جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش، دو مفهوم از روان‏شناسی اجتماعی، یعنی رفتار حمایتی و پرخاشگری را به اختصار معرفی کرده و سپس به ارزش‏یابی آنها از دیدگاه قرآن پرداخته‏ایم. نتایج این پژوهشِ موضوع محور عبارت است از: الف) اصل اولیه بر رفتار حمایتی است و پرخاشگری به هنگام ضرورت، انجام می‏شود؛ ب) رفتار حمایتی به سه شکل مالی، عاطفی و رفتاری صورت می‏گیرد؛ ج) تنها هنگامی از رفتار حمایتی نهی می‏شود که اولاً، سبب تقویت دشمنان و دشمنی آنها با اسلام بشود؛ ثانیا، به تقویت صفات منفی مانند تنبلی و احساس ذلت بینجامد؛ د) پرخاشگری، نه قابل نفی مطلق و نه قابل دفاع مطلق است؛ ه) همواره در طول زندگی بشر، پرخاشگری وجود داشته است؛ و) هدف از پرخاشگری، باید معقول و در جهت اصلاح فرد و جامعه باشد؛ ز) نوع پرخاشگری باید با هدف مورد نظر سازگار باشد؛ ح) قرآن، به شیوه‏های گوناگون پرخاشگری (عملی و کلامی) پرداخته است.

«عبادالرحمن» گروهی از بندگان صالح خداوند هستند که رحمانیت خداوند در آن ها تجلی یافته است، زیرا اراده این گروه بر اساس آگاهی و عبادات و عمل به کارهایی است که خداوند به آن راضی است و به علت انجام این امور چشمه های رحمت الهی برای نوازش آن ها به جوش و خروش در آمده است و اینان در حقیقت به اسم رحمان و رحیم خداوند متصفند.این مقاله به بررسی فهم پدیده هایی می پردازد که در آیاتی از سوره «فرقان» و دیگر آیات موجود است و به بیان ویژگی های بندگان صالح خداوند همراه با دلایل و اشارات روشن می پردازد؛ و نیز از منظر عرفان اسلامی و «نهج البلاغه» شریف در خطبه «متقیان» امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) با تحلیل چهل ویژگی عبادالرحمن در این خطبه به طالبان حقیقت بندگی و عبودیت ارائه شده است.هدف از این پژوهش بررسی موضوعی «عبادالرحمن» و ویژگی هایشان در خلال تفسیر آیات مرتبط به این موضوع با شیوه کتابخانه ای، تحلیل محتوا و استنتاج عقلی که به نتایج معقولی ختم شده است.با مداقه در صفات و ویژگی های عبادالرحمن به این نتیجه رسیده ایم هرکس به بندگی حقیقی خداوند دست یابد، زیر سایه اسم «الرحمن» خداوند قرار می گیرد و صادقانه به صفات «عبادالرحمن» آراسته می شود و در زمره آنان قرار گرفته و از چشمه های رحمت الهی بهره مند می شود و در دنیا و آخرت سعادتمند خواهد بود.

