جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن پیش رو سخنراني حجت الاسلام والمسلمين سيد محمدمهدي ميرباقري به مناسبت سالگرد دهه فجر انقلاب اسلامي است که در آن به شخصیت حضرت امام(ره) و سلوک عارفانه ایشان پرداخته اند. ایشان در طی بحث به مبانی و چارچوب های معهود عرفان اشاره کرده و عرفان امام(ره) را در این فضا بررسی کرده اند. در رابطه با وجوه مختلفی شخصیتی امام(ره) مقاله ای در همین پایگاه موجود می باشد که می توانید برای مشاهده آن از لینک زیر استفاده کنید.

متن زیر سخنرانی جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در ایام شهادت امام هادی ع در هیاتی در قم به تاریخ 13 اردیبهشت ماه سال 93 برگزار شده است. در این سخنرانی که درباره اسماء الحسنی الهی بحث شده است اشاره می کنند که گرچه خداوند متعال از هرگونه تسمیه بی نیاز بود، لکن برای آنکه مخلوقاتش او را صدا بزنند، اسماء حسنائی خلق کرد، تا فقط از طریق این اسماء عبادت شود، و مخلوقات باید نسبت به این اسماء فقر داشته باشند تا بتوانند از فیوضات آن بهره مند گردند، و از غیر خداوند مایوس باشند تا امیدوار به فضل خداوند گردند، مطابق روایات، این اسماء وجود مقدس اهل بیت عصمت علیهم السلام هستند، که در دعا نباید مستقل از آنها درخواست کرد زیرا استقلال از اهل بیت، موجب همجواری با شیاطین خواهد شد، و ولایتمداری انسان را متنعم از امیرالمومنین که درخت دست نشانده خداست خواهد ساخت، و اخلاص در این دعا نیز تنها با حضور دائمی در وادی ولایت اهل بیت محقق می شود و خضوع بدنی و خشوع قلبی برای رسیدن به اخلاص کافی نیست، مخلصین، اواب هستند که تنها به دنبال انجام ماموریت هستند و سریعا به نزد مولی باز میگردند و دلهایشان مشغول نمی شود، آنان در پرتو معنویت اهل بیت حرکت می کنند و از الفاظ آنان که رقیق شده حالات و کمالات آنان است استفاده نموده و شعاعی از خورشید معنویت امام را در وجود خود می تابانند، و این عظمت اهل بیت علیهم السلام است که قابل درک نیست، آنان صاحب ملک کبیری هستند که ملک سلیمان در مقابل آن ذره ای بیش نیست و مطابق روایت امام رضا علیه السلام کسانی که قائل به الوهیت ائمه هستند آنها را بالا نبرده اند، بلکه خداوند متعال را کوچک کرده اند، اهل بیت عصمت اسماء الهی هستند که با آنها خدا شناخته می شود، و راه یافتن به حقیقت این اسماء موجب تحقق عبادت و دعا می گردد، و زیارت جامعه بهترین راه برای راه یافتن به این اسماء حسنای الهی است که با هر سلامی به شئون امام بابی از آن به سوی زائر باز می گردد و امکان ارتباط با خدای متعال فراهم می گردد.

واقعیت نهایی و حقیقت غایی چیست؟ از دیدگاه قرآن عظیم چگونه و با چه ابزاری می‎توان به نفوذ در نفس‎الامر جهان توفیق یافت؟ آیا با یک منطق ساده و تک‎بعدی مثل ذهن استدلالی می‎توان به معرفت مطلوب مذهب در باب جهان پیچده و انسان پیچیده­تر دست یافت؟ هر متدی برای هر علمی جهت کشف واقعیت مناسبت ندارد. قیاس برهانی در علوم طبیعی بی‎ثمر است؛ چنان‏که استقرای علمی در ریاضیات و فلسفه بی‏اثر است. چه عاملی گذر از دنیای قدیم به دوران جدید را مهیا کرد؟ بی‎شک منطق مناسب که فرانسیس بیکن و دیگران بدان همت گماردند. قرآن حکیم هم برای شناخت غایت خلقت آدم و عالم منطقی پیشنهاد می‎کند و علاوه بر عواملی دانشی چونان لُب و تعقل، تدبر، تفکر، تفقه، توسم، علم و یقین از عوامل گرایشی، کنشی و منشی مثل تذکر، تقوا، اسلام، ایمان، انابه، احسان، اراده، سؤال، عبودیت، تبعیت، صبر، شکر، سمع، اعتصام، هدایت و ولایت نام می‏برد و تأکید می‎کند که برای فهم اصل واقعیت یا لایه‏هایی از آن اسبابی سخت اثرگذار هستند. در یک کلام قرآن منطق حق عینی را به جای منطق صدق ذهنی پیشنهاد می‎کند. منطق صدق بخشی کوچک از منطق حق بوده و در صورت فقدان برخی عوامل عقیم می‎ماند. اشاره به منطق گسترده اسلام برای فهم مطلوب واقعیت از منظر دین، فلسفه تمایز و تولد این نوشتار به شمار می‎رود.

