جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫چکيده : اين پايان نامه، ترجمه بخش نهم از کتاب تفسير موضوعي پيام قرآن تأليف آيت‌الله جعفر سبحاني است، که ضمن تفسير امامت از منظر علماي اسلام، به دنبال پاسخ به اين پرسش است که: آيا امامت از اصول دين است يا از فروع آن؟ نويسنده در هفت فصل به ابعاد امامت و ولايت از ديدگاه قرآن کريم پرداخته و تاريخچه اين مبحث را در آموزه‌هاي اسلامي از صدر اسلام و پس از آن پي‌گرفته، و فلسفه و ضرورت امامت را از منظر قرآن و سنت شرح مي‌دهد. در فصل اول با عنوان "ولايت و امامت عامه در قرآن مجيد" به آيه انذار و هدايت، آيه صادقين و آيه اولي‌الامر در اين زمينه استدلال شده است. در فصل دوم ولايت و امامت از ديدگاه سنت، يعني: حديث ثقلين، حديث سفينه نوح، حديث نجوم و حديث امامان اثني عشري تجزيه و تحليل مي‌شود. در فصل سوم شرايط و صفات امام همچون: علم امام، منابع علمي ائمه(، معصوم بودن امام، مفهوم اهل بيت و مصاديق آنان، خصوصيات امامان و نحوه تعيين و نصب الهي امام معصوم بررسي گرديده است. فصل چهارم به تحليل ولايت تکويني پيامبران و امامان اختصاص دارد و مسأله ولايت و گسترش آن در خلقت و آفرينش جهان، واسطه فيض بودن ولي خدا و معاني مختلف ولايت، ولايت تکويني در احاديث اسلامي و مفهوم ولايت و امامت خاصه تبيين مي‌گردد. در فصل پنجم دلالت مستقيم آياتي مانند آيه تبليغ، آيه ولايت، آيه اولي‌الامر، آيه صادقين، آيه قربي بر اثبات ولايت و امامت امام علي( و ائمه پس از ايشان بيان شده است. در فصل ششم نويسنده آياتي ديگر از قرآن کريم را در باره ائمه( و منزلت والاي معنوي و ويژگي‌هاي آنان بررسيده و علت عدم تصريح اسامي ائمه( در قرآن کريم را ذکر مي‌کند. در فصل هفتم و پاياني اين نوشتار، امامت امام مهدي، حکومت جهاني آن امام، آثار انتظار ظهور، حقيقت انتظار، آثار سازنده و فلسفه و حکمت آن بيان شده است.

این نوشتار در پی نقد و بررسی استنادات قرآنی و روایی آقای مهدی نصیری در کتاب اسلام و تجدد می باشد.ایشان که از مخالفین ارتباط و سازگاری اسلام با تجدد و مدرنیته می باشند در راستای اثبات ادعای خود،بانهایت جانب داری از پیشفرض ذهنی خود به آیات و روایاتی استناد کرده است. در این نوشتار ابتدا مبانی و اصول و روشهای صحیح تفسیر آیات و نقد روایات قید شده و آیات و روایات مورد استناد نصیری، با عرضه به این مبانی، در بوته آزمایش قرار گرفته تا میزان صحت و اعتبار مدعیات ایشان کشف شود. در پایان ابعاد مختلف دیدگاه نصیری آسیب شناسی شده است.