با نزول وحی بر رسول گرامی‌اسلام(ص) علوم مختلفی به وجود آمد تا از ابعاد مختلف، در حد توان بشر، کلام الهی را مورد شناسایی قرار دهد. علم بلاغت که شامل معانی، بیان و بدیع می‌شود به دلیل غایت و هدفی که دارد (معرفت قرآن کریم) از اشرف علوم به حساب می‌آید. علم معانی، علمی‌است که متکلم را قادر می‌سازد تا آن چه در ذهن می‌پروراند به مخاطب القاء نماید. زیبایی‌های قرآن کریم از نظر این علم، مباحث متعددی را شامل می‌شود که می‌توان به احوال جمله‌های انشائیه اعم از طلبی و غیر طلبی به عنوان یکی از مقاصد آن اشاره نمود. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی به بررسی و استخراج جملات انشائیه طلبی و غیر طلبی در سوره نساء می‌پردازد و اغراض ثوانی‌ای که درکتب بلاغی به آن اشاره شده را استخراج نموده است علاوه بر آن به یافته‌های جدیدی دست پیدا کرده، که کمتر در این کتب به آن اشاره شده است. پایان نامه حاضر در دو فصل تنظیم شده و به «مسئله تحقیق» پاسخ داده شده است. فصل نخست ساختار‌ها و معانی انواع کلام در سوره نساء است که شامل دو بخش می شود، بخش اول ساختار‌ها و معانی انواع کلام و بخش دوم معرفی سوره نساء می‌باشد در پی آن در فصل دوم به ساختارها و معانی جملات انشائی در سوره نساء پرداخته شده است. در پایان چنین برداشت می‌شود که بیشتر جملات انشائی از معنای اصلی خود خارج و برای رساندن معانی دیگر استعمال می‌گردند و به ندرت جمله‌ای یافت می‌شود که دربردارنده اغراض ثانویه نباشد و در بین جمله‌های طلبی، تمنی نسبت به بقیه، از کاربرد کمتری برخوردار است .در آیات مورد بررسی، کاربرد انشا غیر طلبی چون مدح و ذم، قسم، تعجب و ترجی بسیار اندک است و از آن میان قسم بیشترین استعمال را دارا می‌باشد.کلید واژه‌ها: قرآن کریم، سوره نساء، علوم بلاغی، ساختار‌های انشائی.

سبک‌شناسی، از جمله علومی است که در ادبیات امروز اهمیت خاصی دارد و یکی از شیوه‌های مهم برای پی بردن به ویژگی‌های یک اثر و شناخت روش هنری پدید آورنده آن، تحلیل سبک‌شناختی آثار او و کشف و شناخت طرز تفکر، خصوصیات ادبی و فکری خالق اثر است. نکته‌ی مهم این است که میان سبک‌شناسی و دانش‌های دیگر رابطه‌ای تنگاتنگ برقرار است، علومی مانند زبان‌شناسی، تاریخ،عروض و قافیه، علم بلاغت، فلسفه و عرفان، نحو و ... که به گونه‌ای با یکدیگر در اختلاط و امتزاجند. بنابراین نتیجه‌ی حاصل از تحلیل سبک‌شناسانه‌ی یک اثر، روشن نمودن دیدگاه‌های خالق آن اثر و آشنایی با افکار و اندیشه‌ی اوست.قرآن کریم، این کلام جاوید و استوار خالق یکتا، با اسلوب و سبکی عظیم و جذّاب همچون دریائیست بی‌کران که نمی‌توان اعماقش را درک کرد. چینش دقیق حروف و کلمات و آیاتش بیانگر عظمت و اعجاز آن است و بی‌شک معانی برخاسته از چنین ساختار عظیم و ژرفی بی‌اندازه رفیع و بلیغ می‌باشد.