جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن سینا و فارابی در «تعلیقات» با صراحتتمام از جوهریت و تجرد نفس ناطقه انسانی و بقای آن و نیز از تمایز آن با بدن و تفوقش برآنسخن به میان آورده‌اند. نفس در تعلیقات اوج می‌گیرد و در این میان قوای نفسانی نقش واسطه را ایفا کرده و بدن و اعضا و اندام‌های جسمانی به عنوان ابزار و وسیله تلقی می‌شوند. با این حال رابطه اتحادی نفس و بدن و نیز رابطه متقابل این دو مورد غفلت قرار نمی‌گیرد. ادراک و تحریک دو خصیصه نفس است که مورد نخستین با شقوق و انواع و اقسامش مورد بررسی قرار گرفته است.شعور نفس به خود و ادراک عقلی و علم حضوری در تعلیقات مورد اهتمام ویژه بوده و هسته اصلی این نوشته را تشکیل می‌دهد. جنبه متافیزیکی نفس در آیینه اندیشه این دو فیلسوف بزرگ نمایان‌تر بوده و تعلیقات به این جنبه بیشتر از سایر مباحث پرداخته است. در این زمینه استقلالی برای نفس دیده می‌شود که در دیگر آثار این دو فیلسوف مشاهده نمی‌شود. ابن سینا هر کسی را همان نفس او می‌داند و بدن را طفیل هستی نفس قلمداد می‌کند. شاید از بین آثار ابن سینا تعلیقات بیشترین شباهت را به حکمت مشرقیه داشته باشد که با وجود اشاره به آن در لابه‌لای کتاب‌هایش متأسفانه مورد تطاول زمانه قرار گرفته و به دست ما نرسیده است. در تعلیقات مطالب با روشنی تمام و بدون پرداختن به تفصیلات غیرضروری بیان شده است.واژگان کلیدی: نفس، تجرد، قوای نفس، شعور به خود، ادراک و عقل، تعلیقات

«بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار (علیهم السلام)» بزرگترین مجموعه‌ی روایی اسلامی است که دایره‌المعارف نقلی شیعه‌ی اثنی عشری محسوب می‌شود. این اثر بزرگترین اثر «علامه مجلسی(ره)» از علمای پر کار و خدوم تشیع است که از معروفترین علمای شیعه در عهد صفوی به حساب می‌آید . از جمله کسانی که بر کتاب با عظمت بحار تعلیقه دارند «علامه سیدمحمدحسین طباطبایی(ره)» است که در زمره‌ی بزرگترین علمای معاصر است.ایشان مجموعاً بر95موضع از هفت جلد بحار (تا صفحه‌ی 45 جلد هفتم) تعلیقه دارد که شامل سه کتاب می‌شود: 1- عقل و علم وجهل 2- توحید 3-عدل و معاد.روش علامه طباطبایی(ره) در نگارش تعلیقات موجز‌نویسی است. موضوع تحقیق حاضر بررسی آرای دو عالم بزرگ، علامه مجلسی(ره) و علامه طباطبایی(ره)، در متن و حاشیه‌ی بحارالانوار است.و تلاش شده رویکرد فلسفی و کلامی علامه طباطبایی(ره) در مواجهه با روایات و برداشت‌های علامه مجلسی(ره)، مورد بررسی تحلیلی - انتقادی قرار بگیرد.طبیعی است که برای بررسی دقیق‌تر و قضاوت جامع‌تر درباره‌ی آرای آن دو بزرگوار به سایر کتب مطرح و مرتبطشان با این مسائل و موضوعات نیز مراجعه خواهد شد تا منظومه‌ی فکری آن ها و نقاط اشتراک و افتراقشان وضوح بیشتری بیابد.این پژوهش در 4 فصل تنظیم شده است.پس از طرح مساله در فصل نخست،درفصل دوم مباحثی جهت آشنایی اجمالی بامجلسی(ره) ، طباطبایی(ره)، بحارالانوار و تعلیقات بر آن مطرح گردیده است.بخش عمده ی رساله را فصل سوم به خود اختصاص می دهد که در آن به نقد و بررسی تک تک تعلیقه ها و سنجش و ارزیابی مدعیات و دلایل مطروحه ،پرداخته شده است.در فصل پایانی پس ازتاکید بر ضرورت گسترش عقلانیت و خردورزی و فرهنگ نقادی،نتیجه گیری پژوهش و پیشنهادهای نگارنده ارایه شده است.

