جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

‫اين پژوهش در سه بخش به ديدگاه کلامي اسلام و مسيحيت درباره شخصيت حضرت عيسي عليه السلام بر اساس منابع اسلامي، به خصوص آيات قرآن کريم و تفاسير و روايات، و بر اساس منابع مسيحيت پرداخته است. درباره مقام عصمت مريم?، اسلام و مسيحيت او را به عنوان يک زن پاک و دور از آلودگيها ميدانند. البته قرآن، خلقت و تولد و رشد او را در سايه توجهات خاص الهي بيان کرده؛ ولي در اناجيل، قبل از باردار شدن توسط روح القدس، وي يک دختر عادي معرفي شده است. همچنين قديسان و پاپهاي کليسا، صفاتي را به آن حضرت نسبت ميدهند که از نظر اسلام پذيرفته شده نيست. در مورد باردار شدن مريم? توسط فرشته، جبرائيل يا روح القدس، اتفاق نظر وجود دارد؛ ولي قرآن کريم، معجزاتي را در تولد حضرت مسيح عليه السلام بيان کرده است که در اناجيل و کتب مسيحيان يافت نميشود. در مورد عنايات الهي در رشد و بالندگي عيسي عليه السلام در قرآن و روايات مطالبي بيان شده است؛ ولي در منابع مسيحيان سخني از اين اوصاف نيامده است. البته اوصاف ديگري را ياد کردهاند که برخي از آنها از نظر اسلام قابل قبول نيست و برخي ديگر، در منابع اسلامي وجود ندارد. اسلام، عيسي عليه السلام را فرستاده خدا و پيامبر اولوالعزم براي هدايت مردم ميداند. متي، لوقا و مرقس نيز او را نبي الهي ميدانند؛ ولي در انجيل يوحنا و نامههاي پولس، از او تعبير به خدا و پسر خدا شده است. نسبت به بيشتر معجزات بين اسلام و مسيحيت اتفاق نظر وجود دارد؛ ولي در بعضي موارد و در مورد ريشه اعجاز، ديدگاه اسلام و مسيحيت متفاوت است. قرآن به طور کلي به حواريون عيسي عليه السلام اشاره کرده و روايات هم اندکي بيشتر به اين موضوع پرداختهاند؛ اما منابع مسيحيت با تفصيل به آنها پرداختهاند و اوصافي را براي آنها بيان کردهاند که اسلام نميپذيرد. درباره عروج عيسي عليه السلام به آسمان، با کمي اختلاف، بين اسلام و مسيحيت اتفاق نظر وجود دارد؛ ولي در مورد زمان و ريشه عروج اختلاف وجود دارد. انديشه ظهور مسيح عليه السلام با تفاوت در منابع اسلام و مسيحيت بيان شده است و نسبت به انجيل حضرت مسيح عليه السلام، ميان ديدگاه اسلام و مسيحيت کاملاً اختلاف وجود دارد.

‫اين پژوهش مي‌کوشد مباني کلامي و اعتقادي اسلام و مسيحيت در باره تعامل عقل و ايمان و نسبتِ ميان آن ها را از منظر دو انديشمند و متکلّم برجسته مسلمان و مسيحي يعني: علاّمه طباطبايي و سنت آگوستين به صورت شفّاف بررسي کرده و نقاط اشتراک و افتراق ديدگاه آنان در باره جايگاه عقل و ايمان در تبيين معتقدات ديني آنان را منعکس سازد. نوشتار حاضر در چهار فصل تدوين شده است. نويسنده در فصل اول به تبيين واژه شناسي عقل و ايمان مي‌پردازد و مفهوم، جايگاه و کارکردهاي عقل را بر اساس نظريات فلاسفه مسلمان و غرب، الهيات مسيحي و ديدگاه انديش منداني همچون: دکارت، جان لاک و ديويد هيوم را بيان مي‌کند. وي سپس به مفهوم واژه ايمان از منظر متکلمان مسلمان و نيز ايمان و مؤلفه‌هاي مهم آن را از ديدگاه اسلام و مسيحيت شرح مي‌دهد. فصل دوم به تبيين رابطه عقل و ايمان در اسلام از منظر علاّمه طباطبايي و سيرِ تاريخي بحث از عقل و ايمان و نسبتِ بين آن دو درجهان اسلام اختصاص دارد. نويسنده در اين زمينه با اشاره به ظاهرگرايي در حوزه تفکرات شيعه و اهل سنت و عقل گرايي افراطي مسلمانان، حقيقت ايمان و عناصر تشکيل دهنده آن و تعامل و تعارض آن دو با يکديگر را از منظر علاّمه طباطبايي جويا مي‌شود. فصل سوم به رابطه عقل و ايمان در مسيحيت از ديدگاه آگوستين قدّيس و سيرِ تاريخي مباحث مربوط به عقل و ايمان در جهان مسيحيت، پرداختن الهيات مسيحي به مسايلي همچون: خدا، نَفس، خلقت، اخلاق، شهر خدا و شناخت از لحاظ تاريخي و مقايسه ديدگاه‌هاي آگوستين و آکونياس درباره نسبتِ بين عقل و ايمان مي‌پردازد. نگارنده در فصل چهارم به تطبيق و بررسي آراي علامه طباطبايي وآگوستين درباره رابطه عقل و ايمان پرداخته و ديدگاه‌هاي آنان را در زمينه کيفيت ايمان به خدا، تقدم عقل بر ايمان يا برعکس، امکان تعارض عقل و ايمان، ماهيت عقل و ايمان و تفاوت آن ها با يکديگر، عوامل تحقق ايمان در نَفس، مراتب ايمان، و شروط کسب معرفت ديني بررسي مي‌کند.