گروهی از سوره‌های قرآن کریم که از جهت همانندی واژه‌ی آغازین به گروه هفت سوره‌ای مسبّحات معروفند، سوره‌های إسراء، حدید، حشر، صف، جمعه، تغابن و أعلی را در بر می‌گیرد که با تسبیح الهی آغاز شده‌اند. سوره إسراء با مصدر آن یعنی «سبحان»، سوره‌های حدید، حشر و صف، با فعل ماضی«سبّح»، جمعه و تغابن با مضارع این ریشه یعنی «یسبّح» و سوره‌ی أعلی با کاربرد فعل امر، سوره‌های با سرآغاز مشترک مسبّحات را تشکیل می‌دهند. محل نزول سوره‌‌ها با یکدیگر متفاوت است؛ اوّلین و آخرین سوره یعنی إسراء و أعلی، در مکّه و بقیه‌ی سوره‌ها در مدینه نازل شده‌اند. تفاوت حجم نیز قابل توجه است البته سوره‌های حدید تا تغابن که همگی مدنی هستند تقریباً از حجم مشابهی برخوردارند و تفاوت تنها به سوره‌های إسراء و أعلی مربوط می‌شود. کاوش در موسیقی و آوا، واژگان، ساختار نحوی، زیبایی‌های ادبی، اهداف و محتوای این گروه، با احتمال مشترک و هماهنگ بودن آن‌ها موجب پی بردن به ژرفای معنایی قرآن کریم و کشف همبستگی میان آیات و سور خواهد شد که راه‌یابی به این هماهنگی و تناسب در ساختار و مضامین این سوره‌ها به عنوان بخشی از یک سند وحیانی جاودانه و معجزه‌ی پایدار پیامبر الهی (ص) اهمیت پرداختن به این موضوع را هرچه بیشتر جلوه‌گر می‌نماید.بنابر‌این تطبیق مباحث سبک‌شناسی بر سور مسبّحات در حوزه‌ی بررسی این رساله می‌باشد که این مباحث شامل مسائل زبانی(آوا شناختی، لغوی و نحوی)، ادبی(معانی، بیان و بدیع) و محتوایی است که فصل‌ها عمدتاً بر همین ساختار شکل گرفته‌اند. از این لحاظ محتوای فصل اوّل طبق الگوی دانشگاه یزد به بیان کلیات و مقدّمات بحث می‌پردازد و فصل دوّم ابتدا مفهوم سبک و سبک‌شناسی را توضیح داده سپس سور مسبّحات را به طور کامل معرفی نموده است. پس از بیان چگونگی شاکله‌ی سوره، جایگاه نزول و اشاره‌ای به محتوای هر سوره، فضائل و آثار قرائت این سوره‌ها که در روایات ائمه اطهار به آن اشاره شده را نقل می‌کند. البته باید توجه نمود شاهد مثال‌ها در فصول مختلف عمدتاً به ترتیب سوره‌ها می‌آیند.فصل سوّم که آوا و موسیقی این سوره‌ها را بررسی می‌کند، پس از اشاره‌ای کوتاه به اسلوب صوت و آوای قرآن کریم، به طور اخص سور مسبّحات را مورد پژوهش قرار می‌دهد که بی‌تردید با توجه به نقش بزرگی که اصوات در رساندن پیام به مخاطب ایفا می‌کنند این بخش از پژوهش اهمیت ویژه‌ای دارد. در این فصل مباحث مربوط به تکرار و توازن که منجر به پدید آمدن گروهی از صنایع ادبی می‌شود، مطرح شده و با علم به وجود انواع توازن در تمام سوره‌های قرآن کریم سعی دارد تا گونه‌های توازن را از این سوره‌ها استخراج نماید. همچنین در فصل سوم توازن آوایی این سوره‌ها در قالب دو قسمت موسیقی کناری، به معنای تکرار در پایان آیه یا بند _ مانند آنچه که در شعر قافیه و ردیف و در نثر فاصله می‌نامیم _ و موسیقی درونی که عبارت از هماهنگی ترکیب کلمات و آوای صامت‌ها و مصوّت‌ها می‌باشد، مورد اهتمام واقع شده است.در فصل چهارم از حوزه‌ی صامت و مصوّت فراتر رفته، وارد سطح واژه و لغت می‌شویم و به چگونگی هماهنگی و توازن بین لغات این سوره‌ها و صنایع ادبی ایجاد شده، می‌پردازیم. مقوله‌های تکرار، سجع، جناس و... در حوزه‌ی بررسی این فصل است.