‫در دورانى كه شاهد اختلافات شديد فكرى وتضادهاى اساسى بر سر مسائل مختلف هستيم شناخت اهل بيت (ع) وگوش جان به سخنان آن بزرگواران سپردن واقتدا به آنها مى‏تواند راه گشاى خوبى براى حل اختلافات باشد كه لازمه اين كار شناخت حق اهل بيت (ع) وبه جا آوردن وادا كردن آن حقوق است. حقوقى كه حتى در مذاهب وفرقه‏هاى غير تشيّع مذاهب اهل سنت نيز به رسميّت شناخته شده است واز زبان بزرگان آنها نيز در كتبشان نقل گرديده است. از اين رو تحقيقى كه پيش روى شماست پژوهشى است پيرامون بررسى حقوق اهل بيت (ع) از ديدگاه اهل سنت كه در آن حقوق اهل بيت (ع) با آيات قرآن معرفى شده وسپس آن حقوق با روايات اهل سنت بررسى شده است. از آن جا كه يكى از راههاى شناخت اهل بيت (ع) شناخت حقوق اهل بيت (ع) مى‏باشد تا از طريق آن كام عطشناك هدايت جويان سيراب شود در تحقيق حاضر بيش از هر چيز به بررسى حقوق آنها پرداخته شده است تا از طريق آن راهكارهاى اساسى براى اداى آن حقوق ايجاد شود. به اعتقاد ما شمول بى‏بديل قرآن ونامتناهى بودن اقيانوس معارف آن در راه تبيين حقوق اهل بيت (ع) وهمدمى اين اقيانوس بزرگ ثقل اكبر در كنار ثقل اصغر - عترت پيامبر (ص) - بهترين سند بر حقانيّت آن بزرگواران وحقوق مسلّم وثابت ايشان كه بر عهده همگان است مى‏باشد. در بررسى اين مباحث با توجه به گستردگى مطالب در كتب تفسير از تفاسير اهل سنت كمك گرفته شده است وروايات مربوط به آيه ويژه آن حق، بررسى شده وذكر گرديده است. در خصوص كيفيت كاوش وحدود بررسى، سعى نگارنده در اين پژوهش بر آن بوده است كه با مطالعه گسترده در منابع مورد نظر نخست آيات مورد نظر در هر كدام از حقوق را استخراج وپس از تفسير لغوى آنها به فراخور ميزان روايات موجود ودر دسترس به تحليل وبررسى اين روايات بپردازد اين تحليل بيشتر ناظر به نقد ديدگاههاى اهل سنت واثبات ديدگاه شيعه مى‏باشد. منابعى كه در طول مطالعات اين پژوهش مورد استفاده قرار گرفته عبارتند از: 1 - تفاسير قرآن اعم از تفاسير روائى وغير روائى اهل سنت از قبيل الكشاف عن حقايق غوامض التنزيل وعيون الأقاويل فى وجوه التأويل، جامع البيان عن تأويل آى القرآن، الدّر المنثور فى تفسير المأثور، البحر المحيط، الجامع لأحكام القرآن وبرخى تفاسير روائى وغير روائى شيعه از قبيل نور الثقلين، تفسير نمونه، الميزان فى تفسير القرآن، مجمع البيان لعلوم القرآن و... 2 - كتب روائى اهل سنت بويژه كنز العمال، ينابيع المودة و... 3 - كتب روائى شيعه بويژه اصول الكافى، بحار الأنوار و... دهها منابع پراكنده ديگر. دشوارى اصلى تحقيق حاضر كمبود منابع مستقيم بوده است كه علاوه بر نقل حقوق اهل بيت (ع) بررسى روايات را محل عنايت خود قرار داده باشند. در اين جا لازم است به ترتيب اجمالى مباحث اشاره كنيم. پژوهش حاضر حاوى پيشگفتار وچكيده وسه فصل اساسى است كه در مجموع به ارزش شناخت اهل بيت (ع) وحقوق اهل بيت (ع) وبررسى آنها مى‏پردازد. در فصل اوّل: مباحث مقدماتى وتمهيدى چندى از قبيل كليّات پرسشهاى اصلى پژوهش وپيشينه