جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه سیاسی علمای شیعه در سالهای 1357-1320 فصلی نوین و پویا را در فرآیند تاریخی خود تجربه نوده است. در این دوران بسیاری از متفکران شیعه در ایران ضرورت طرح ارا دین در امور سیاسی و اجتماعی را در اولویت نظری و عملی نهادند و در حالی که رشد اندیشه های سکولاری، روند تضعیف و نابودی دیانت را در زندگی بشر پیش بینی میکرد، به گونه ای اساسی نقش اندیشه دینی را در شکل دهی سیاسی و اجتماعی جامعه در دستور کار خود قرار دادند. تفکر سیاسی شیعه در این دوره که منتهی به یک انقلاب سیاسی و اجتماعی گسترده یعنی انقلاب اسلامی میگردد، با یک باز اندیشی و تجهیز در مقولاتی چون رابطه دین و سیاست، تقیه، شهادت، انتظار فرج و ... و بالمال ارائه طرح سیاسی شیعه در زمینه حکومت همراه بوده است. اهداف این پژوهش عبارت است از: باز شناسی و فهم تجزیه و تحلیل اندیشه سیاسی و دینی علمای شیعه ایران به همراه پیشنهاد یک الگوی نظری برای چنین فهمی. 2- بیان مولفه ها و شاخص های گفتمانی اندیشه سیاسی - دینی معاصر شیعه. 3- نشان دادن دگرگونیها و جنبه های متحول اندیشه علمای شیعه ایران که در برگیرنده بازاندیشی نقش سیاسی و اجتماعی دین در جامعه و انتظارهای جدید از روحانیت و مرجعیت شیعی و به عبارت دیگر توقع کارکردهای نوین از آن برای ایفای نقش برتر سیاسی و اجتماعی است. 4- فهم اندیشه حکومت اسلامی مبتنی بر ولایت فقیه به عنوان یک نظریه ایجابی و اثباتی.

پس از رحلت پیامبر (ص) ، گروهی اندک در اقدامی کودتائی ، دور هم جمع شدند و با سو استفاده زیرکانه از وضعیت غمبار حاکم بر جامعه ، یا ابوبکر به عنوان خلیفه رسول خدا بیعت کردند. امام علی (ع) نیز وقتی پذیرش جامعه را دید ، ملاحظه نمود برای حفظ کیان اسلام و وحدت امت اسلامی ، مصلحت جامعه را در همراهی با عموم جامعه دید و به رضایت و انتخاب عموم و اکثر جامعه احترام گذاشت . در دوران خلفای راشدین ، نظام سیاسی و دستگاه خلافت ، دستخوش انحرافات عدیده ای گردید. از اینرو می توان گفت ، اصلاحات سیاسی در سیره امیرالمومنین علی (ع) در جهت زدودن انحرافات بوجود آمده در عصر خلفا و احیا نسبت و سیره نبوی (ص) انجام گرفت.

جمهوری اسلامی ایران براساس آرمانهای انقلاب اسلامی و اهداف خود موظف به حمایت از مسلمانان جهان می باشد. رفتار خارجی جمهوری اسلامی ایران در مقابل افغانستان نشان دهنده اهمیت این کشور برای ایران است. در این خصوص مطالعه موردی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان می تواند جالب توجه باشد. در این پایان نامه تلاش شده است که علاوه بر پرداختن به پیشینه روابط دو کشور، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان پس از سقوط طالبان بررسی شود. باید توجه داشت که محیط داخلی و خارجی (منطقه ای و بین المللی) و فهم سیاستگذاران از ساختار نظام بین الملل بر سیاستگذاری کشورها تاثیر می گذارد که جمهوری اسلامی ایران نیز از این امر مستثنی نیست. در این پایان نامه پس از بررسی اجمالی مباحث نظری سیاست خارجی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال جوامع اسلامی بررسی شده و رفتار دستگاه سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان مورد بحث قرار گرفته است. جمهوری اسلامی ایران هر چند که در رفتار خارجی خود تغییراتی حاصل کرده ولی از اصول خود در این خصوص عدول نکرده است و بنا بر دلایلی از افغانستان حمایت کرده است از جمله: ا- ایدئولژی و مسئولیت دینی ‎۲- توجه به مشترکات فرهنگی، سیاسی، زبانی، اقتصادی و مذهبی دو کشور ‎۳- منافع ملی ‎۴- تاثیر مستقیم تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان در امنیت ملی ایران. در این پایان نامه همچنین به رویکردهای نظری که قادر به تبیین رفتار خارجی جمهوری اسلامی ایران هستند، اشاره شده است که در این میان از رویکرد فرارفتارگرایی برای تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان استفاده شده است. در پایان نیز راهکارهایی جهت ادامه هر چه بهتر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان از طریق شناسایی فرصت ها و ضدفرصتها و همچنین چگونگی تبدیل ضدفرصتها به فرصت با توجه به ابزارهای اعمال قدرت ایران در افغانستان ارائه شده است.

