كمال و تنفر از نقص، تكيه فراوان شده است. امام خمينی مباحث مربوط به فطرت را در مواضع پراكنده ای از آثارش مطرح كرده است، اما پژوهش حاضر نشان می دهد كه مجموعه اين مباحث، در ديدگاه امام خمينی، در قالب يك نظريه نظام مند و سازوار قابل صورت بندی است

تفسير عرفانی مبتنی بر بينش خاص عارفان از جهان هستی است. تاثير مبانی، هميشه در شيوه برخورد با قرآن كريم تاثيرگذار بوده است. برخی محققان مبانی تفسير را به دو دسته كلی مبانی صدوری و مبانی دلالی تقسيم كرده اند. مبانی صدوری به مبانی ای گفته مي شود كه صدور قرآن موجود را به تمام و كمال از ناحيه ذات مقدس حق تعالي به اثبات می رساند. رد هر يك از اين مبانی يا پيش فرض ها، چهره تفسير قرآن را تغيير می دهد. مبانی دلالی به مبانی گفته می شود كه فرايند فهم مراد خداوند را از متن سامان می دهد. امروزه با توسعه و تعميق مسائل علم زبان شناسی، ضرورت سامان بخشی به مبانی زبان شناختی و دلالی قرآن بيش از پيش آشكار می شود. در اين مبحث، به بيان مهم ترين مبانی دلالی می پردازيم كه جهت دهنده آن ها در تفسير امام خمينی (س) است؛ هرچند كه اين موارد به صراحت توسط ايشان به عنوان مبانی معرفی نشده اند، اما علائم و شواهد روشنی بر مبنا بودن و اثرگذار بودن در آثار تفسيری ايشان وجود دارد.

اشعار خواجه حافظ شيرازی پس از او، همواره مورد استناد و استشهاد مولفان عرفان، چه نظری و چه عملی، قرار می گرفته است از جمله در آثار عرفانی امام خمينی. در اين مقاله دو بيت حافظ در آثار امام و چگونگی استناد و استشهاد امام بدان ها، پس از بيان معنای كلی آن ها، بررسی شده است. يكی بيت: «عنقا شكار كس نشود... ديگری: پير ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت...،.بيت نخست از ابيات معروف در مبحث ناممكن بودن اكتناه ذات اقدس در باب معرفت به حق تعالی است كه امام به تناسب آن را در لابه لاي مباحث خويش جای داده است. بيت دوم كه از ابيات بحث برانگيز در مبحث كلامی دخول شر در آفرينش است و به جهت ايهام موجود در آن به گونه های مختلف تفسير شده است، توسط امام با استفاده از توحيد افعالی به گونه ای مورد استناد قرار گرفته است كه ايهام آن گشوده بلكه ايهامی در آن ديده نمی شود.

اهل معرفت بسته به مبانی فکری و تجربیات عملی ای که در طول سلوک خود داشته اند، منازل و «مقامات سلوک عرفانی» را به شیوه-های گوناگون دسته بندی نموده اند. امام خمینی نیز به نوبه خود، مقامات سالکان را به گونه ای ترتیب داده که از جهاتی، نسبت به طبقه بندی ای که سایر عرفا تنظیم و ارائه نموده اند، متفاوت و بدیع به نظر می رسد. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که امام خمینی منازل سلوک عرفانی را چگونه مرحله بندی و ترسیم کرده-اند؟ در پاسخ به مسئله مذکور، در این مقاله با تاکید بر آرای امام خمینی مقاماتی که سالکان طریق عرفان، باید از ابتدا تا انتهای سلوک خود طی کنند، طرح شده و به تبیین و تدقیق در کیفیت و ویژگی های این مراحل پرداخته شده است. از نظر ایشان، سلوک عرفانی - که نوعی حرکت، مسافرت و هجرت باطنی است از بیت نفس، إلی الله و رسوله- به طور کلی در «چهار مقام» یا منزل سامان می یابد که به ترتیب عبارتند از: مقام علم، مقام ایمان، مقام طمانینه و مقام شهود. منزل شهود نیز، در سه مرتبه مشاهده تجلیات ذاتی، صفاتی و فعلی حق، تحقق می پذیرد.