فصل پنجم بر گونه‌ای دیگر از سبک‌شناسی متمرکز است که سبک‌شناسی نحوی نام دارد. قسمت اول این فصل در راستای کشف توازن نحوی، به استخراج ساختارهای نحوی با ارکان دستوری همسان می‌پردازد که این ساختارها صنایع بدیعی مانند لف و نشر، تقسیم، جمع و ... را می‌سازد. سپس چگونگی اسلوب سور مسبّحات را درحوزه‌ی نحو بررسی می‌کند، مانند انواع جملات انواع اسلوب‌های حصر و تعلیل به عنوان پرکاربردترین اسالیب که این رساله برای آن اهمیت قائل شده است. فصل ششم از دریچه‌ی زیبایی شناختی و ادبی به این سوره‌ها می‌نگرد و با مدد گرفتن از دانش بلاغت، انواع فنون بیانی مانند تشبیه، استعاره، کنایه و... و فنون بدیع معنوی مانند مطابقه، مقابله، مراعات نظیر و... از این مجموعه استخراج شده است. این پژوهش در آخرین فصل، مجموعه سور مسبّحات را در حوزه‌ی فکری و معنایی مورد بررسی قرار داده، چیستی و چگونگی ارتباطات فکری و معنایی بین آیات هر یک از این هفت سوره و میان این مجموعه سوره از دغدغه‌های این فصل می‌باشد که در راستای رسیدن به این اهداف تشابهات محتوایی این سوره‌ها روشن خواهد شد.رساله‌ی پیش رو با تلاش بی‌دریغ در جهت نائل شدن به سرمنزل مقصود که همانا افروختن چراغی بر سر راه سبک‌شناسی بخشی از سخن پروردگار متعال می‌باشد، گام نهاده است، امّا بدون شک با توجه به حوزه‌ی بررسی این پژوهش که همانا دریای بیکران کلام وحی است و هر جرعه نوشیدن از آب زلال و گوارای آن به عطش می‌افزاید. لذا درهای فعّالیت بیشتر و گسترده‌تر حولاین محور مقدس برای تمامی پژوهشگران این عرصه باز است و کوشش هرچه بیشتر آن‌ها را می‌طلبد.

بى‏شک، قرآن کریم افزون بر اینکه یک کتاب مقدس دینى است که برای رهنمون آدمى به سعادت دنیا و آخرت آمده‌، یک شاهکار ادبى نیز هست که ضمن برخوردارى از فصیح‏ترین و بلیغ‏ترین اسلوب‌هاى بیانى عصر خود، آنها را به کمال رسانیده است. روشن است که فهم قرآن کریم و به عبارت دیگر فهم صحیح قرآن در گرو آشنایى بهتر و بیشتر با اسلوب‎هاى ادبى رایج در عصر نزول است. در این پژوهش که با هدف بررسی صور بیان در جزء دوم قرآن و دریافتن غرض بیانی و تأثیر آن در ترجمه انجام شده است، با روش توصیفی _ تحلیلی دریافته شده است که تمام مباحث علم بیان اعم از تشبیه، استعاره، مجاز مرسل، مجاز عقلی و کنایه با انواع آنها در آیات جزء دوم همچون سایر سایر بخش‌های قرآن به کار رفته است، از این رو در ترجمه‎ی آیات، برای رعایت نقش آنها در زیبایی کلام، باید ترجمه‎ای را ارئه کرد که تا جایی که ممکن است ارکان اصلی این صور بیانی به طور وضوح در ترجمه خودنمایی نکند. لازم است در ترجمه این تصاویر بیانی گاه از ترکیب وصفی و گاه اضافی یا عباراتی که گویای غرض بیانی است، استفاده و گاه توضیح یا توضیحات کوتاهی در خلال ترجمه ذکر شود تا مراد و مقصود خداوند در کاربرد این تصویرها بر مخاطب آشکارگردد.