هدف از نگارش این پایان نامه علاوه بر بیان آمال نسلهای مختلف روشنفکری در ایران ، بیان چگونه متولد شدن روشنفکری درنی در ایران با اشاره ای به نسلهای گذشته روشنفکری در ایران است . لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون : چرا در مقطع تاریخی ۱۳۵۷-‎۱۳۲۰ گرایش روشنفکران ایرانی به جمع و هماهنگی بین دین و علم بیشتر شد و در نهایت این گرایش به جریان وگفتمان غالب فکری جامعه تبدیل شد ؟را دارد براساس فرضیه های تحقیق روشنفکران با توجه به تاریخ روشنفکری در ایران و عدم توفیق آنها ، همچنین با آکاهی از تاثیر و نقش علماء در تحولات تاریخی ایران دریافتند که مبارزه با رژیم حاکم و ایجاد جریانی قدرتمند در جامعه با استفاده از مبانی و آموزه های دینی که هماهنگ با تفکرات جدید غربی باشد ممکن می شود . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام گرفته مشتمل بر شش فصل با یک مقدمه و نتیجه سازماندهی شده است . فصل اول به گونه شناسی و پایه نظری تحقیق، صل دوم به آشنایی ایرانیان با تمدن غرب ، فصل سوم به تحول روشنفکر غرب گرای نسل اول به روشنفکر طرفدار استبداد ، فصل چهارم به دو جریان روشنفکری ملی گرا و چپ گرا ، فصل پنجم به برآمدن روشنفکران دینی و فصل ششم به چگونگی تعامل روحانیت نوگرا با روشنفکری دینی اختصاص یافته است . براسا نتایج حاصل از تحقیق نسلهای مختلف روشفکری با کودتای ‎۲۸ مرداد ‎۱۳۳۲ تقریبا" به حاشیه رفتند و در مدتی کمتر از یک دهه ابتکار عمل ، توانایی فعالیت و قدرت تاثیرگذاری در امور از آنها سلب شد .گروهها و احزاب قدیمی ، حزب توده ، فدائیان اسلام و حتی چهره های فعال گذشته دچار اختلاف و ضعف شوند و گروههای جدید از جمله نهضت مقاومت ملی و جبهه ملی و جبهه ملی دوم به دلیل اختلاف ، فقدان رهبری قاطع ، آشفتگی تشکیلاتی و برخوردهای خشن رژیم نتواننستند کاری از پیش ببرند در چنین شرایطی جریان دین مدار جامعه از دو نهاد حوزه و دانشگاه که از مدتها پیش شروع به بازسازی خود کرده بودند مبارزه را برمبنای دین و ایدئولوژی پایه ریزی کردند روشنفکران دینی محصول این مقطع تاریخی هستند و سعی کردند با برداشتهای جدید از اسلام و روحانیت در شرایطی که گردش جامعه بسوی دین و تاثیر گذاری آن در حال افزایش بود به فعالیت سیاسی و فکری بر مبنای ایدئولوژی دینی بپردازند.