کتاب «جهت داری علوم از منظر معرفت شناسی» متن تنظیم شده یکی از کرسی های نظریه پردازی و نقد اندیشه است که طی دو جلسه در تاریخ 21 بهمن ماه سال 83 و نیز 12 خرداد ماه سال 84 در محل پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شده است. نظریه پرداز این جلسه آیت الله سید مهدی میرباقری، هیئت نقد و بررسی، حجت الاسلام و المسلمین حسن معلمی و حجت الاسلام و المسلمین دکتر رضا حاجی ابراهیم و دبیر کرسی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد تقی سبحانی بودند. در ادامه گزارشی خلاصه از کتاب آورده شده است. نظریه پردازی این جلسه با با نقد نظریه «کاشفیت علم» در معرفت شناسی آغاز می شود و «تطابق با واقع» به عنوان معیار صدق و کذب معرفت نفی می شود. همچنین مبنای «حضور» بین نفس و صورت علم نیز که به تجرد و اتحاد بین نفس عاقل و معقول باز می گردد مورد مناقشه قرار گرفت. در این تحلیل، با جایگزین شدن «فاعلیت» به جای «علیت»، اراده فاعل در کیف فهم تأثیرگذار خواهد بود و اساساً تنها با فاعلیت، اشراف نسبت به علم قابل تبیین خواهد بود. پس از این ناقدان محترم به ارائه نقدهایی به برخی از لوازم این نظریه پرداختند که مهم ترین آنها عبارت است از: منجر شدن این نظریه به نسبیت و شکاکیت مطلق، از بین رفتن اصل تفاهم. در ادامه نظریه پرداز این کرسی به پاسخ به نقد ها پرداختند و بیان داشتند که اساساً «تطابق میان دو» علاوه براینکه هیچ دلیل و برهانی ندارد، بی معنا و خلاف بداهت است. ایشان حضور اراده در معرفت را دارای سطوح متفاوتی دانستد که در سطوح حداقلی معرفت، اراده ها هماهنگ بوده و همان مرحله پایگاه تفاهم قرار می گیرد. همچنین مطلق نبودن اراده ها و حاکمیت اراده های مافوق بر دیگر اراده ها را موجب پیدایش «نظام اراده های فاعلیتی» دانستند که این دستگاه معرفت شناسی را از نسبیت مطلق نجات می دهد. به عبارت دیگر این نظریه معتقد است که «اختیار» در «معرفت» دخالت دارد اما این دخالت، مطلق نبوده و به نظامی از اراده بر محور ربوبیت خدای متعال ختم می شود و هرگز به نسبیت مطلق نمی انجامد. در جلسه دوم حجت الاسلام معلمی میان دو بحث «وجود ذهنی» و «کاشفیت» تفکیک کرده و بیان داشتند پایگاه کاشفیت بر بحث وجود ذهنی و تجرد نبوده که با مناقشه در آن، تطابق و کاشفیت زیر سوال برود بلکه کاشفیت و خطاناپذیری آن مبتنی بر بداهت و علم حضوری است. علم حصولی نیز تا آنجا که مبتنی بر بدیهیات استوار گردد، خطاناپذیر