پژوهش مورد نقد وبررسى قرار مى‏گيرد واژه‏هاى كليدى پژوهش نيز در اين فصل بررسى مى‏شوند. در فصل دوم: با نگاهى به ارزش شناخت اهل بيت (ع) وحقوق آنان عناوين حقوق اهل بيت (ع) در روايات معرّفى گرديده وبيان شده است. در فصل سوم: اين نوشتار كه به بررسى حقوق اهل بيت (ع) از ديدگاه اهل سنت مى‏پردازد شامل 4 گفتار است كه در هر كدام از آنها يكى از حقوق اهل بيت (ع) از ديدگاه اهل سنت به شرح ذيل بررسى مى‏شود. 1 - حق مودّت ودوستى اهل بيت (ع): اين گفتار بر آن است كه اثبات كند منظور از القربى در آيه مودّت خويشان نزديك واهل بيت پيامبر (ع) مى‏باشند. 2 - بررسى حقوق مالى: در قرآن اموالى براى اهل بيت (ع) مشخص گرديده كه متعلّق به آنهاست اموالى از قبيل خمس، فى‏ء، انفال كه با شرح اين مباحث از ديدگاه اهل سنت اين حقوق براى اهل بيت (ع) اثبات مى‏شود. 3 - حق امامت ورهبرى: اين گفتار با تشريح مباحث امامت در آيات ولايت به اثبات اين حق از ديدگاه اهل سنت مى‏پردازد. 4 - حق وصايت ووراثت اهل بيت (ع): كه طى دو مبحث حق وصايت وحق وراثت ضمن بيان آيه وراثت كتاب به ارائه ديدگاههاى اهل سنت در اين مورد وبيان روايات مربوط به وصايت مى‏ پردازد وبه اين ترتيب حقوق اهل بيت (ع) در ديدگاههاى اهل سنت بررسى وتشريح مى‏گردد.

مسجد به عنوان اولین و مهم‌ترین پایگاه انس و الفت با حضرت حق و یگانه مرکز اداره جامعه اسلامی در نگاه دین شناخته شده است. رسول مکرم اسلام (ص) و امیرمومنان (ع) در دوران حکومت‏های خود این دیدگاه را به منصه ظهور رسانده و در مقام عمل به مسجد به عنوان یک محل حل و فصل امور در تمامی زمینه‏ های عبادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و ... نگریسته ‏اند. آنچه که در راستای احیای این طرز نگاه به مسجد و استفاده در خور از ظرفیت‏ها و کارکردهای بی بدیل این نهاد مقدس در حال حاضر لازم است یافتن دیدگاه رهبران کنونی جامعه اسلامی و انتظارات ایشان از مسجد است.«مسجد طراز اسلامی» از دغدغه‏ های امام خامنه‏ ای (مد ظله) به عنوان پرچمدار حرکت جامعه اسلامی ما به سوی تمدن شکوفای اسلامی است. مستلزمات و کارکردهای متوقع از این مکان در زمینه‏ های عمران ظاهری و معنوی، عبودیت و معنویت، تربیت و دانش و سیاست و تدبیر در نظر ایشان اهمیت یافته است. در مقام کوشش برای بازگرداندن مساجد به سطح طراز اسلامی آنها لازم است ابتدا این کارکردهای متوقع در متون دینی پی‏ جویی شود و در وهله بعد در جهت نهادینه ‏سازی آنها در جامعه اسلامی تلاش گردد. همت پژوهش حاضر تلاش در جهت مستندسازی بیانات امام خامنه ‏ای (مد ظله) در خصوص «مسجد طراز اسلامی»، با استفاده از آیات و روایات و سیره عملی پیامبر گرامی اسلام (ص) و امیرمومنان (ع) در دوران حکومت نبوی و علوی است که موارد بهره‏ مندی از مسجد در آنها در زمینه ‏های محل عبادت، کانون هدایت و ذکر، جایگاه علم و دانش، مرکز فعالیت فرهنگی و اجتماعی، سنگر نظامی، محل حل و فصل دعاوی و مقر سیاست در این مقال مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