هدف از این پایان نامه بررسی مفهوم عدالت در قالب یک نظام مرتبط اجتماعی و سیاسی در اندیشه سیاسی شیعه با تاکید بر سیره و دیدگاه امیر المومنین علی (ع) است لذا سعی در پاسخ یابی به سوالاتی چون مفهوم عدالت در اندیشه سیاسی شیعه چیست ؟ ابعاد و انواع مختلف عدالت در اسلام کدام است و کدام یک در فرهنگ سیاسی قابل استفاده است ؟ کششهای اساسی شیعه در ارتباط با مفهوم عدالت در چه چارچوبهایی معنا دار می شود؟ علل اهتمام اسلام خصوصا" شیعه به مقوله عدالت چیست ؟ را دارد براساس فرضیه هاهی تحقیق عدالت از مفاهیم پایدار در اندیشه سیاسی است . اینکه عدالت انواع مختلفی دارد که هر نوع معنای متفاوتی عرضه می کند که برای تحقق مفهوم سیاسی آن باید آن را از دیگر حوزه ها متمایز ساخت . اینکه مفهوم عدالت میان دو اندیشه سیاسی شیعه و سنت مورد اختلاف بوده که این تفاوت نگرشها موجب تمایز انواع حکومتهای آنها شده است و عدالت در اندیشه شیعه مفهومی آرمانی است که شعار اساسی شیعه در طول تاریخ و مبنای مبارزات بوده است . اساسی ترین مفهوم مبنایی شیعه عدالت است و فلسفه تشکیل حکومت برای تحقق یا احیای عدالت بوده است تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر چهار فصل است فصل اول شامل مقدمات ، تاریخچه و کلیات است فصل دوم مفهوم عدالت از دیدگاه قرآن و سنت است که مفهوم عدل در قرآن ، اقسام عدالت درقرآن ، رابطه عدل و قسط ، رابطه عدل و ظلم ، رابطه عدل و مساوات ، رابطه عدل و انصاف و مفهوم عدل از دیدگاه معصومان (ع) بررسی می گردد فصل سوم مفهوم عدالت از دیدگاه امیرالمومنین علی (ع) بررسی می گرد که شامل علی (ع) معیار عدل ، نمونه هایی از عدالت علی (ع) ، تعریف عدالت از دیدگاه علی (ع) ، رابطه عدل و ظلم از دیدگاه علی (ع) ، رابطه عدل و بخشش ، رابطه عدل و عقل ، رابطه عدل و حق از دیدگاه علی (ع) بررسی می گرد فصل چهارم مفهوم عدالت در فلسفه و فقه اسلامی را در دو بخش بررسی می کند . در فصل نخست عدالت در فلسفه اسلامی از دیدگاه فارابی ، عامری ، رازی ، ابن سینا و خواجه نصیر طوسی است و در بخش دوم گزیده ای در باب عدالت از دیدگاه فقهای شیعه است براساس نتایج حاصل از تحقیق آنچه در اسلام و به ویژه تشیع به عنوان عدالت مطرح می گرد ارتباط کاملا" مستقلی با مفهوم حق دارد و اگر بتوان نظامی از عدالت را طراحی کرد عدالت در راستای ایفای حقوق افراد معنا دار می گردد در بسیاری از آیات و روایات ، تلاش شارع بر این بوده که حق افراد به ایشان ظباز گردد و در ابعاد مختلف اقتصادی ، سیاسی ، حقوقی و قضایی حق محور انتخابها و بخشش ها قرار گیرد .

:سستی و عقب ماندگی مسلمانان در چند قرن اخیر موضوعی نیست که هیچ اندیشمند مسلمانی بتواند نسبت بدان بی تفاوت باشد لکن در این میان خصوصا در اواخر قرن سیزدهم هجری (‎۱۹.م) و همزمان با فروپاشی عثمانی برخی مصلحان دینی برجسته در دوران معاصر با توجه به آموزه های وحیانی و شناسایی رابطه مستقیمی میان تفرقه و افول مسلمانان به بررسی تفصیلی علل تفرقه و انحطاطا مسلمین و ارائه راهکارهای اصلاح این وضعیت پرداخته اند که آگاهی از آراء و استفاده از تجربیات ایشان برای افرادی که می خواهند در این مسیر گام بردارند،لازم است این پژوهش نیز با همین منظور و در راستای مواجهه با تحولات اخیر جهانی که جریان استکبار با هدف سرکوب جریان اسلام سیاسی با بهانه قرار دادن حوادثی چون عملیات بیستم شهریور (‎۱۱سپتامبر )- جبهه خود را بیش از پیش منسجم می سازد بعنوان اقدامی مقدماتی انجام شده است. در فصل اول پایان نامه (کلیات) ابتدا به اجمال مبانی وحدت اسلامی و ریشه های تفرقه در قرآن بررسی شده و مشخص می شود که توحید مبنای امت واحده است. در ادامه به پیشینه وحدت و افتراق جهان اسلام در مقاطع مختلف پرداخته شده و چگونگی تلاش ائمه (ع) برای حفظ یکپارچگی جامعه اسلامی در قرون نخستین و شدت یافتن جریان تفرقه و انحطاطا در قرون اخیر به اختصار توضیح داده می شود. فصل دوم به آراء و راهبردهای سیدجمال الدین اسدآبادی به عنوان پیشگام نهضت اتحاد اسلام در دوران معاصر