مسيحيان مصر از ديرباز در اين كشور حضور داشته و در مقاطع مختلف تاريخى نقش آفرينى نموده اند. كليساى ارتدوكس مصر كه امروز به كليساى ارتدوكس قبطى مشهور است، بعد از شوراى جهانى كالسدون از بقيه كليساهاى شرقى و غربى كناره گيرى كرد و مستقلا به حيات خود ادامه داد. در اين مقاله با روش توصيفى ـ تحليلى، با اشاره به بزنگاه هاى مهم تاريخى اين كليسا، به مهم ترين ويژگى هاى اعتقادى و عملى آن اشاره شده است. نگارنده معتقد است كليساى قبطى امتداد اختلافات خاص مسيح شناسى در دوره آباء مسيحى است كه به طور مشخص ميان دو كليساى اسكندريه و انطاكيه در جريان بود. از اين رو، مهم ترين ويژگى اين كليسا مسيح شناسى تك ذات انگارانه آن است كه متأثر از الهيات يونانى مآب مدرسه اسكندريه است. از سوى ديگر، پيوند اين كليسا با رهبانيت، سبب تداوم آن در طول تاريخ و عبور از تنگناهاى مختلف شده است. همچنين اين كليسا در دهه هاى اخير كوشيده است اختلافات اعتقادى خود با كليساى كاتوليك رم را به حداقل برساند.

در نیم ‌قرن اخیر، وقایعی مانند تغییر منظر رسمی کلیسای کاتولیک در شورای واتیکانی دو، تشکیل شورای جهانی کلیساها و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی در ایران در رشد و گسترش گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت نقش برجسته‌ای داشته است. علی‌رغم پیشرفت‌های حاصل‌شده در این زمینه، کماکان معضلات و موانعی در مسیر رسیدن به گفت‌وگوی مطلوب وجود دارد. نظر به اینکه ایران در دوران معاصر بیشترین سهم را در گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت در منطقه‌ داشته، آسیب‌شناسی کارنامه گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت در ایران معاصر ضروری است. مقاله حاضر می‌کوشد با نگاهی به گفت‌وگوهای مهم اسلام و مسیحیت در ایران معاصر، نقدها و کاستی‌های آن را به بحث بگذارد. این پژوهش مبتنی بر روش تحقیق کیفی است و از رویکرد توصیفی- تحلیلی بهره می‌برد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت در ایران معاصر، به رغم دستاوردهای نسبی آن، با نقدهایی مواجه بوده است.

با استفاده از منابع مسیحى و تاریخى، به دست مى‏آید که حضرت عیسى علیه‏السلام وجود تاریخى داشته و از طرف خداوند متعال براى هدایت قوم بنى‏اسرائیل فرستاده شده است؛ اما متأسفانه بنا به دلایلى همچون قدرت‏طلبى و غرایز شخصى و سیاسى عده‏اى خاص، آموزه‏هاى این رسول الهى، دچار تغییر و تحریف شد؛ آنکه بیشترین سهم را در این ماجرا داشت، کسى نبود جز پولس. او یهودى‏الاصلى بود که حتى خود حضرت را نیز ندیده، و به صورت حضورى چیزى را از این پیامبر الهى دریافت نکرده بود ولى مدّعى بود که حضرت عیسى علیه‏السلام را پس از به صلیب کشیده شدن دیده، و آن حضرت به او مأموریت داده است. از این‏رو، آموزه‏هاى او بیش از هر کسى ـ حتى بیش از خود مسیح علیه‏السلام ـ در عهد جدید موجود مى‏باشد و ریشه بیشتر اعتقادات اصلى مسیحیت مثل تثلیث، تجسّم، کلیسا و... به این شخص برمى‏گردد. بنابراین، این اعتقادات مسیحیت است که در طى تاریخ و ادوار زمان به وجود آمده است؛ برخلاف عیسى علیه‏السلام که پیامبرى از سوى خداوند، براى راهنمایى و هدایت قوم بنى‏اسرائیل بوده است.