ما قمنا به فی هذا البحث عباره عن تعریب رساله "التذکره فی المبدأ والمعاد" للخواجه نصیر الدین الطوسی، والتی تعتبر من الرسائل القیّمه والنادره التی ألّفها الطوسی على مبنى أهل الولایه وسالکی طریق الآخره، وما شاهدوه من حقائق المبدأ والمعاد وأحوال یوم القیامه، کما هو مسطور فی القرآن الکریم، وبما جرى على لسان الأنبیاء والأولیاء. لهذا تختلف هذه التذکره کل الاختلاف عن کتاب المبدأ والمعاد للشیخ الرئیس، أو المبدأ والمعاد للملّا صدرا، اللذَینِ کُتِبَا وفقا لمبانی الحکماء، وبالمنهج الاستدلالی البرهانی وحده. إن أکثر فصول هذه التذکره، المکونه من عشرین فصلا، تدور حول مسائل المعاد وتفاصیل ما یجری فی یوم القیامه، کالحشر والجنه والنار والصراط وصحائف الأعمال والثواب والحساب وذکر المیزان ونفخات الصور وأبواب الجنه والنار وخزنتهما وسواقی الجنه والحور العین وغیرها. إلا أن المعاد لما کان هو العود إلى الفطره الأولى، والرجوع حقیقه إلى المبدأ تعالى، کان من الضروری الاشاره إلى المبدأ الحق تعالى فی بضعه فصول، ومن ثم تسمیه هذه التذکره بالمبدأ والمعاد.أهمیه هذه التذکره رغم صغر حجمها تکمن فی بیانها وکشفها کثیرا من حقائق وأسرار المعاد، وتفاصیل ما یجری فی یوم القیامه. فهی دعوه فی الحقیقه للانسان لأن یسلک طریق الآخره، معرّفا إیاه مقتضیات هذا الطریق، والموانع التی تمنعه من سلوکه، لیعرفها ثم یرفعها لیکون من أهل الحقیقه والطریقه. توصل إلى أهمیه هذه التذکره کبار الفلاسفه والعلماء کالملّا صدرا والفیض الکاشانی، وأولوا هـذه التذکره أهمیه خاصه، فقاموا بنقلها وشرحها وترجمه بعض فصولها، فی أمهات کتبهم ومصنفاتهم، کالأسفار وعلم الیقین. کما قمت بتعریب شرح آیه الله حسن زاده آملی وتعلیقاته القیّمه على هذه التذکره، التی قام فیها بشرح معانیه، وتوضیح مبهماته، ومضیفا علیها الکثیر مما یستحق الشکر والتقدیر والاهتمام.وقد أضفت قبل ذلک کله، مقدمه تحقیقیه تحلیلیه مهمه، تبین لنا مذهب الطوسی حقیقه ومنهجه المعرفی ومنجزاته العلمیه الکبرى، من خلال تصنیف مولفاته، وتحلیل ما قام به من أعمال عظیمه على مستوى الشرح أو النقد أو التأسیس والابداع. ولم أتعرض إلى المسائل التاریخیه والحوادث السیاسیه الحافله التی عاشها الخواجه فی أوساط الاسماعلیین، أو فی ظل الحکم المغولی وما بعده، إلا فیما یتعلق بالاشکالیه المنهجیه عند الطوسی، وتحلیلنا لتلک الاشکالیه.أما المصادر والمراجع التی اعتمدت علیها فی هذه المقدمه، فهی غالبا مولفات الطوسی الأساسیه فی علم الکلام و الفلسفه والعرفان. وبعض الدراسات الحدیثه. وقد أثبتها فی قائمه المصادر والمراجع فی آخر البحث، وفقا للترتیب الألفبائی لشهره المولف. کما حققت وأثبت معظم المصادر والمراجع التی اعتمد علیها سماحه الشیخ الآملی فی حاشیته وتعلیقته، ولکنی لم اعتمد على الطبعات نفسها التی اعتمدها، وانما على الطبعات الحدیثه والأکثر انتشارا وتحقیقا. کما أنی فی بعض الأحیان لم أتمکن من الحصول على المصدر نفسه الذی اعتمد علیه الشیخ الآملی، فتوسلت بمصادر أخرى تحتوی على النصوص نفسها. أخیرا قد یواجه القارئ بعض العلامات کالنجمه (*) فی عبارات الخواجه الطوسی فی متن الرساله، أو النجمتین (**) فی عبارات الشارح الآملی. فالأولى تعنی أنه یوجد حاشیه للشیخ الآملی على عباره الطوسی، والثانیه تعنی أنه یوجد أشعار بالفارسیه للشیخ الآملی أثبتناها کما هی فی ملحق فی آخر البحث.

گزیده نویسی در منطق، سنت متداولی بوده است که حکیمان در سده های مختلف بدان روی آورده اند؛ سنتی که در سده هفتم هجری به اوج خود رسید. از نوشته های سودمند این عصر رساله «الوظائف فی المنطق»، تالیف شمس الدین محمد بن موسی مغربی (683ق) است که همچنان به صورت خطی باقی مانده و حتی بیش تر مراکزی که نسخه ای از آن را نگه می دارند، نام نویسنده و عنوان رساله را نشناخته و آن را با عنوان «رساله فی المنطق» و به صورت مجهول المولف معرفی کرده اند. نوشتار پیش رو بر آن است پس از بیان مقدمه ای در معرفی اجمالی این رساله و نسخه های مورد استفاده از آن در روند تصحیح، متن مصحح آن را همراه با تعلیقات مصحح در اختیار منطق پژوهان قرار دهد.