و مطابق با واقع خواهد بود. نظریه پرداز این کرسی، در پاسخ به این مطلب به ناکافی بودن ادعای بداهت در تطابق اشاره کردند و تطابق میان دو را خلاف بداهت دانسته و ادعا کردند اساساً عدم تطابق بدیهی است! در اینصورت میان علم و معلوم، «تناسب» وجود دارد که با فرایند فاعلیتی علم سازگار است و نه «تطابق». به بیان ایشان، فهم و ارجاع آن به بیرون و کاشفیت نسبی فهم مورد قبول است ولی آنچه که مورد مناقشه است، تطابق صد در صدی است. فهم به حضور در نسبت بین تولی و ولایت تعریف می شود، پایگاه تفاهم نیز هماهنگی در پرستش و جهت است و تناسب در جهت پاگاه حقانیت و صدق می باشد. در ادامه حجت الاسلام حاجی ابراهیم به تفکیک میان «تطابق هستی شناسی» و «تطابق معرفت شناسی» پرداختند و اشکال صاحب نظریه را به خلط میان ایندو دانستند و اینکه تطابق به معنای عینیت دو شیء تنها از منظر هستی شناسی تصور دارد، در حالیکه انکشاف، تطابق معرفت شناسی است مانند تصویر انسان در آینه. ایشان در ادامه ضمن تعریف اقسام نسبیت گرایی، از نسبیت گرایی «معرفتی» دفاع کرده و نسبیت گرایی «معرفت شناسی» را نفی نمودند و نظریه مطرح شده را منجر به «نسبیت گرایی در صدق» دانستند چرا که برابری در فهم را منکر می شود. آیت الله میرباقری مجدداً بر ناممکن بودن «فهم برابر» تأکید کرده و نادیده انگاشتن خصوصیات فردی افراد را لازمه این ادعا دانستند. براین اساس فهم دو نفر هیچگاه برابر نخواهد بود هرچند فهم هماهنگ و متناسب ممکن است. اساس «تفاهم» هم بر «هماهنگی در جهت» می باشد که بر دو پایه «عقلانیت» و «ایمان» واقع می شود، بنابراین «عقلانیت» طریق جریان «ایمان» است. ایشان همچنین تفاوت مسیر انبیاء (ع) با فلاسفه را نیز به تفاوت در «انسان شناسی» این دو دانسته و انسان شناسی فلسفی را مبتنی بر انسان شناسی ارسطویی معرفی کردند که انسان را صرفاً به عقل نظری صرف تنزل می دهد. طبق این مبنا پیامبر اکرم(ص) نیز با کفار تفاهم می کند اما این بدان معنا نیست که فهم آنها برابر شده باشد. براین اساس فهم انسان در روابطی که با خداوند برقرار می کند و جهتی که انتخاب می کند (حق یا باطل) شکل می گیرد و متناسب با حساسیت هایی که برای او شکل می گیرد عالم را می فهمد. بنابراین نفس پیدایش معرفت، تابع جهت ایمان و کفر است. لازم به ذکر است که کتاب «مذکور» با تلاش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ۲۰۸ صفحه در قطع رقعی تنظیم و تدوین شده است.

