جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی واژه عزت در لسان وحی و اطلاق آن بر خدا و رسول (ص) و مؤمنان، از جملۀ موضوعاتی است که در تعیین و جهت‌دهی خط‌مشی زندگی شخصی و اجتماعی اهمیت دارد. در این مقاله، با موضوع «تجلی عزت الهی در حماسۀ حسینی»، در صددیم تا ضمن ترسیم مواردی از عزت‌آفرینی‌های امام حسین(ع) در مسیر حرکت از مدینه تا کربلا و تا عصر عاشورا - در مقابل روایت­گری کسانی که حرکت امام را دور از شأن ایشان تفسیر می‌کنند - تجلی عزت الهی در حماسۀ حسینی و تحقق مفهوم عزت و استیلای واقعی افراد عزیزالنفس را به اثبات برسانیم و نشان دهیم چه فاصلۀ عظیمی است بین عزت و استیلای واقعی و استیلا با حربۀ زور و قلدری؛ و هم درسی را از درس‌های عاشورا متذکر شود تا آویزه گوش قرار دهیم.

باورمندی به زندگی انسان پس از مرگ و حضور در جهان آخرت، از جمله اصول اعتقادی همه مسلمانان است. اما این پرسش برای متکلمان مطرح است که آیا زندگی حیوانات با مرگ پایان می‌پذیرد یا آن‌ها نیز هم­چون انسان به جهان دیگر، منتقل می‌شوند و از یک زندگی غیرمادی بهره می‌برند. مسأله زندگی اخروی حیوانات، ارتباط نزدیکی با برخورداری حیوانات از روح غیرمادی دارد. قرآن از حیوانات، با عنوان «امت» یاد کرده است و همین مطلب، سبب می‌شود تا بپذیریم حیوانات دارای نوعی فهم درباره جهان هستند و هدف یکسانی نیز در زندگی دارند. دو عامل فهم و هدف­مندی در حیوانات، سبب شده‌ تا قرآن، انسان و حیوانات را هم­سان فرض کرده، از زندگی اخروی آن‌ها سخن بگوید. بر این اساس، منظور از رستاخیز حیوانات در جهان آخرت، افزون بر دادخواهی آن‌ها از یک­دیگر، به معنای دادخواهی حیوانات از انسان‌ها نیز هست. لازمه پذیرش اصل مسئولیت انسان در برابر حیوانات، ممنوعیت هرگونه بهره‌برداری انسان از حیوانات خارج از هدف اساسی آفرینش آن‌هاست.

فقدان حجاب شرعی برای زنان، به مثابه ترک واجبی الهی در جامعه اسلامی، عنوان مجرمانه‌ای است که در قانون برای آن مجازات منظور شده است. در روایات اسلامی، از این رفتار و مصادیق آن به «تبرج» یاد می‌شود. نوشتۀ پیش رو، فارغ از نگاه کسانی که به پیروی از روشن­فکرهای سدۀ اخیر، تبرج را چندان مذموم نمی‌دانند، به دنبال جست‌و‌جوی حکم رفتار مزبور از رهگذر آیات و روایات مربوط است. با جست‌وجو و تأمل در منابع و مستندات اسلامی به دست می‌آید که تبرج از جمله محرّمات آشکار شرعی و از گناهان کبیره به شمار می‌رود و مرتکب آن، بر اساس مبانی حقوقی و قضایی اسلام، از ادای شهادت در محاکم محروم خواهد بود. محور اصلی پژوهش در این نوشته، آیه شریفه سی و سوم سوره مبارکه احزاب، با استفاده از دیدگاه مفسران و واژه­شناسان کهن قرآنی و تأملی نو در پیوند اجزای مختلف آیات مربوط به آن است.

موضوع آزادی دین در اسلام، یکی از مباحث مهم در عرصۀ فقه و تفسیر قرآن کریم است. طبق آیات نفی اکراه، هر کس در انتخاب دین آزاد است و طبق ظاهر آیات سَیْف، افراد در انتخاب دین آزاد نیستند. بین آیات سَیْف و نفی اکراه، یکی از این چهار رابطه برقرار می‌شود: 1. آیات سَیْف، ناسخ آیات نفی اِکْراهند، بنابراین با نزول این آیات حکم آزادی دین نسخ شده است؛ 2. عکس مورد قبل؛ یعنی با نزول آیات نفی اکراه، مسألۀ اکراه در دین نسخ شده است؛ 3. آیات سَیْف، مخصص عموم آیات نفی اکراه هستند، بنابراین افراد در انتخاب دین آزادند، مگر در مواردی که در آیات سَیْف بیان شده‌ است؛ 4. آیات سَیْف، ناظر به اکراه ظاهری و آیات نفی اکراه ناظر به اکراه باطنی است، پس افراد در باطن مختارند نه در ظاهر. به ‌دلیل نزول آیۀ 29 سورة توبه، بعد از آیات سَیْف (که دلیل آزادی اهل کتاب در دین­داری به ‌شرط پرداخت جزیه است)، فرض اول منتفی می‌شود؛ زیرا مستلزم این است که آیات سَیْف بعد از ناسخ بودن، دوباره نسخ شده باشند. فرض دوم هم مستلزم تقدم ناسخ بر منسوخ خواهد بود. در این مبحث، با روش و براهین نو و روشن، بر درستی صورت سوم استدلال می‌شود.

این مقاله با تبیین هویت مفهومی عقل و تمایز آن از معنای علم، به مسألۀ کمال اخلاقی می‌پردازد که هدف اصلی در سیر تکاملی انسان است. هدف آن، تبیین ارتباط تکاملی عقل و اخلاق نسبت به یک­دیگر و برآیند تأثیرات این دو بر تکامل انسان از منظر دین، با تأکید بر روایات کتابغُرَرالْحِکَم است. در این پژوهش بنابر گفته‌های امام علی(ع)، به این رهیافت مهم خواهیم رسید که بین عقل و اخلاق، تلازم وجود دارد و اخلاق منهای عقل، ناقص است و عقل بدون اخلاق نیز نقش خود را به‌درستی ایفا نخواهد کرد. در این پژوهش، ابتدا تفاوت ماهوی و مفهومی عقل و علم طرح می‌شود؛ سپس تأثیرات متقابل تکاملی عقل و اخلاق بر هم­دیگر و سهم این دو در جهت حرکت تکاملی انسان بحث و بررسی خواهد شد.

مقصود از «سیره‌ی متشرّعه»، سلوک عمومی متدیّنان عصر تشریع است که حیثیّت تدیّن آنان، تنها علّت حدوث چنین سیره‌ای است. میراث کهن فقهی، حاکی از موقعیّت قوی این نهاد در مجال استنباط است. نوشتار حاضر، ضمن تحلیل اساسی‌ترین مبانی اصولی در حجیّت‌بخشی به «سیره‌ی متشرّعه»، کاربرد فقهی آن را در عمده‌ترین مصادیق، به چالش کشانده است. در نهایت، می‌توان بیان داشت که محدودیّت‌های نهاده شده در طریق اعتباربخشی به این نهاد، عرصه را بر استدلال به آن بسی تنگ ساخته و به همین جهت، وقوع استناد تامّ فقهی به آن بسیار نادر است.