اعلام یکصدمین سالگرد تولد امام خمینی (رحمه الله) به عنوان سال امام، در حقیقت فرصت مغتنمی را فراهم آورده است که ابعاد مختلف اندیشه ها و سیره نظری و عملی ایشان بیشتر مورد مداقه و تبیین واقع شود. یکی از موضوعات قابل بررسی در اندیشه امام، مبحث جدال برانگیز دموکراسی و آزادی است. سؤالات بسیاری در این زمینه قابل طرح است که بخشی از آنها به شرح زیر می باشد: - واژه های دموکراسی و آزادی چقدر در بیانات امام بکار رفته است؟ آیا کمیت و کیفیت این کاربردها یکسان بوده و اساساً از چه اهمیتی برخوردارند؟ - تغییر مقاطع زمانی چه تأثیری در به کارگیری این واژه ها داشته است؟ - آیا نگاه امام به دموکراسی، نگرشی خوشبینانه بوده یا بدبینانه؟ و آیا ایشان در استناد به دموکراسی، برای آن اصالت ذاتی قائل بوده اند و یا فرعاً و از باب محاجه و قاعده الزام و امثال آن بدان توسل جسته اند؟ - آیا ایشان شکل فعلی و یا آرمانی حکومت اسلامی را دموکراتیک می دانستند یا اینکه جز نقادان شدید دموکراسی به عنوان نظام مطلوب اداره جامعه بودند؟ اساساً امکان یا امتناع تحقق دموکراسی در جامعه دینی از نظر امام چگونه بوده است؟ هم اینک با هیمنه و رونق فلسفه و نظام سیاسی دموکراسی - مردم سالاری - در عرصه جهانی و بروز تحولاتی مانند انتخابات دوم خرداد و طرح ضرورت افزایش بیشتر مشارکت مردم، ورود به اینگونه مباحث و ایضاح لازم در پاسخ به پرسشهای اینچنینی از الزام و بایستگی بیشتری برخوردار است و کوشش این مقاله هم در این راستاست.

مهجوریت قرآن به معنای متروک ماندن آموزه ها و اِعراض از مفاهیم آن از سوی مخاطبان است. مصلحان دینی به ویژه امام خمینی (ره)، با اعتقاد به جامعیت همه جانبه قرآن، بر آن هستند که ابعاد سیاسی و اجتماعی آن، عملاً در سطح وسیعی از جوامع مسلمان مهجور مانده است. مقاله حاضر با هدف تبیین دیدگاههای امام خمینی (ره) و برخی از مصلحان دینی درباره پیامدهای این مهجوریت نگاشته شده است. روش:روش مقاله، تحلیلی - توصیفی است. یافته ها: از یافته های آن می توان به مهم ترین پیامدهای مهجوریت آموزه های سیاسی و اجتماعی قرآن اشاره کرد که عبارتند از: شکایت پیامبر (ص) و قرآن از مهجور کنندگان، رواج اندیشه های باطل، گسترش فساد سیاسی و اجتماعی در جامعه، پدید آمدن اختلاف و تفرقه میان مسلمانان، تهاجم فرهنگی بیگانگان علیه جهان اسلام و تسلط مستکبران بر مسلمانان. نتیجه گیری: تبیین آموزه های سیاسی و اجتماعی قرآن از سوی عالمان و دانشمندان، احیای اصل امر به معروف و نهی از منکر، تقویت وحدت مسلمانان، استفاده از رسانه ها در آموزه های اجتماعی و سیاسی قرآن، توجه به اصول سیاسی قرآن در زمینه های حکومت داری و مسائل اقتصادی، استقلال فرهنگی و عدم وابستگی به بیگانه.

اگر اهتمام اصلی بزرگان اندیشه و نظریه پردازان سیاسی را ارائه تصویری جامع، نمادین و نسبتا منسجم از زندگی و جامعه سیاسی بدانیم، می توان روش پژوهش و جستار اندیشه این بزرگان را در سه مرحله؛ 1. مشاهده بی نظمی، 2. تشخیص علل 3. ارائه راه حل، در افکار آنان جستجو کرد و ردیابی کرد. به طور قطع حضرت امام یکی از آن بزرگانی است که نه تنها درک و بینشی همه جانبه از سیاست و زندگی سیاسی در اختیار مخاطبان خود قرار می دهند، بلکه به دلیل جامع نگری و تام اندیشی خود می کوشند تا این درک و بینش را در چشم انداز و کلیتی هماهنگ و منسحم از حیات انسانی و اجتماعی و همخوان با انسان شناسی فلسفی و اجتماعی خود عرضه نمایند.

هرگونه اقدام در جهت طراحی نقشه علمی جمهوری اسلامی ایران از یک سو مستلزم بازگشت به مبانی اسلامی در ساحت طبقه بندی علوم و از سوی دیگر، تبیین فلسفه تعلیم و تریبت مبتنی بر آموزه های اسلامی است. در مقاله حاضر سعی کرده ایم در یک بررسی تطبیقی، دیدگاه دو تن از بزرگان حکمت متعالیه را در موضوع اول، مورد بررسی قرار دهیم. ملاصدرا تمام علوم و معارف را در شبکه و منظومه ای خاص (دینی و الهی) میبیند و بر این اساس، علوم اخروی و الهی و حکمت نظری را بر علوم دنیوی و حکمت عملی مقدم میداند. طبقه بندی علوم از نظر حضرت امام(ره) مبتنی بر انسان شناسی ویژه ایشان است. از نظر امام(ره) انسان به طور اجمال و کلی دارای سه نشئه و صاحب سه مقام و عالم است و کلیه علوم نافع به این سه بر می گردد؛ یعنی: علمی که مربوط است به کمالات عقلیه و وظایف روحیه؛ علمی که مربوط به اعمال قلبیه و وظایف آن است؛ علمی که مربوط به اعمال قالبیه و وظایف نشئه ظاهره نفس است. به نظر حضرت امام(ره) سایر علوم، داخل در یکی از این اقسام است.