این رساله در دوبخش مجزای اسلام و مسیحیت به بررسی موضوع لوگوس و حقیقت محمدیه و در نهایت در بخش سوم به بررسی معانی کلمه در قرآن می پردازد. در بخش مسیحیت ریشه های کلمه لوگوس را در فلسفه یونان باستان در آثار هراکلیتوس(535-475 ق .م) جستجو نموده که به مفهوم گفتار، روح الهی طبیعت، هارمونی پنهان و نهفته در تضادهای عالم و نظم عقلانی می باشد.ازسویی در روند بررسی، تأثیر و نفوذ فلسفه یونان به الهیات یهودی اسکندرانی مشاهده میشود و نمونه بارز آن آثار فیلون می باشد. او آشکارا تحت تأثیر افلاطون ، ارسطو و رواقی گری است. از سویی رواقیون نیز متأثر از هراکلیتوس می باشند. قدیمی ترین منابع یهودی در خصوص لوگوس یا (کلمه الهی )، اریستوبولوس پایناس ، حکمت سلیمان و آثار فیلون است . همچنین در دوران مسیحیت خصوصا در اسکندریه ، نویسندگان و مبلغین مسیحی به اهمیت فلسفه برای بیان تعالیم مسیحی پی بردند. مهمترین این افراد که در توسعه الهیات کلمه خدا نقش بسزایی داشتند و متأثر از افلاطون و هراکلیتوس می باشند کلمنت اسکندرانی و شاگرد او اوریجن است. در مرحله بعد مشاهده می کنیم فلوطین نو افلاطونی که فلسفهاو متأثر از افلاطون، ارسطو، فیثاغورس و غنوصیه یهود است؛ عقل را اولین صادر شده از مبدا نخست دانسته و نفس را صادره از عقل میداند و مُثُل افلاطونی و صور کلیه در صادر اول یا همان عقل وجود دارند. از سویی در قدیمی ترین منبع مسیحیت یعنی انجیل یوحنا به وضوح می بینیم که عیسی مسیح چون قوه خالقه کلمه ، قدم به عرصه ظهور و بروز گذاشته و پدر آسمانی نامرئی از این طریق تجلی می کند و نه فقط کلام و سخن او کلام و سخن خداست بلکه خود او به خودی خود،«کلمه»‌است. مسیحیان در شورای جهانی کالسدون آخرین مناقشات رادراین خصوص حل و فصل نمودهو بیان کردند که:‌«عیسی دارای طبیعت بشری بوده اما کلمه ازلی خدا در وی تجسم یافته است». یعنی عیسی مسیح معادل لوگوس (کلمه الهی)‌، همان اولین صادر از احدیت و یا عقل است که کارکردهایی دارد از جمله:‌1- خلقت 2- کشف و وحی . به معنای کشف خداوند از طریق تجسم یافتن در عیسی 3- وساطت به معنای مرز میان پدر آسمانی و انسان . همچنین واسطه ای که دعای انسانها را به خدا و نصرت خدا را به انسان های فانی می رساند.در بخش دوم این رساله در بررسی حقیقت محمدیه ابتدا به بیان تعریف و چیستی آن پرداخته سپس دلایل نقلی و عقلی برای اثبات آن را از دیدگاه افرادی چون ابن عربی ، عبدالکریم جیلی، ملاصدرا، امام خمینی، دکتر سید حسین نصر و آیت ا... مطهری بیان میدارد. همچنین دیدگاه افراد مخالفی چون ابوالعلاء‌عفیفی را هم در خصوص حقیقت محمدیه مطرح می نماید و در آخر به کارکردهای حقیقت محمدیه و جایگاه آن در نظام هستی می پردازد در بررسی حقیقت محمدیه نیز روندی مشابه روند لوگوس مشاهده می شود. حقیقت محمدیه اولیه تعین ذات الهی است؛ مظهر اسم الله بوده و مشتمل است بر کلیه اسماء‌و صفات الهی که همان عقل کلی یا انسان کامل است.ابن عربی حقیقت محمدیه را مبدأ خلاقی می داند که جهان به واسطه آن خلق شده است. بر اساس نظر استاد مطهری انسان کامل در ادبیات اسلامی تا قرن هفتم هجری وجود نداشته و برای اولین بار توسط محی الدین ابن عربی بکار برده شده است. به عقیده ایشان انسان کامل هم در حد اعلاء‌و هم در درجات پایین تر در خارج وجود پیدا کرده است و پیامبر (ص)‌نمونه انسان کامل اسلام است.کلید واژه ها:‌لوگوس، حقیقت ، محمدیه، فلسفه