اقناع، فرایندی ارتباطی است که هدف اساسی آن، انتقال محتوا با تأثیر گذاری بر مخاطب است. بر اساس تعاریف، تبیین‌ها و شیوه‌های اقناعی موجود که برخاسته از دنیای غرب است و بر اساس اعتراف برخی از اندیشمندان عرصه ارتباطات، تأثیر گذاری اقناعی در وضعیتی تحمیلی و با فریب اقناعی حاصل می‌شود. بنابراین اصل موضوع، نیازمند باز تعریف دقیق در ساحت آیات قرآن با رهیافتی درون دینی است و به علت میان رشته‌ای بودن آن با روی آوردی ارتباطی، تفسیری و کلامی به تحلیل آموزه‌ها و گزاره‌های قرآن پرداخته شد. فصل اول به کلیات اختصاص داده شد و در فصل دوم، اقناع در دانش ارتباطات بررسی شد. در فصل سوم، موضوع، از سه جهت واژه‌های مرتبط، ماجراها‌ی قرآنی و تعامل اقناع با آزادی اندیشه ارزیابی شد در واژه هایی نظیر تبلیغ، دعوت و نینات که قرابت معنایی زیادی با اقناع دارد، محور آزادی اندیشه لحاظ شده بود. هم چنین می توان مهر تایید قرآن درباره اقناع را از ماجراهای قرآنی مرتبط استنباط نمود. خود موضوع آزادی اندیشه به صورت مستقیم و بر اساس آیات قرآن مورد ارزیابی قرار گرفت که آیات قرآن بر آن تاکید دارند. فصل چهارم به ضابطه‌های قرآنی اقناع اختصاص داد ه شد و سه ضابطه از آیات به دست آمد؛ اقناع بر اساس آزادی اندیشه انسانی و اقناع بر اساس ابزار مشروع و مجوز تکرار فرایند اقناع باز هم بر محور آزادی اندیشه. در مجموع؛ نگاه قرآن به اقناع اندیشه، نگاهی باز با محوریت کرامت و آزادی اندیشه انسانی است و با فریب اقناعی تفاوت ماهوی دارد. واژگان کلیدی: اقناع، آزادی اندیشه، تبلیغ، دعوت، استخدام وسیله، قرآن کریم.

علوم بلاغی - معانی، بیان و بدیع- از مهم‌ترین دانش‌های ادبی است که روش‌های ایراد کلام و شیوه‌های فهم آن را با مقتضای حال و مقام مخاطب بیان می‌کند و سخن‌وران از منظر آن توانایی خود را در فن بلاغت سخن و ادای مقصود به مقتضای حال و مقام شنونده نشان می‌دهند. رعایت جوانب مختلف اخلاقی در «شیوه‌های بیانیِ» زیبا و متنوع قرآن کریم را می‌توان از مهم‌ترین جنبه‌های ادبی آن دانست، به گونه‌ای که خداوند حکیم و متعال در تعامل با تمام مخاطبان قرآن، از جمله پیامبران، ملائکه، مومنان، عموم مردم، حتی مخالفان و معاندان ـ منافقان، کفّار و مشرکان ـ کلام خود را در کمالاخلاق و ادب ایراد فرموده است. در آیات مختلف قرآن کریم و اسالیب بیانی آن، برای رعایت ادب در کلام، ظرافت‌ها، و صنایع بلاغی متنوعی بکار رفته است. که از بارزترین این صنعت‌های ادبی می‌توان «کنایه»، «مجاز»، «تعریض»، «استعاره»، «تنکیت»، «تفویف»، «مناسبت»، «حسن نسق» «صحّت تقسیم»، «تخییر»، «تکرار»، «توریه»، «اطْناب»، «استدراج»، «تجاهل العارف»، و «التفات» را نام برد. این پایان-نامه بر آنست، ضمن بهره‌گیری از آراء مفسّران و محقّقان قرآنی و دانشمندان بلاغت، و با تکیه بر پیش‌فرض‌های بلاغی و بیانی، برخی از این دسته از اسالیب را که با مضامین اخلاقی شیوا و زیبا آراسته شده‌اند مورد توجه قرار دهد و نکات بلاغی این دسته از آیات را با تکیه بر علم معانی و بیان و بدیع، مورد بررسی قرار دهد. کلمات کلیدی: قرآن کریم، شیوه بیان، بلاغت، اخلاق، ادب.

