جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫پژوهش حاضر به بررسي جايگاه، محدوده و توانايي درک و کارايي عقل در شريعت و ميزان واقع نمايي آن مي‌پردازد و ديدگاه اخباريان و صاحبان مکتب تفکيک (بين عقل و شرع) و نقاط اختلاف و اشتراک آنان را در اين زمينه بررسي مي‌کند. اين نوشتار در پنج فصل تنظيم شده است. در فصل اوّل کلّيّاتي همچون: معرّفي اخباريان و مکتب تفکيک، تعريف عقل در لغت، اصطلاح و نزدِ اخباريان و مکتب تفکيک ارائه شده است. نويسنده در فصل دوم به تبيين مکتب اخباريگري و افکار مکتب تفکيک، تاريخچه شکل گيري و فراز و نشيب هاي آن ها مي‌پردازد. او ضمن معرّفي بزرگانِ اخباريان مکتب تفکيک، نقش علاّمه وحيد بهبهاني را در افول تفکّرات اخباريگري و رواج اصولي گري و عقل گرايي مي‌ستايد. وي با اشاره به سوء برداشت اخباريان از اجتهاد و تعقّل در دين و مسايل دين، اصول و ديدگاه هاي مکتب تفکيک را در محدود کردن عقل و عقل گرايي و ضرورت تفکيک بين عقل و شرع (عقل و روايات) را از منظر آنان بيان مي‌کند. در فصل سوم نويسنده به جايگاه عقل از ديدگاه اخباريان پرداخته و ادلّه آنان درباره نکوهش عقل و قائل نبودن کار کرد براي آن در تفسير شرع شرح مي‌دهد. نگارنده در همين زمينه با تعريف عقل از منظر متکلّمان، منطقيان، اصوليان و اخباريان، اقسام عقل و مدرکات آن را از منظر آنان بررسي مي‌کند. وي همچنين به معناي حُسن و قُبح عقلي نزدِ دانشمندان اسلامي اشاره کرده، ديدگاه اشاعره، معتزله و اماميّه را در زمينه اثبات يا ردّ وجود حُسن و قُبح ذاتي عقل منعکس مي‌سازد. نويسنده همچنين با اشاره به برداشت هاي اخباريان از برخي روايات که در آن از عقل نکوهش شده، برداشت هاي آنان را در اين زمينه نادرست مي‌انگارد. حجّيّت عقل نزدِ اخباريان، محدوده قدرت عقل در کشف مقاصد شريعت، ادلّه عقلي اخباريان در ردّ عقل و نقد آن و بيان ديدگاه هاي افراطي، تفريطي و اعتدالي درباره عقل و کارکردهاي آن در شرع و انعکاس نظر برخي علماي برجسته شيعه در اين باره، از ديگر مطالب فصل چهارم محسوب مي‌شود. در فصل پنجم تعريف و جايگاه عقل از ديدگاه مکتب تفکيک و بررسي ادلّه آنان در قلمرو عقل و جايگاه آن در شناخت و پيامبر و امام معصوم بيان شده است. نگارنده در فصل پنجم و پاياني به مقايسه ديدگاهاي اخباريان و مکتب تفکيک در مقوله عقل و کارکردهاي آن مي‌پردازد و تفاوت ها و شباهت هاي اين دو ديدگاه را بررسي و ارزيابي مي‌کند.

مقاله پیش رو پس از ذکر مقدمه و ضرورت بحث به این سه سوال محوری موضوع پاسخ داده است : 1. آیا اساساً علوم و فلسفه میتوانند وصف اسلامی و غیر اسلامی به خود بگیرند؟ 2. آیا ماهیت فلسفه رایج عربی است ؟ 3. آیا ماهیت فلسفه رایج اسلامی است ؟ با نقد و بررسی سخنان منتقدین ، اسلامی بودن فلسفه به اثبات رسید . و به پرسش دوم پس از نقل و بررسی نظریات نژادگرایانه مستشرقان و نژادگرایانه عربی پاسخ منفی ونیز نقد و بررسی شده است . پرسش سوم ، در آغاز نظریه یونانی بودن ماهیت فلسفه رایج مسلمان ها با توجه به نظریه سهروردی در پیشینه فلسفه اسلامی و توجه به حوزه اسکندریه،انطاکیه،سریانی،ایران باستان و هند نفی شد. سپس به نقل و نقد نظریه تفکیک پرداخته و در پایان نظریات علامه طباطبایی و شاگردان او در ماهیت اسلامی بودن فلسفه رایج نقل و انتقادات منتقدان هم پاسخ داده شده و مقصود از ماهیت اسلامی داشتن فلسفه به خوبی روشن شده است .