گفته‌اند کار فلسفه قراردادن هرچیز در جای خودش است و این غالباً بدان معناست که مخالفت و موافقت با پدیدارها کار فلسفه نیست یا اگر با احکامی درباره‌ی چیزها مخالفت یا موافقت می‌کند نه از آن رو است که غرضی در میان است، بلکه به آن جهت است که می‌خواهد حدود آن را تعیین نماید. در متن پیش رو نگارنده کوشیده است حدود و جایگاه فرهنگستان علوم اسلامی قم را معین نماید. به‌ویژه می‌کوشد تا نسبت آن را با دیگر جریان‌های فکری حوزه، فضای عمومی علم در ایران، دانشگاه و انقلاب اسلامی معین نماید. اینکه تا چه اندازه این کوشش قرین توفیق بوده را به مخاطب فکور وامی‌گذاریم.

بررسی برخی از اعتقادات و بینش‌های اجتماعی با استناد به آیات قرآن کریم است. نویسنده در این کتاب نخست به تبیین جهان‌بینی توحیدی قرآن و گستره بسیار وسیع ولایت و الوهیت خداوند متعال پرداخته و نقش شریعت و خلیفه الهی را در بیان توحید بیان کرده است. آن گاه به بررسی چیستی و گستره دین پرداخته و قوای درونی و بیرونی دین‌داری را توصیف نموده است. در ادامه وی به بیان رابطه بین انسان، جامعه، تمدن و تاریخ پرداخته شده و برخی از قوانین و عقاید اجتماعی مندرج در قرآن را شرح داده است. وی نظام اجتماعی اسلام را در عصر غیبت بر اساس اعتقاد به ولایت فقیه ترسیم نموده و مأموریت امروز جبهه حق را ساختن تمدن نویسن اسلامی و اداره حکومت و جامعه بر اساس تعالیم وحیانی عنوان کرده است. وی همچنین به ویژگی‌های جریان‌های فعال اجتماعی از دیدگاه دین اسلام پرداخته و مقایسه‌ای بین این جریان‌های در صدر اسلام و دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، انجام داده است.

کتاب «نسبت دین با علم و فناوری» اولین مجموعه از سری کتابک های نشر «تمدن نوین اسلامی» شامل گفتاری از آیت الله سید محمدمهدی میرباقری منتشر شد. ایشان در این گفتار، نخست رویکردهای مختلف صاحب نظران مسلمان (رویکرد مسلمانان سکولار، رویکرد مسلمانان تجدد مأب و رویکرد طرفداران تمدن اسلامی) را در مواجهه با علم و فنّاوری های مدرن تبیین کرده و اختلاف و اشتراک آنها را بازگو می کنند، سپس به تعریف عام علم و سطوح مختلف فنّاوری، و بررسی ابعاد و لایه های هستی شناسانه، تاریخ شناسانه، جامعه شناسانه و معرفت شناسانه این موضوعات از منظر رویکرد طرفداران تمدن اسلامی می پردازد. این گفتار در تاریخ ۱۳/۳/۱۳۸۹ در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام ارائه شده است. در بخشی از این کتاب می خوانیم: مطالعه نسبت «دین» با «تکنولوژی و علم مدرن» یکی ازضروریات عینی دنیای اسلام، به ویژه برای کشورماست. ما درحال حاضر در یک رقابت تمدنی با دنیای مدرن قرار گرفته ایم و باید موقف و تکلیف مان را با عقلانیت غرب، اعم از عقلانیت «بنیادی» و «راهبردی» و «کاربردی»، یا به عبارت دیگر عقلانیت «نظری» و «تجربی» غرب روشن کنیم و ببینیم آیا می توان از فنّاوری های سخت ونرم این تمدن بی محابا استفاده کرد. ما در این رقابت تمدنی نیازمند عمل گراییِ هوشمند هستیم؛ لازمه عمل گرایی هوشمندانه نیز این است که نباید از بحث های اساسی و بنیادین غفلت کنیم؛ زیرا نوع مواجهۀ ما با عقلانیت و فنّاوری های غرب از مباحث مهم و بنیادینی نشأت می گیرد که یکی ازاین مباحث، رابطۀ دین باعلم وفنآوری است. وجود نگرش های سطحی، یک جانبه وتوأم با گرایش های سیاسی به این مباحث آفت زاست و ضرورت دارد که این مساله ها در یک فضای نظری و علمی و به دور از سیاست زدگی دنبال شوند. سوال اصلی ما این است که «علم و فنّاوری» چیست؟ و بین «دین و علم وفنّاوری» چه نسبتی وجود دارد؟ لازم به ذکر است که کتاب نسبت دین با علم و فناوری در ۶۴ صفحه در قطع پالتوئی، از سوی انتشارات تمدن نوین اسلامی چاپ و روانه بازار شده است.

موضوع اين کتاب از سلسله مباحث امام‌شناسي آيت‌الله سيدمحمدمهدي ميرباقري است. در اين کتاب مي‌خوانيم: «ولايت ائمه اطهار عليهم‌السّلام طريق جريان ولايت الهيه در عالم است و لذا توحيد وقتي محقق مي‌شود که از محيط ولايت آنها خارج نشويم و همه افعال و حرکات و سکنات ما در اين محيط قرار داشته باشد. اساسا «شريعت» مبين مناسک ولايت است؛ شرع توضيح مي‌دهد که با چه کاري از محيط ولايت خارج مي‌شويم و با چه کاري در محيط ولايت سير مي‌کنيم».