اوقات فراغت بخشی از ساعات زندگی روزانه انسان است که فرد با رضایت خاطر به استراحت، تفریح، توسعه آگاهی‌ها و مشارکت اجتماعی می‌پردازد و داوطلبانه بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی بدان مشغول می‌شود. از این‌رو نگارنده بر آن است تا در این رساله با التفات به موضوع (اخلاق اوقات فراغت از دیدگاه قرآن و حدیث)، و با بهره‌وری از آیات الهی و روایات معصومین(ع)، بایسته‌ها و نبایسته‌های اوقات فراغت را بیان کرده و به نقش اخلاق در بهینه کردن اوقات فراغت بپردازد. بنابراین ضمن بیان مفهوم اوقات فراغت و دیدگاه‌های اندیشمندان، با بهره‌وری از منابع و مآخذ مختلف کتابخانه‌ای و با اتّکای به روش توصیفی - تحلیلی، ضمن تبیین اهداف این پژوهش که مبتنی است بر شناسایی بایدها و نبایدهای اخلاقی اوقات فراغت، کارکردهای مثبت و منفی فراغت همراه با تفسیر آموزه‌های اخلاقی اسلام، و ارائه الگوی اخلاقی گذران اوقات فراغت مواردی را مشروحاً بیان نماید. از مهمترین یافته‌های تحقیق این‌که، قرآن کریم و روایات شریفه، در بخش ایجابی بر اصولی همچون دارا بودن حسن فعلی، تعالی‌بخشی روح، و در بخش سلبی بر انحراف و کژی، غفلت از یاد خدا و امور مهمّ زندگی تأکید دارند. محاسبه نفس، خیرخواهی، قدرشناسی فرصت‌ها، پرهیز از گناه از باید‌های اخلاقی اوقات فراغت، در مقابل غفلت از ارزش آنات عمر، لاابالی‌گری و بی‌بندوباری، هنجارشکنی، بیکاری و بیهودگی از نبایدهای اخلاقی اوقات فراغت هستند. الگوی مطلوب گذران اوقات فراغت، واجد ویژگی‌هایی همچون هدفمندی، در آمیختگی با کار و زندگی، ثانوی و تبعی بودن نسبت به کار و تلاش است.

توصیف کلام وحی و تأثر آیات قرآنی که علم معانی خصوصا معانی ثانوی أمر در آیات قرآنی استفاده شده است روش مورد استفاده در پژوهش و کلید واژ ه ها

این پژوهش به بررسی آیات متشابه لفظی در داستان حضرت موسی(7) می‌پردازد، آیاتی که نقش واژگان در آن پر رنگ‌تر است. آن‌چه در این پژوهش مورد نظر است، یافتن حکمت تفاوت تعابیر در آیات متشابه است. برای کشف این حکمت‌ها، باید از علوم و منابع مختلفی بهره برد تا در فضای حاکم بر آن سوره قرار گرفت و سعی کرد تا به این وسیله به مقصود کلام الهی نزدیک شد. از جمله این علوم می‌توان به سیاق و علم لغت اشاره کرد. توجه به علم ریشه‌شناسی و سیاق در این‌گونه آیات، نقش موثری در تبیین موارد اختلاف دارد و توهم تکرار را در آیات متشابه لفظی بر طرف می‌کند. ریشه‌شناسی و بررسی تاریخی مفهوم واژگان در کتاب مقدس نشان می‌دهد، قرآن کریم، از کاربرد هر یک از واژگان، در آیات متشابه لفظی، هدفی را دنبال می‌کرده است که در سوره دیگر و آیه متشابه لفظی دیگر شاید مد نظر نبوده است. همچنین توجه به سیاق آیات و ساختار سوره نیز نشان‌گر آن است که واژگان هر آیه در ساختاری که به کار رفته، متناسب با آن ساختار و هدف سوره است.