مقصود این نوشتار بررسی شیو‌ه‌ و روشی است که اصحاب مکتب تفکیک برای رسیدن به هدف خود یا استدلال به سود مدعیات خود در پیش گرفته‌اند. این شیوه به گونه‌ای روشن و مدون در مکتوبات اصحاب مکتب تفکیک نیامده است، لیکن با مرور مکرر آن‌ها و گذر از لایه اطلاع‌رسانی آن‌ها می‌توان به نکاتی روشی دست یافت که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است: نگاه خاص به تاریخ شکل‌گیری علوم اسلامی انتساب مواضع خاصی به شخصیت‌ها نقل قول گزینشگرانه و عدم رعایت امانت علمی اشاره به فلاسفه پشیمان توسل به مرجع کاذب به کار گیری منطق بی‌سابقگی استفاده از واژگان نامناسب بحث‌های منطقی توسل به احساسات مخاطب استناد به اختلاف میان فلاسفه مرعوب ساختن مخاطب

معاد یکی از آموزه‌های مهم اعتقادی مسلمانان است که فلاسفه‌ی بسیاری از جمله ابن‌سینا سعی در اثبات عقلانی آن کرده‌اند. ملاصدرا نظام فلسفی حکمت متعالیه را مبتنی بر سه اصل اساسی شهود عقلی ، برهان عقلی و وحی پایه‌گذاری نمود و با درآمیختن معرفت برگرفته از این منابع ، اصول یازده‌گانه را جهت اثبات عقلانی معاد جسمانی ارائه کرد. محمد رضا حکیمی در کتاب «معاد جسمانی در حکمت متعالیه» بر روش مکتب تفکیک مبتنی بر جدایی روش‌های کسب معرفت (شهود، عقل و وحی) تاکید می کند و می‌کوشد تا ضمن اثبات ناتوانی عقل در درک معاد جسمانی ، اصول یازده‌گانه ملاصدرا را نقد کند و نتیجه‌ی آن اصول را معاد روحانی دانسته، سپس معاد ملاصدرا را با صریح اخبار معتبره مباین می‌داند و با بیان اقوال بزرگانی چون امام خمینی ، شهید مطهری ، شیخ محمد تقی آملی و...؛ این امر را ملاک تکفیر ملاصدرا معرفی می‌کند. ایشان در این کتاب ادعا می کند که ملاصدرا پس از ناکامی در اثبات عقلانی معاد جسمانی از اصول خود کناره گرفته، با رویکردی تفکیکی مبنی بر پذیرفتن جدایی عقل و وحی، به معاد وحیانی روی‌آورده است؛ در حالی که چنین دیدگاهی نسبت به ملاصدرا نادرست است. از اینرو به کتاب آقای حکیمی انتقادات محتوایی، روشی و اخلاقی وارد است. انتقادات مطرح شده در این اثر شامل اکتفا به کلی گویی در موضع اقامه دلیل قطعی، تقطیع وفهم نادرست از عبارات، در ضمن عدم توجه بر شیوه و سبک نگارش ملاصدرا است. در نقد روش‌شناسانه به بیان شیوه‌ی نگارشی آقای حکیمی در بستن راه نقد و استفاده از مغالطات پرداخته شد. از جمله خطاهای اخلاقی مطرح شده، عدم اشاره به مبانی فکری ملاصدرا و به تأویل بردن نقل‌قول‌ها است. وجود این انتقادات نشان دهنده‌ی نادرستی دیدگاه آقای حکیمی نسبت به ملاصدرا ومعاد جسمانی ایشان است.