اختصاص یافته و دیدگاهها و اقدامات متنوع او در ارتباط با اقشار مختلف جامعه و در سطح منطقه ای و بین المللی تبیین می شود. فصل سوم در مورد ارزیابی آراء مهمترین شاگردان مکتب اتحاد اسلام سید جمال الدین ( عبده؛ کواکبی ، رشید رضا و اقبال لاهوری ) می باشد که با توجه به شرایط اسفناک جوامع اسلامی در نیمه اول قرن چهاردهم (‎۲۰م.) بر اقدامات اصلاحی تدریجی ؛ حرکتهای فرهنگی و رویکردهای روانشناختی تاکید داشته اند اما فصل چهارم به برخی از مهمترین مصلحان دینی برجسته در نیمه دوم قرن اختصاص یافته ( مودودی؛ سیدقطب و امام خمینی (ره)) که با توجه به اختلافات بنیادین مبانی اسلام و جریان غالب غرب و در پی شکست عملی سایر مکاتب در جوامع اسلامی صراحتا به ارائه الگوهای انقلابی پرداخته و از لزوم دگرگونی های اساسی در ساختار های جوامع به اصطلاح اسلامی و نهایتا اتقلابی جهانی سخن گفته اند و در مقام عمل نیز ( بویژه حضرت امام خمینی (ره) گامهای موثری در راستای طرح خویش برداشته اند در بخش پایانی جمع بندی و نتیجه گیری می آید که در آن به برخی از مهمترین موانع وحدت در جهان اسلام اشاره می شود.

اندیشمندان سیاسی همواره در ذیل موضوع حکومت مطلوب به دو مقوله اهداف و آرمانهای حکومت و نیز آسیبها و آفتهای آن توجه جدی داشته اند چرا که رسیدن به اهداف بدون رفع و دفع آفتها ممکن نخواهد بود. از سوی دیگر تجربه بشری نشان می دهد که نه پرداختن به ویژگیهای بایسته حاکمان نخبه گرایی سیاسی و نه ترسیم ساختارهای حکومتی بایسته به تنهایی مارا به حکومت مطلوب رهنمون نخواهند بود و بنابراین رویکرد سومی لازم است که حاکی است حکومت مطلوب محصول انسانهای خوب در ساختار خوب است. حکومت دینی هم از آنجا که یکی از انواع اداره امور بشر است به لحاظ عمومی و هم از آنجا که دین به عنوان یک نظام سیاسی اجتماعی در راس آن قرار می گیرد و با عمیق ترین لایه های وجودی انسان رابطه دارد سطور ویژه قابلیت تجزیه و تحلیل از این منظر را داراست به نظر می رسد تجربه انقلاب اسلامی و شکل گیری حکومت دینی در ایران از بسیاری جهات شبیه روند بعثت پیامبر اکرم (ص) و تشکیل حکومت دینی پس از آن است یکی از راههای تعالی و بالندگی انقلاب اسلامی می تواند بازبینی و عبرت آموزی از تاریخ صدر اسلام و تحلیل صحیح آن باشد. حکومت امیرالمومنین علی(ع) تنها حکومتی است که پس از رحلت پیامبر اکرم به وسیله امام معصوم و به مت متنابهی تشکیل شده و ادامه داشته است لذا بررسی مسائل این حکومت و حواشی آن و نیز تبارشناسی چالشهای موجود در آن نه تنها برای ما که برای تمامی حکومتهای دینی مهم و راهگشا خواهد بود. از آفات عمده خطرناک حکومتها و به ویژه حکومتهای دینی، اشرافیت و استقرار آن در ارکان و ابعاد مختلف حکومت است البته نفوذ این فرهنگ یا تن دادن به تبعات آن در اقشار جامعه نیز مشکل و عمیق تر ریشه ای تر خواهد بود. جمعیت پراکنده اعراب پیش از اسلام که آداب و رسوم مشترکشان از جمله خوی خود بزرگ بینی، تکبر و اشراف منشی، باعث تفرقه و واگرایی آنها می شد بر اثر تربیت اسلام و پیامبر(ص) قدم در مسیر رشد کمال نهادند و مدارج خوبی کسب کردند لیکن مدت همراهی آنها با اسلام آنقدر نبود که بتواند جامعه ای پایدار در مسیر تکامل ایجاد کند. لذا حکومت خلفای سه گانه پس از پیامبر اکرم و جریانات داخلی و خارجی جهان اسلام باعث خطرناکتر از حالت اول نیز بود سه چالش اصلی و خونین زمان امیرالمومنین(ع) ریشه در مساله اشرافیت و تقابل آن با محور حکومت حضرت یعنی عدالت داشت.جنگ جمل را ناکثین که از لحاظ روحیه صاحبان مطامع، زیاده طلبان اقتصادی و طرفداران تبعیض (اشرافیت اقتصادی و اجتماعی) بودند ایجاد کردند. . جنگ صفین و فتنه قاسطین ریشه در اشرافیت خانوادگی و تکبر و نفاق و بازگشت اسلام آورندگان تحت سایه شمشیر به مناصب حکومتی داشت و ثمره شوم این دوجنگ زاینده فتنه تحجر و کج فهمی منحرفان مدعی دین شد. در نهایت حضرت شهید عدالت خویش شدند. عدالتی که مبارزه با انحرافات داخلی سرزمین اسلامی که از مهمترین آنها اشرافیت بود را هدف قرار داده بود.

مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در برهه ای از تاریخ پرفراز و نشیب ایران و جهان اسلام زعامت عامه مذهبی یافت. ایشان به عنوان مرجعی هوشمند چند هدف مهم را در صحنه های داخلی و بین المللی دنبال می نمود: ‎۱- دفاع صحیح و معقول از حریم دیانت و تبیین مبانی اسلامی تشیع از طریق تربیت نسلی از کارآمدترین روحانیون و طلاب. آیت الله بروجردی به خوبی به تغییر شرایط زمان و مکان در دوران مدرن اشراف داشت. ‎۲- احیای میراث فقهی و علمی شیعه از طریق چاپ آثار فقهی و روایی که بعضا" مغفول و متروک شده بود. همچنین تلاش برای شناساندن منابع روایی و فقهی اعاظم شیعه به اهل سنت. ‎۳- تلاش برای حفظ جایگاه و حریم روحانیت و جلوگیری از اقداماتی که موجب وهن روحانیت و سوء استفاده مغرضان و مخالفان می گردد. ‎۴- ورود آیت الله بروجردی به حوزه مسایل سیاسی با حزم و درایت و در موارد ضروری با قاطعیت و صلابت بود. آیت الله بروجردی این اقدامات را به عنوان وظیفه دینی دانسته و مایل به کشیدن مسایل به حوزه افکار عمومی نبودند. البته ایشان تندروی یا توسل به روشهای غیر معقول یا غیراخلاقی را تجویز نمی کردند. ‎۵- عملکرد مصلحانه و اندیشه های اصلاحی ایشان هم متوجه حوزه های علمیه، منابع درسی، روشهای مطالعه منابع درسی و هم معطوف به معرفی صحیح آموزه های شیعی به جهان و هم تلاش جدی برای تقریب و نزدیکی مذاهب اسلامی و شناساندن معارف شیعی به اهل سنت و وحدت مذاهب اسلامی قرار داشت. از طرف دیگر اعزام مبلغان دینی کارآمد به اروپا، آمریکا، خاورمیانه و آفریقا جهت معرفی روح تعالیم اسلامی در آن زمان، اقدامی بی سابقه و منحصر به فرد بود.

دیپلماسی عمومی رویکردی نوین در سیاست خارجی کشورهاست که مردم و به ویژه نخبگان جوامع دیگر را در روابط خارجی هدف قرار می دهد. در سال های اخیر بحث و تحقیق پیرامون دیپلماسی عمومی به ویژه در ایالات متحده آمریکا تعمیق و توسعه یافته و پس از رخدادهای 11 سپتامبر 2001 مطالعات و عملیات دیپلماسی عمومی آمریکا بر جهان اسلام متمرکز شده است. این در حالی است که کشورهای اسلامی کمتر به این مقوله می پردازند و توجه اندکی در به کارگیری آن دارند. نوشتار کنونی به دنبال پاسخی برای این پرسش که دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام چگونه است، از الگوی مفهومی و راهبردی دیپلماسی عمومی الهام می گیرد و با تمرکز بر حوزه جغرافیایی جهان اسلام، ابعاد مختلف دیپلماسی عمومی ایران را بررسی می کند. به باور نویسندگان منابع فرصت ساز قدرت نرم جمهوری اسلامی در چارچوب دو راهبرد آموزشی و رسانه ای در دیپلماسی عمومی به کارگرفته شده و با تمرکز بر دو محور خاورمیانه و آسیای مرکزی، دستاوردهایی مانند گسترش بیداری اسلامی و افزایش عمق راهبردی ایران را به دنبال آورده اند.