جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اَعْلامُ الْهِدایَه عنوان چهارده جلد کتاب به زبان عربی درباره زندگی چهارده معصوم است که جمعی از محققان در معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت جمع‌آوری و تهیه نموده‌اند. ترجمۀ دورۀ کامل أعلام‌الهدایة یا تعدادی از مجلدات آن به زبان‌های فارسی، ترکی استانبولی، اردو و مالایی نیز منتشر شده است. پیشوایان هدایت، عنوان ترجمه فارسی این مجموعه است. جلد ششم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «زین العابدین، حضرت امام سجاد(ع)» است و پنج فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل امام سجاد(ع) است. فصل دوم به مباحث ولادت و مراحل زندگی ایشان می‌پردازد. فصل سوم درباره زندگی امام زین العابدین(ع) بعد از فاجعه کربلا و شهادت ایشان است. فصل چهارم به ویژگی‌های زمانه و زندگی امام سجاد(ع) اشاره می‌کند و فصل پنجم درباره میراث علمی ایشان و رساله حقوق و صحیفه سجادیه است.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی عناوين و موضوعاتی كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم (ع)، أبواب تاریخ سید الساجدین و إمام الزاهدین علی بن الحسین زین العابدین صلوات علیه و علی آبائه الطاهرین و أولاده المنتجبین، أبواب تاریخ أبی جعفر محمد بن علی بن الحسین باقر علم النبیین صلوات الله علیه و علی آبائه الطاهرین و أولاده المعصومین و مناقبه و فضائله و معجزاته و سائر أحواله و...

امام سجّاد علیه السلام به عنوان وارث علم پیامبر صل الله علیه و آله روایات تفسیری گران‎ بهایی را علی‎ رغم زندگی در شرایط حساس ـ از خود به یادگار گذاشته‌‌ اند که جمع قابل توجّهی از آن‎ها در منابع اهل سنّت نیز انعکاس یافته و همین امر، ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع مورد نظر را دوچندان می‌نماید. مقاله‎ حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی، با تتبّع در مصادر اهل سنّت و استخراج احادیث تفسیری امام زین العابدین علیه السلام، نشان می‌دهد که مهم‎ترین گونه ‌های روایات تفسیری امام عبارتنداز: جایگاه ثقلین در کلام امام، تجلّی آیات در سیره‎ امام، آموزه‌ های کلامی و تبیین معارف اعتقادی، روایات فقهی، احادیث اخلاقی، تربیتی و هدایتی. نکته‎ی قابل تذکّر این است که تحقیق پیش رو، در مقام برشمردن تعداد روایات تفسیری امام سجّاد علیه السلام در منابع اهل سنّت نبوده، بلکه در پی رمزگشایی از گونه ‌ها و روش ‌های تفسیری امام علیه السلام در آن‌هاست. از دیگر مسائل مطرح‎ شده در این نوشتار، بیان روش‌ های تفسیری امام زین‎ العابدین علیه السلام است؛ از جمله‌‌: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت، تفسیر واژه‎ای، بیان اسباب نزول، مکّی و مدنی، تبیین مجملات، تقیید مطلقات، تخصیص عمومات، استفاده از جری و تطبیق در تفسیر و سایر مبانی علوم قرآنی. همچنین برخی از روایات این امام همام، در شرایط تقیّه صادر شده‌‌اند که در این نوشتار، به آن‎ها پرداخته است.

تحقیق حاضر به تبیین درسهای تربیتی و نیز برخی مسائل اعتقادی که از کلمات نورانی پیشوای چهارم حضرت امام زین العابدین علیه السلام در قالب دعا استفاده می‌شود، می‌پردازد. تأمل و تعمق در ادعیه مأثور از آن حضرت، بیانگر آن است که امام علیه السلام از طریق این ادعیه، در صدد تربیت نفوس مستعد و ترویج و تعلیم عقاید صحیح دینی و تبیین مفاهیم بلند اخلاقی در جهت ایجاد صفات عالی انسانی در جامعه بوده‌اند. برخی از تعالیم اخلاقی و تربیتی و اعتقادی برگرفته از مناجاتها و دعاهای آن امام بزرگوار که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته، بدین قرار است: تاکید بر مساله ولایت اهل بیت رسول خدا و پیوند ناگسستنی آنان با رسول گرامی اسلام، تصحیح عقاید و تعلیم صحیح درخواست از خداوند، کرامت دراخلاق و رفتار، ایجاد روحیه امید به خدا در سایه توبه، سپاسگزاری از نعمت‌های پروردگار، نیکی به والدین، توجه به تربیت فرزندان، توجه به خدا و امید به او در سختی‌ها و مشکلات، ترغیب بر تحصیل اخلاقیات نیکو، پرهیز از رذائل اخلاقی، تنبه دادن بر مساله توجه اسلام به دنیا و آخرت، تقویت روحیه شهامت و شهادت طلبی.

نقش فرهنگی امام سجاد7 در زنده نگه داشتن اسلام و پایه گذاری و ایجاد تمدن اسلامی، نقش مهمی بود و می‎توان گفت که بعد از پیامبر9 و امیرالمؤمنین7، امام سجاد7 سومین احیاگر اندیشه‎های اسلامی است. رساله حقوق امام سجاد7 به عنوان یکی از ‌‌مهم‌ترین منشورات اخلاقی است که علاوه بر فرهنگ‌سازی، استفاده‎های تمدنی زیادی از آن می‎توان داشت. مقاله حاضر درصدد بررسی نقش فرهنگی امام سجاد7 در زمینه‌سازی واحیاء تمدن اسلامی (با تأکید بر رساله حقوق) با روش کتابخانه‌ای است.

امام سجاد(ع) (61-94ه.ق.) تأثیر فراوانی بر فقهای عصر خویش داشت و بسیاری از آنان را می‌توان از اصحاب آن حضرت برشمرد. اصحاب فقیه امام سجاد(ع) طیف گسترده‌ای از عالمان شیعه و سنی در مناطق مختلف و با گرایش‌های علمی متفاوت بودند. این مقاله با هدف نشان دادن گرایش علمی و تبین جایگاه علمی اصحاب فقیه امام سجاد(ع) به گونه‌شناسی دانشی آنان می‌پردازد و با توجه به داده‌های تاریخی به این نتیجه می‌رسد که اصحاب فقیه امام سجاد(ع) علاوه بر فقه، در دانش‌های دیگر هم جایگاهی ویژه داشتند و با توجه به روایات باقی‌مانده از آن‌ها، می‌توان آنان را در گروه‌های فقیه مفسر، فقیه متکلم، فقیه محدث و فقیه مورخ طبقه‌بندی کرد.