‫اين پژوهش با عنوان: بررسى مصاديق كنايه در سه سوره آغازين قرآن با رويكرد تفسيرى به انضمام پژوهشى پيرامون »كنايه در قرآن« مى‏باشد كه از 3 فصل تشكيل شده است. مقدمه كه مربوط به »كليات« تحقيق است، در آن به موضع تحقيق، پيشينه موضوع، تعريف كليد واژه‏ها و... پرداخته شده است. در فصل اوّل كه به عنوان مقدمه‏اى براى مبحث بررسى مصاديق كنايه در سوره‏هاى »حمد، بقره وآل عمران« مى‏باشد، پس از ذكر معناى لغوى واصطلاحى كنايه، تطور تاريخى اصطلاح كنايه »در لغت، ادبيات وتفسير« واسباب واغراض كنايه در قرآن مورد مداقّه قرار گرفته است. در اين فصل سعى شده تا با ذكر آراء ائمه لغت وعلماى بلاغت زبان وادبيات عرب ومفسّران متقدم ومتأخر، سير تاريخى تطور اصطلاح كنايه مورد تحقيق وپژوهش قرار گيرد. البته در اين تاريخچه، ديدگاه‏هاى دانشمندان متقدم ومعاصر ادبيات فارسى نيز مورد توجه قرار گرفته است. در فصل دوم اهمّ اقسام كنايه (با توجه به نوع »مكنى عنه« وكثرت وقلّت وسائط وسياق ارتباط بين »مكنى به« ومكنى عنه«) معرفى شده‏اند. در اين فصل برآنيم تا با ارائه مصاديقى از سوره‏هاى »حمد، بقره وآل عمران« ونيز مراجعه به احاديث واقوال واشعار شاعران عرب، به طور كامل ودقيق اقسام كنايه را معرفى نماييم. اين فصل از دو بخش تشكيل يافته است. در بخش اوّل اقسام كنايه به اعتبار نوع »مكنى عنه« شامل: كنايه از صفت، كنايه از موصوف وكنايه از نسبت معرفى شده‏اند ودر بخش دوم نيز اقسام كنايه به اعتبار وسائط وسياق، ارتباط بين »مكنى به« به »مكنى عنه« شامل: تعريض، تلويح، ايماء ورمز مورد بحث قرار گرفته است. همچنين قابل ذكر است كه در قسمت »تعريض«، تاريخچه تطور اصطلاح تعريض نيز مفصلاً ارائه شده است. در فصل سوم، پس از مطالعه واستخراج مصاديق كنايه از لابه‏لاى كتب تفاسير قرآن كريم، فرهنگنامه كنايه در سوره‏هاى »حمد، بقره وآل عمران« با رويكرد تفسيرى ارائه گرديده است. در اين فصل سعى شده به منظور كاربردى كردن استفاده از اين فرهنگنامه كليه مصاديق كنايه در سوره‏هاى مورد بحث، به تفكيك نوع كنايه (در قالبى كه در فصل سوم به معرفى آنها پرداختيم) ارائه گردد. در خاتمه تحقيق كه جمع بندى بحث را تشكيل مى‏دهد، دستاوردهاى حاصل از اين پژوهش عرضه مى‏شود كه مهمترين آنها عبارت است از: اثبات اين كه مفهوم اصطلاحى كنايه در قرآن كريم وسيع‏تر وژرف‏تر از تعريف آن نزد ائمه لغت وعلماى بلاغت است، زيرا ايشان به سبب مواد كارشان كه اغلب قصيده ومفاهيم زمينى بود ونيز شيوه برخوردشان با كلام - حتّى اگر كلام خدا بود - معتقد بودند در آراستن كلام به زيور مجاز واستعاره وكنايه، علاوه بر بيان معنى، قدرت تأثير، تحريك احساسات وصفت زيبايى نيز مورد توجه قرار مى‏گيرد. لكن در قرآن كريم استفاده از مجاز وكنايه بالاخص، از يك سو ناشى از توان متكلم واز سوى ديگر ناشى از ذات وكيفيت معنى مى‏باشد كه ين امر از نظر علماى لغت بدان توجه نشده است. اين مطلب به تفصيل در فصل پنجم اين پژوهش آمده است.